Dagiti Agsalsala a Kabalio Marino iti Baybay

I-PLAY

Dagiti Agsalsala a Kabalio Marino iti Baybay

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA

NAGINNARAKUPDA sa nagbaliw ti kolorda nga agassawa. Kasla bimsog ti kalakian bayat a maragragsakan ti kabaian a kumitkita kenkuana. Nagsinnagidda sada naginnarakup. Idi pumarbangonen, rinugiandan ti maysa kadagiti kangayedan a sala iti nakaparsuaan—ti sala ti sea horse wenno kabalio marino.

“Naisangsangayan, nagpaiduma, ken makaay-ayo a talaga dagiti kabalio marino,” kinuna ti eksperto iti baybay a ni Dr. Keith Martin-Smith. Ngem iti napalabas, saan a masierto dagiti tattao no kasanoda a klasipikaren dagitoy. Dagiti naturalista idi un-unana inusarda ti nagan a Hippocampus, a naipanagan met iti sarsarita a parsua iti baybay nga addaan iti ulo ken kamauna ti kabayo ngem ti ipusna ket kaasping ti ipus dagiti ikan a nangguyod iti karuahe ni Poseidon, ti patien dagiti Griego a didiosen iti baybay.

Naikuna nga idi Edad Media, addada komersiante a pinagbalinda a tagilakoda dagiti kabalio marino. Imbagada a dagita ket babassit pay a dragon. Kinapudnona, dagiti kabalio marino ket ikan laeng nga addaan iti nakatud-aw a kasla sisiit iti nakersang a pammagida—nupay saanda a kalanglanga ti kaaduan nga ikan wenno aglangoy a kas kadagitoy. Bayat a tumtumpawda wenno dida unay umad-adayo iti isu met la a paset ti baybay, kunam la no nagbabassitda a kristal a kabalio ken sibibiag a pedaso a pagay-ayam iti chess.

Masarakan dagiti kabalio marino iti kaaduan a nabara a danum iti baybay iti lubong. Nadumaduma ti sukog ken kadakkelda. Pattapattaen dagiti eksperto nga adda 33 inggat’ nasurok a 70 a nadumaduma a kita. Karaman kadagitoy ti pygmy sea horse, a kas iti kadakkel ti kuko ti ramaymo, ken ti pot-bellied sea horse, a mabalin a dumakkel inggat’ 13 a pulgada.

Saan a Problema ti Kinaawan ti Ngipen ken Bitukada!

Gapu iti karkarna a pannakaparsuada nga addaan iti ulo a kaasping ti kabalio, natangken a pammagi, ken ipus a kas iti ipus ti sunggo, dagiti kabalio marino ket maitutop nga agtalinaed iti maysa a lugar imbes nga agsawar iti adayo. Kaaduan nga oras iti aldaw, kasla kontentodan a mangipulipol iti ipusda iti maitutop a mula iti baybay wenno korales sada mangan. No masapul nga umakar dagiti kabalio marino, siiinayad nga iduron ida ti bassit a makinlikud a pigarda, idinto ta dagiti pigar iti sikiganda ti mangiturong kadakuada. Babaen ti panangkontrolda iti kaadu ti angin iti paset ti bagida nga agserbi kas pannakapatawda, makalung-aw wenno makabatokda a kas iti submarino.

Nakarawrawet dagiti mabisin a kabalio marino, isu a dagus a sultopen ti natangken a sungoda ti aniaman a babassit a pasayan wenno krustasio nga aglanglangoy. Gapu ta dagiti kabalio marino ket awanan iti ngipen wenno bituka a makatulong iti panagtunaw, masapul a makasultopda iti 50 a basbassit a pasayan iti agmalem tapno magun-odanda ti sustansia a kasapulan tapno agbiagda. Saan a problema dayta kadagitoy a nalaing a mangnganup, yantangay natadem ti panagkita dagiti kabalio marino. Masirpatan ti maysa a matana ti biktimaenna bayat a ti maysa ti mangsiput kadagiti adda iti likudanna. Ad-adu met a kolor ti makita dagiti matada ngem iti makita ti mata ti tao ken ad-adu a detalye ti makitada ngem iti makita ti kaaduan nga ikan.

Masapul a liklikan dagiti kabalio marino ti dadduma a mangkaan kadakuada a kas kadagiti rasa ken pawikan. Tapno maliklikanda dagitoy, adu a kita ti kabalio marino ti mangibagay iti kolorda kadagiti mula iti baybay, korales, wenno parakad. Mabalinda nga ibagay a naan-anay ti kolorda iti aglawlawda gapu kadagiti labang a kudilda, timmud-aw a kas iti ruot a paset ti bagida, ken ti abilidadda a mangbaliw a dagus iti kolor ti kudilda. “Naglaing a manglimo ti bagida isu rumbeng a sukimatem a naimbag ti aglawlaw tapno makitam ida,” kinuna ti managsirarak a ni Rudie Kuiter.

Panagsala ken Panaginnayat

Saan a kas iti kaaduan nga ikan, inggat’ tungpal biag ti panagasawa ti kalakian ken kabaian a kabalio marino ken manmanoda nga aginnaddayo. Kada parbangon, pasingkedanda ti panagasawada babaen ti naisangsangayan a panagsalada. Kastoy ti kinuna ti mangpapaadu kadagiti kabalio marino a ni Tracy Warland: “Nagpintas ken nangayed ti sala ti kabalio marino isu a nakaay-ayat a buyaen.” No nakasaladan, agsubli dagiti kabalio marino iti mula a pangipulipolanda iti ipusda tapno manganda iti natda a paset ti aldaw. Narikrikut ti panagsalada no agpaaduda. Bayat nga umas-asideg ti kabaian iti kalakian, pabussogen ti kalakian ti pannakasupotna, patingraenna ti kolorna, sa agatras abante iti imatang ti kabaian. Agrinnikusda a siiinayad sada pagkinnawiten dagiti ipusda. Iti sangsangkagiddan a panagrikusda, aggingginnantilda nga agsala iti tukok ti baybay a kas kadagiti agsigkisigking a kabalio. Agkaralung-awda, agrinrinnikusda, ken agbaliwbaliw dagiti kolorda, sa 30 a minuto nga aglanglang-ayda.

Siempre, ti salada no agpaaduda ket pangrugian met ti panagbalinda nga ama ken ina. “Bayat nga umas-asideg ti tiempo ti panagpaadu, bumaybayag ken masansan ti panagsala dagiti kabalio marino ken mabalin a maulit-ulit iti agmalmalem,” kinuna ni Kuiter. “No dumtengen ti sala iti kangitingitanna, siiinayad a lumung-aw ti agassawa a nagkinnawit dagiti ipusda ken agassideg dagiti bagida. Kalpasanna, siaalumamay nga iyakar ti kabaian dagiti itlogna iti pannakasupot ti kalakian a kas iti pannakasupot ti kangaroo.” Ti manamnama nga agbalin nga ama ket mangbirok iti naulimek a lugar a pagnaedanna tapno sitatalged a maikabilna dagiti itlog iti pannakadiding ti pannakasupotna. Pertilisaduenna dagitoy sana rugian ti naisangsangayan unay a panagsikog iti pagarian dagiti animal.

“Arapaap ti Tunggal Babai”

“Para kaniak, naisangsangayan ti panagsikog ken ti panagpasngay dagiti kalakian a kabalio marino,” kinuna ti maysa a babai. “Ti panagsikog ti lalaki ti arapaap ti tunggal babai,” inyangaw ti sabali pay a babai. Kabaelan ti kalakian a kabalio marino ti pito nga agsasaruno a panagsikog a tunggal maysa ket agpaut iti 21 nga aldaw iti maysa la a tawen!

Bayat nga adda dagiti sikog a kabalio marino iti uneg ti pannakasupot, ti umdas nga urat ti mangsuplay kadakuada iti oksihena ken sustansia. Iti panaglabas ti aldaw, umapgad ti uneg ti pannakasupot, isu a maisaganadan nga agbiag iti danum ti apgad. No dumtengen ti oras ti panagpasngay, mabalin nga agpasikal ti ama iti sumagmamano nga oras inggat’ dua nga aldaw. Kamaudiananna, aglukat ti pannakasupotna ken agsasaruno a mairuar dagiti kappessa a kabalio marino iti taaw. Agduduma ti bilang dagiti maipasngay sigun iti kitada ngem mabalin nga inggat’ 1,500.

Taraken, Karkarna a Banag, ken Pangagas

Iti intero a lubong, agpegpeggad ti pagnanaedan ken pagtaraon dagiti kabalio marino agpapan pay iti kaadu dagiti maipasngay. Pattapattaen ti dadduma nga autoridad nga iti kada tawen, 30 a milion a kabalio marino ti nakalap ken nailako iti intero a lubong. Adu ti nailako tapno mausar a tradisional nga agas dagiti taga Asia. Sadiay a mausarda a pangagas iti nagadu a sakit manipud iti angkit ken bullo agingga iti kinalupes.

Kada tawen, agarup sangamilion a kabalio marino ti maus-usar iti negosio a panaglako kadagiti karkarna a banag tapno maaramid a pabitin, pagpandag iti papel, ken maisab-it nga arkos. Ti panagkalap babaen ti kitang wenno trawler, panangdinamita iti kadilian, ken polusion ti mamagpeggad kadagiti sensitibo a lugar iti kosta a pagnanaedan dagiti kabalio marino. Madaklis met dagiti kabalio marino tapno mailako kadagiti aquarium—nupay manmano ti agbiag no maikabilda iti aquarium. Ngamin, kasapulanda ti espesial a taraon ken nalakada a maakaran iti adu a kita ti sakit.

Tapno malapdan dayta, naisingasing dagiti legal a pamuspusan a mangikalikagum iti adu a nasion a mangpaneknek nga aniaman a kabalio marino a mailako iti sabali a pagilian manipud iti pagilianda ket saan a makadangran iti dadduma a populasion ti kabalio marino. Makatulong met dagiti nasaysayaat a pamay-an ken teknolohia iti bassit a bilang dagiti komersial nga agpapaadu tapno masuplayan dagiti aquarium iti kabalio marino a mapaadu iti saan a gagangay a pagnanaedanda.

Ti masakbayan dagiti kabalio marino ket agpannuray iti kasasaad dagiti taaw. “Nalawag nga agpegpeggad dagiti taaw ti lubong manipud iti ar-aramid ti tattao. Aglaplapusanan ti al-alaentayo kadagiti taaw,” insennaay ni Kuiter. Maungawto ngata dagitoy makaay-ayo a sumasala gapu iti maaw-awagan nga “irarang-ay” ti tao? “Masapul a positibotayo,” kinuna ni Martin-Smith. “Sigurado a suportaran ti kaaduan a tattao ti panagreggetmi a mangsalbar iti kabalio marino. Ti trabahomi ket mangparegta iti ad-adu a tattao tapno isakitda dagiti sibibiag a parsua iti daga. No mapasamak dayta, dumtengto ti panagbalbaliw. Nalabit no masalbartayo dagiti kabalio marino, masalbartayo met ti baybay.” Nalabit. Ngem makaparagsak ta adda mas sigurado a gubuayan ti namnama.—Apocalipsis 14:7.

[Ladawan iti panid 15]

Pygmy sea horse (aktual a kadakkelna)

[Credit Line]

[Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]

Kabaelan dagiti kabalio marino a baliwan ti kolor ti kudilda iti naisangsangayan a wagas tapno maibagay iti aglawlawda

Shorthead sea horse

Dagiti potbellied sea horse

Lined sea horse

[Ladawan iti panid 16]

High-crown sea horse

dadduma pay a retrato: Rudie H Kuiter

[Ladawan iti panid 17]

Dagiti shorthead sea horse

[Ladawan iti panid 17]

Kalakian a shorthead sea horse a madama nga agpaspasngay

[Ladawan iti panid 17]

Dagiti babassit pay a shorthead sea horse

[Picture Credit Lines iti panid 16]

[Picture Credit Line iti panid 17]

Amin a retrato: Rudie H Kuiter

AGRIINGKAYO!