Talaga Kadi a Kasapulam ti Agehersisio?

“Agehersisioka iti mamindua iti makalawas tapno nasalun-atka a kanayon. Agehersisioka iti 30 a minuto iti inaldaw. Dika uminum iti arak tapno dika agkanser. Uminumka iti arak tapno saan nga agsakit ti pusom. Naragsakanka unay kadi gapu iti nagsayaat a balakad? Maysa nga aldaw, kastoy ti mabasam a paulo ti damdamag, ngem iti sumaganad a lawas, naan-anay a naiduman. . . . Apay a di agtutunos dagiti sientista? Apay nga iti maysa a lawas ibagada a ti kape ket makadangran iti salun-at idinto ta iti sumaganad a lawas kunada a saan?”​—Barbara A. Brehm, Ed.D., propesor iti panagehersisio ken panagadal iti panagay-ayam.

DAGITI eksperto iti salun-at masansan a saanda nga agtutunos kadagiti banag maipapan iti nutrision ken kinasalun-at. Adu ti mariro kadagiti agkakanat nga impormasion maipapan kadagiti maiparit ken di maiparit tapno kanayon a nasalun-atda. Nupay kasta, no maipapan iti kinapateg ti kalkalainganna a panagwatwat, kasla naan-anay nga agtutunos dagiti sientista​—no kayatmo a nasalsalun-atka, masapul a regular nga agehersisioka!

Iti moderno a tiempo, nagbalinen a nakaro a parikut ti manmano a panagwatwat, nangruna kadagiti industrialisado a pagilian. Iti napalpalabas, adu a tattao kadagita a pagilian ti agtrabaho iti nadagsen, iti man panagtalon, panaganup, wenno panagibangon. Ipapantayon a ti napaut a makabannog a panagtrabaho a kasapulan tapno agbiag ti masansan a pakabannogan dagiti inapotayo, a nangpaababa pay ketdi iti panagbiagda. Sigun iti Encyclopædia Britannica, “iti nagkauna a Grecia ken Roma, agarup 28 a tawen ti promedio a manamnama a kapaut ti panagbiag.” Maisupadi iti dayta, iti arinunos ti maika-20 a siglo, agarup 74 a tawen ti kapaut ti panagbiag kadagiti nabaknang a pagilian. Apay a nagbalbaliw?

Teknolohia​—Bendision Wenno Lunod?

Nasalsalun-at ken napapaut ti panagbiag dagiti tattao ita no idilig kadagiti nagbiag iti sinigsiglon a napalabas. Ti panagbalbaliw ti teknolohia ti maysa a makagapu. Pinalag-anen dagiti moderno nga imbension ti pannakaaramid dagiti makabannog idi a trabaho. Adun ti rimmang-ayan ti medisina iti panangparmek kadagiti sakit isu a simmalun-at ti kaaduan a tattao. Ngem adda panagsupadi.

Nupay simmalun-at dagiti tattao gapu iti moderno a teknolohia bayat ti panaglabas ti tiempo, nagresulta met dayta iti masansan a nakatugaw nga estilo ti panagbiag ti adu a tattao. Iti nabiit pay a naipablaak a report a napauluan iti International Cardiovascular Disease Statistics, inlawlawag ti American Heart Association a “ti panagbalbaliw ti ekonomia, panagbalin dagiti ili a siudad, industrialisasion ken globalisasion ti nangbalbaliw iti estilo ti panagbiag isu nga immadu dagiti addaan iti sakit ti puso.” Dinakamat ti report a “ti saan a panagwatwat ken ti di makapasalun-at a taraon” ket karaman kadagiti kangrunaan a pakaigapuan ti sakit.

Iti adu a pagilian, 50 a tawen laeng ti napalabas, agling-et ti nagaget a lalaki nga agarado babaen iti kabalio, agbisikleta nga agudong tapno mapan iti banko, ken agtarimaan iti balayna  iti rabii. Ngem talaga a naiduman ti estilo ti panagbiag dagiti appokona. Iti kaaduan nga oras ti aldaw, ti moderno a trabahador ket mabalin nga agtugaw iti sango ti computer, aglugan iti dandani amin a papananna, ken karabiyanna, agbuya iti telebision.

Sigun iti maysa a panagadal, ti Sueko a parapukan iti troso, nga idi ket agus-usar iti 7,000 a calorie iti kada aldaw iti panagpukanna ken panangyakarna kadagiti troso, ti mangbantay laengen kadagiti moderno a makina a mangiringpas iti kaaduan a narigat a trabaho. Adu kadagiti kalsada idi ti imbangon ken minantener dagiti tattao nga agus-usar kadagiti piko ken pala. Ngem ita, uray kadagiti napanglaw a pagilian, dagiti buldoser ken dadduma a nadagsen nga alikamen ti agar-aramiden kadagitoy.

Iti dadduma a paset ti China, kaykayaten dagiti tattao ti de motor nga scooter ngem iti bisikleta. Idiay Estados Unidos, a kurang pay a maysa a kilometro ti 25 a porsiento iti amin a biahe, maus-usar ti lugan iti 75 a porsiento kadagitoy nga assideg a distansia.

Gapu iti moderno a teknolohia, adda metten dagiti ubbing a masansan a nakatugaw ti estilo ti panagbiagda. Maysa a panagadal ti nakapaliiw a bayat ti panagbalin dagiti video game nga “ad-adda a makaay-ayo ken kasla agpaypayso, dagiti ubbing . . . napapaut ti panagay-ayamda kadagiti computer-da.” Kasta met laeng ti maibaga maipapan iti panagbuya iti telebision ken dadduma pay a kita ti paglinglingayan a masansan nga itugawan dagiti ubbing.

Dagiti Peggad ti Masansan a Nakatugaw nga Estilo ti Panagbiag

Gapu iti kellaat a manmanon a panagwatwat, rimsua ti adu a sakit ti bagi, isip, ken emosion. Kas pagarigan, nabiit pay nga impadamag ti maysa nga ahensia a mangtartarawidwid iti salun-at idiay Britania: “Dagiti ubbing a saan nga aktibo dakdakkel ti posibilidad a nababbaba ti panagraemda iti bagida, nakarkaro ti panagdanag ken panagsikorda. Ad-adda met nga agsigarilio ken agdrogada ngem dagiti aktibo nga ubbing. Ad-adu met ti aldaw nga aglangan dagiti di aktibo nga empleado ngem kadagiti aktibo nga empleado. Inton lumakay ken bumaket dagiti di aktibo a tattao, nakapkapuydan nga agtrabaho ken makibagay isu a didan makapagwaywayas ken nakapkapuy ti panagpanunotda.”

Inlawlawag ni Cora Craig, presidente iti Canadian Fitness and Lifestyle Research Institute, a “dagiti taga-Canada saanda unayen nga aktibo iti trabaho a kas idi . . . Kaaduanna, manmanodan nga agwatwat.” Impadamag ti periodiko a Globe  and Mail iti Canada: “Nakaluklukmeg ti agarup 48 a porsiento kadagiti taga-Canada, ken sobra ti kinalukmeg ti 15 a porsiento.” Kuna pay ti periodiko nga idiay Canada, masansan a nakatugaw ti 59 a porsiento kadagiti nataengan. Namakdaar ni Dr. Matti Uusitupa, iti University of Kuopio, idiay Finland, a “napartak ti iyaadu dagiti addaan iti type 2 a diabetes iti intero a lubong gapu ta umad-adu dagiti sobra ti kinalukmegda ken dagiti masansan a nakatugaw ti estilo ti panagbiagda.”

Idiay Hong Kong, kinuna ti nabiit pay a panagadal a kadagiti tattao nga agtawen iti 35 ken natataengan pay, agarup 20 a porsiento kadagiti amin a natay ket mabalin a mainaig iti kurang a panagwatwat. Ti konklusion ti panagadal nga indauluan ni Propesor Tai-Hing Lam iti University of Hong Kong ken naipablaak idi 2004 iti Annals of Epidemiology ket “nakarkaro ti peggad nga itden ti manmano a panagwatwat ngem ti peggad iti panagsigarilio” kadagiti Tsino idiay Hong Kong. Ipakpakauna dagiti managsukisok a ti dadduma idiay China, “mapasarandanto ti kasta met la a kaadu dagiti pakaigapuan ti ipapatay.”

Nainkalintegan kadi daytoy a pakaseknan? Talaga kadi a makadangran iti salun-at, a nakarkaro pay ngem iti panagsigarilio, ti manmano a panagwatwat? Mabigbigbigen a no maidilig kadagiti aktibo, ad-adda nga agalta presion dagiti di aktibo, ad-adda nga agpeggadda a maistrok ken maatake iti puso, maaddaan iti osteoporosis ken dadduma a kita ti kanser, ken dakdakkel ti posibilidad nga agbalin a sobra ti kinalukmegda. *

Impadamag ti The Wall Street Journal: “Iti kada kontinente iti globo, uray pay kadagiti rehion a nasaknap ti malnutrision, umad-adu dagiti nakaluklukmeg wenno sobra ti kinalukmegda. Ti kangrunaan a makagapu: dagiti met la nangato ti calorie-da a taraon agraman ti masansan  a nakatugaw nga estilo ti panagbiag a nangpaadu kadagiti sobra ti kinalukmegda idiay Estados Unidos.” Umanamong ni Dr. Stephan Rössner, a maysa a propesor maipapan iti kababalin a nainaig iti salun-at idiay Karolinska Institute sadi Stockholm, Sweden, sana innayon: “Awan ti pagilian iti lubong a sadiay, bumasbassit ti bilang dagiti sobra ti kinalukmegda.”

Sangalubongan a Parikut

Nalawag a nasken ti maysa a programa ti kalkalainganna a panagwatwat agpaay iti pagimbagantayo. Ngem nupay adda dagiti naipablaak a peggad ti manmano a panagwatwat, dandani saan latta a pulos nga agwatwat ti adu a tattao ditoy lubong. Patien ti World Heart Federation nga 60 ingganat’ 85 a porsiento kadagiti tattao iti lubong ti “manmano nga agwatwat tapno nasalsalun-atda, nangruna kadagiti balasitang ken babbai.” Kuna daytoy nga organisasion a “dandani dua a kakatlo kadagiti ubbing ti saan unay nga aktibo tapno sumalun-atda.” Idiay Estados Unidos, agarup 40 a porsiento a nataengan ti masansan a nakatugaw, ken agarup kagudua kadagiti agtutubo nga agtawen iti 12 ingganat’ 21 ti saan a makipaset kadagiti regular a makabannog nga aramid.

Iti maysa a panagadal a nangusig iti kaadu dagiti masansan a nakatugaw ti estilo ti panagbiagda iti 15 a pagilian iti Europa, natakuatan nga 43 a porsiento idiay Sweden agingga iti 87 a porsiento idiay Portugal ti di aktibo. Idiay São Paulo, Brazil, agarup 70 a porsiento kadagiti tattao ti masansan a nakatugaw. Impadamag ti World Health Organization (WHO) a “nakaskasdaaw ti panagpapada ti impormasion a naala kadagiti surbey a nainaig iti salun-at iti intero a lubong.” Ditay koma ngarud pakasdaawan nga iti kada tawen, napattapatta a dua a milion a tattao ti matay gapu iti dida panagwatwat.

Madanagan dagiti eksperto iti salun-at iti intero a lubong gapu iti daytoy a kasasaad. Nagbanaganna, dagiti ahensia ti gobierno iti intero a lubong ti nangirugi iti nadumaduma a programa a nairanta a mangisuro kadagiti tattao maipapan kadagiti pagimbagan ti kalkalainganna a panagwatwat. Inton tawen 2010, inanamaen ti Australia, Japan, ken ti Estados Unidos nga umadu iti 10 a porsiento kadagiti umilida ti maparegtada nga agwatwat. Panggep ti Scotland a 50 a porsiento kadagiti nataengan ti regular nga agwatwat inton tawen 2020. Inlawlawag ti maysa a report a naggapu iti WHO a “karaman ti Mexico, Brazil, Jamaica, New Zealand, Finland, ti Russian Federation, Morocco, Vietnam, South Africa, ken Slovenia kadagiti pagilian a nangitampok iti panangwatwat kadagiti nasional a programada.”

Agpapan pay iti panangikagumaan dagiti gobierno ken organisasion a mangay-aywan iti salun-at, kangrunaan a rebbengen ti tunggal maysa kadatayo ti mangaywan iti bukodtayo a salun-at. Saludsodam ti bagim, ‘Umdas aya ti kinaaktibok? Umdas kadi ti panagehersisiok? No saan, ania ti maaramidak tapno mabaliwak ti masansan a nakatugaw nga estilo ti panagbiagko?’ Isuro kenka ti sumaganad nga artikulo no kasano nga ad-adda a mawatwatmo ti bagim.

[Footnote]

[Kahon iti panid 4]

Ti Gastos iti Di Panagwatwat

Adu a gobierno ken organisasion a mangtartarawidwid iti salun-at ti maseknan unay iti gastos iti di panagwatwat a mangparigat iti kagimongan.

● Australia - Iti daytoy a pagilian, aggatad iti agarup $377 a milion ti tinawen a gastos iti panangaywan iti salun-at a mainaig iti di panagwatwat.

● Canada - Sigun iti World Heart Federation, iti laeng makatawen, nakagasto ti Canada iti nasurok a $2 a bilion iti panangaywan iti salun-at “gapu iti di panagwatwat.”

● Estados Unidos - Bayat ti tawen 2000, nakagasto ti Estados Unidos iti nagdakkel a gatad a $76 a bilion iti panangagas a direkta a mainaig iti di panagwatwat.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 5]

Kasapulan Dagiti Ubbing ti Panagwatwat

Natakuatan dagiti nabiit pay a panagadal nga umad-adu dagiti ubbing a saan a regular nga agwatwat. Ad-adu dagiti ubbing a babbai a di agwatwat ngem kadagiti ubbing a lallaki. Agparang a bayat a dumakdakkel dagiti ubbing, manmanodan nga agwatwat. Dagiti sumaganad ti karaman iti adu a pamay-an a mabalin a pagimbagan dagiti ubbing manipud iti regular a panagwatwat:

● Pumigsa dagiti tulang ken masel ken sumalun-at ti susuop

● Malapdan ti kinalukmeg ken sobra a kinalukmeg

● Malapdan wenno maitantan ti itataud dagiti sakit a nainaig iti alta presion

● Malapdan ti Type 2 a diabetes mellitus

● Ad-adda a panagraem iti bagi ken malapdan ti panagdanag ken panagsikor

● Panangpatanor iti aktibo nga estilo ti panagbiag a manglapped iti masansan a nakatugaw nga estilo ti panagbiag inton nataenganen ti maysa a tao

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Nasalsalun-at a Kasasaad Para Kadagiti Lallakay ken Babbaket

Naibagan a bayat nga agmatmataenganka, ad-adda a pagimbagam ti kalkalainganna a programa ti panagehersisio. Kaskasdi, adu a lallakay ken babbaket ti madi nga agwatwat a regular ta maamakda a madangran wenno agsakitda. Ngem nasayaat no dagiti nataengan agpakonsultada iti doktorda sakbay a rugianda ti programa ti makabannog a panagwatwat. Nupay kasta, patien dagiti eksperto a mabalin a dakkel ti maaramidan ti panagwatwat tapno sumayaat ti kalidad ti panagbiag dagiti nataengan. Ti sumaganad ti sumagmamano kadagiti mapasayaat dagiti nataengan no regular nga agehersisioda:

● Kinaalerto ti isip

● Kinatimbeng ken kinamannakibagay

● Emosional a salun-at

● Napartak nga iyiimbag ti sakit wenno pannakadangran

● Panagandar dagiti bagis ken dalem

● Metabolismo

● Sistema ti imiunidad

● Napigpigsa a tulang

● Kinapigsa