1, 2. (a) Ania ti kiniddaw ni Jesus iti maudi a kararagna a kaduana dagiti apostolna? (b) Apay a maseknan idi ni Jesus iti panagkaykaysa?

MASEKNAN ni Jesus iti panagkaykaysa bayat ti maudi a pangrabiina a kaduana dagiti apostolna. Nagkararag a kaduana ida ket kiniddawna nga agkaykaysa koma ti amin nga adalanna, kas ti panagkaykaysada ken Amana. (Basaen ti Juan 17:20, 21.) Ti panagkaykaysa dagiti adalanna ket nabileg nga ebidensia nga imbaon ni Jehova ni Jesus ditoy daga a mangaramid iti pagayatan ti Dios. Ayat ti pakabigbigan dagiti pudno nga adalan ni Jesus a makatulong iti panagkaykaysada.​—Juan 13:34, 35.

² Maawatantayo no apay nga impaganetget ni Jesus ti panagkaykaysa. Nadlawna a kurang ti panagkaykaysa wenno panagtutunos dagiti apostolna, kas idi maudi a pangrabiina a kaduana ida. Nagsusupiatanda manen “no siasino kadakuada ti kasla kadakkelan.” (Luc. 22:24-27; Mar. 9:33, 34) Naminsan, kiniddaw da Santiago ken Juan nga ited ni Jesus kadakuada dagiti natan-ok a saad iti abayna iti Pagarianna.​—Mar. 10:35-40.

3. Ania dagiti rason a kurang idi ti panagkaykaysa dagiti adalan ni Kristo, ken ania dagiti saludsod nga usigentayo?

³ Ngem saan laeng a ti panagtarigagay iti kinatan-ok ti posible  a rason iti di panagkaykaysa dagiti adalan ni Kristo. Nabingbingay dagiti tattao idi a tiempo gapu iti guranggura ken panangidumduma. Masapul a labanan dagiti adalan ni Jesus dagita a rikrikna. Iti daytoy nga artikulo, usigentayo dagitoy a saludsod: Ania ti inaramid ni Jesus maipapan iti panangidumduma? Kasano nga insurona kadagiti pasurotna ti di panangidumduma tapno pudpudno nga agkaykaysada? Ken kasano a ti pannursurona matulongannatayo nga agtultuloy nga agkaykaysa?

4. Mangted kadagiti pagarigan ti panangidumduma a napadasan ni Jesus.

⁴ Napadasan met ni Jesus ti maidumduma. Idi imbaga ni Felipe ken Natanael a nasarakannan ti Mesias, insungbat ni Natanael: “Mabalin aya a tumaud manipud Nazaret ti aniaman a banag a naimbag?” (Juan 1:46) Nalawag nga ammo ni Natanael ti padto iti Mikias 5:2 ken imbilangna a nakanumnumo ti Nazaret kas ili ti Mesias. Dagiti prominente a taga-Judea linaisda met ni Jesus ta taga-Galilea. (Juan 7:52) Imbilang ti adu a taga-Judea a nababbaba dagiti taga-Galilea. Ininsulto ti dadduma a Judio ni Jesus babaen ti panangawagda kenkuana iti Samaritano. (Juan 8:48) Nagduma ti nasion ken relihion dagiti Judio ken dagiti Samaritano. Nababa ti panagkita dagiti taga-Judea ken taga-Galilea kadagiti Samaritano ken likliklikanda ida.​—Juan 4:9.

5. Ania a panangidumduma ti napadasan dagiti pasurot ni Jesus?

⁵ Dagiti panguluen a Judio linalaisda met dagiti pasurot ni Jesus. Imbilang ida dagiti Fariseo kas ‘nailunod a tattao.’ (Juan 7:47-49) Wen, imbilangda a malalais ken ordinario a tao ti asinoman a saan a nagadal kadagiti eskuelaan dagiti rabbi wenno saan a mangsurot kadagiti tradisionda. (Ara. 4:13) Ti panangidumduma a napadasan ni Jesus ken dagiti adalanna ket gapu iti panagsusupadi ti pammati, kasasaad ti panagbiag, ken puli. Adda met idi panangidumduma dagiti adalan. Tapno agkaykaysada, masapul a balbaliwanda ti panagpampanunotda.

6. Mangibaga kadagiti pagarigan no kasano nga apektarannatayo ti panangidumduma.

⁶ Nakaro ti panangidumduma ita. Mabalin a datayo ti biktima wenno ti mangidumduma. “Kumaro ti gurak kadagiti puraw no agpokusak idi iti kinaawan hustisia a naipakita kadagiti katutubo​—iti napalabas ken iti agdama,” inlawlawag ti maysa itan a payunir a sister idiay Australia. “Narubroban pay daytoy a gura gapu iti dakes a pannakatratok.” Dinakamat ti maysa a brother a taga-Canada ti panangidumdumana idi gapu iti lengguahe. Inaminna: “Impagarupko no natantan-ok dagiti agsasao iti French. Ket napatanorko ti gura kadagiti English ti lengguaheda.”

7. Ania ti inaramid ni Jesus iti panangidumduma?

⁷ Mabalin a nauneg ti pannakairamut dagiti rikna a panangidumduma ita, kas idi kaaldawan ni Jesus. Ania ti inaramid ni Jesus kadagita a rikna? Umuna, saan a pulos nangidumduma. Kinasabaanna dagiti baknang ken napanglaw, dagiti Fariseo ken Samaritano, uray dagiti agsingsingir iti buis ken managbasol. Maikadua, iti panangisuro ken ulidan ni Jesus, impakitana kadagiti adalanna a masapul a labananda ti panagsuspetsa wenno panangidumduma.

8. Ania a nagpateg a prinsipio ti nakaibatayan ti panagkaykaysa dagiti Kristiano? Ilawlawagmo.

⁸ Insuro ni Jesus kadagiti pasurotna ti kangrunaan a prinsipio iti panagkaykaysatayo. “Agkakabsatkayo amin,” kinunana.  (Basaen ti Mateo 23:8, 9.) Siempre, ‘agkakabsattayo’ ta nagtaudtayo amin ken Adan. (Ara. 17:26) Ngem saan la a dayta. Inlawlawag ni Jesus nga agkakabsat dagiti adalanna ta bigbigenda ni Jehova kas nailangitan nga Amada. (Mat. 12:50) Kanayonanna, nagbalinda a miembro ti dakkel a naespirituan a pamilia, a nagkaykaysa iti ayat ken pammati. Isu nga iti surat dagiti apostol, masansan a tukoyenda dagiti padada nga adalan kas ‘kakabsat.’​—Roma 1:13; 1 Ped. 2:17; 1 Juan 3:13.

9, 10. (a) Apay a saan a rumbeng nga ipannakkel dagiti Judio ti pulida? (b) Kasano nga insuro ni Jesus ti pananglaban iti panangidumduma iti puli? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

⁹ Kalpasan nga inlawlawag ni Jesus a rumbeng nga ibilangtayo kas kakabsat ti maysa ken maysa, impaganetgetna a kasapulan ti kinapakumbaba. (Basaen ti Mateo 23:11, 12.) Kas nadakamaten, adda di panagkaykaysa dagiti apostolna gapu iti di umiso a panagpannakkelda. Mabalin a ti maysa pay a problema idi ket ti panangipannakkel iti puli. Rumbeng kadi nga agpannakkel dagiti Judio gapu ta kaputotan ida ni Abraham? Patien idi dayta ti adu a Judio. Ngem imbaga kadakuada ni Juan a Mammautisar: “Ti Dios addaan pannakabalin a mangpatanor iti annak ken Abraham manipud kadagitoy a bato.”​—Luc. 3:8.

¹⁰ Kinondenar ni Jesus ti panangipannakkel iti puli. Kasta ti inaramidna idi insaludsod ti maysa nga eskriba: “Asino a pudpudno ti padak a tao [wenno, kaarrubak]?” Kas sungbat ni Jesus, dinakamatna ti ilustrasion maipapan iti Samaritano a siaasi a nangaywan iti maysa nga agdaldaliasat​—maysa a Judio​—a kinabkabil dagiti mannanakaw. Linabsan dagiti Judio daytoy a nakapimpiman a lalaki, ngem naasian kenkuana ti Samaritano. Iti ngudo ti ilustrasion, imbaga ni Jesus iti eskriba a tuladenna dayta a Samaritano. (Luc. 10:25-37) Impakita ni Jesus a mabalin a masursuro dagiti Judio iti maysa a Samaritano ti maipapan iti pudpudno a panagayat iti pada a tao.

11. Apay a masapul a di idumduma dagiti adalan ni Kristo dagiti ganggannaet, ken kasano a tinulongan ida ni Jesus a mangtarus iti dayta?

¹¹ Tapno maitungpal dagiti adalan ni Jesus ti annongenda, masapul a parmekenda ti kinapannakkel ken panangidumdumada. Sakbay nga immuli idiay langit, imbilinna a mangasabada iti “intero a Judea ken Samaria ken agingga iti kaadaywan a paset ti daga.” (Ara. 1:8) Insagana ida ni Jesus iti dayta nga annongen babaen ti panangdakamatna kadagiti nasayaat a kualidad dagiti ganggannaet. Kas pagarigan, dinayawna ti nagpaiduma a pammati ti ganggannaet nga opisial ti armada. (Mat. 8:5-10) Iti Nazaret nga ilina, dinakamatna no kasano a pinaraburan ni Jehova dagiti ganggannaet, kas iti balo a babai iti ili ti Sarepta idiay Fenicia ken iti agkukutel a ni Naaman a taga-Siria. (Luc. 4:25-27) Ken saan laeng a kinasabaan ni Jesus ti maysa a Samaritana no di ket nagyan pay iti dua nga aldaw iti maysa nga ili dagiti Samaritano ta naginteres dagiti umili iti mensahena.​—Juan 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Ania ti reaksion dagiti apostol idi insuro ni Jesus ti maysa a Samaritana? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.) (b) Ania ti mangipakita a saan a naan-anay a naawatan da Santiago ken Juan ti punto ni Jesus?

¹² Ngem saan a nalaka nga ikkaten dagiti apostol ti panangidumdumada. Nasdaawda idi nakitada a naragsak ni Jesus a mangisursuro iti maysa a Samaritana. (Juan 4:9, 27) Saan a makisarita dagiti Judio a panguluen ti relihion iti maysa a babai iti publiko, nangruna iti maysa a Samaritana a nakababain  ti reputasionna. Idi imbaga dagiti apostol a manganen ni Jesus, ipakita ti sungbatna a napatpateg kenkuana ti pannakisarita iti naespirituan ngem iti pannangan. Ti panangasaba​—uray iti Samaritana​—ket pagayatan ni Amana, ken imbilangna kas taraon.​—Juan 4:31-34.

¹³ Saan a naawatan dayta da Santiago ken Juan. Idi agdaldaliasat dagitoy nga apostol idiay Samaria a kaduada ni Jesus, nagbirokda iti umyananda iti maysa a purok dagiti Samaritano. Saan ida nga inawat dagiti Samaritano, isu a nakapungtot da Santiago ken Juan ket insingasingda a pagtinnagenda ti apuy manipud langit tapno madadael ti intero a purok. Ngem tinubngar ida ni Jesus. (Luc. 9:51-56) Mabalin a saan a kasta ti panagpungtot da Santiago ken Juan no napasamak dayta iti lugarda a Galilea. Mabalin a nakapungtotda gapu iti panangidumdumada. Idi nagballigi ti panangasaba kadagiti Samaritano idi agangay, nalabit nakarikna ni apostol Juan iti bain gapu iti nadarasudos a panagpungtotna.​—Ara. 8:14, 25.

14. Kasano a nasolbar ti maysa nga isyu a mabalin a mainaig iti lengguahe?

¹⁴ Di nagbayag kalpasan ti Pentecostes 33 C.E., timmaud ti maysa nga isyu ti panangidumduma. Bayat ti pannakaiwaras ti taraon kadagiti agkasapulan a balo a babbai, naliwayan dagiti balo a Griego ti pagsasaoda. (Ara. 6:1) Panangidumduma gapu iti lengguahe ti mabalin a maysa a rason. Dagus nga inlinteg dayta dagiti apostol babaen ti panangdutokda kadagiti kualipikado a lallaki nga agiwaras iti taraon. Addaan iti Griego a nagan dagitoy a lallaki, ket mabalin a naliwliwa iti dayta dagiti nasaktan a balo.

15. Kasano a nagbalin a di mangidumduma ni Pedro? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

¹⁵ Idi 36 C.E., immadun dagiti nasion a nangasabaan dagiti Kristiano. Sakbay dayta, dagiti laeng Judio ti pakilanglangenan ni apostol Pedro. Ngem idi nailawlawagen ti Dios a rumbeng a di mangidumduma dagiti Kristiano, kinasabaan ni Pedro ni Cornelio, a Romano a soldado. (Basaen ti Aramid 10:28, 34, 35.) Kalpasan dayta, nakilangen ken nakipanganen ni Pedro kadagiti manamati a Gentil. Ngem tawtawen kalpasanna, insardeng ni Pedro ti makipangan kadagiti di Judio a Kristiano iti siudad ti Antioquia. (Gal. 2:11-14) Iti daydi a gundaway, binalakadan ni Pablo ni Pedro, ket inawatna dayta. Iti umuna a surat ni Pedro kadagiti Judio ken Gentil a Kristiano idiay Asia Menor, imbagana a nagpateg nga ayaten ti amin a kakabsat.​—1 Ped. 1:1; 2:17.

16. Ania ti reputasion dagiti nagkauna a Kristiano?

¹⁶ Nalawag a nakasursuro dagiti apostol iti ulidan ni Jesus maipapan iti panangayat iti “amin a kita ti tattao.” (Juan 12:32; 1 Tim. 4:10) Nailintegda met laeng ti panagpampanunotda idi agangay. Dagiti nagkauna a Kristiano ket pagaammo iti panagayatda iti maysa ken maysa. Ni Tertullian, a mannurat idi maikadua a siglo, insuratna nga imbaga dagiti saan a Kristiano: “Ay-ayatenda ti maysa ken maysa . . . Nakasaganada pay ketdi a matay para iti maysa ken maysa.” Inkawes dagiti nagkauna a Kristiano ti “baro a personalidad,” ket imbilangda nga agpapada ti amin a tao iti imatang ti Dios.​—Col. 3:10, 11.

17. Kasano a maparuttayo ti panangidumduma iti pusotayo? Mangted kadagiti pagarigan.

¹⁷ Ita, mabalin a saan a kaskarina a maparut ti panangidumduma iti pusotayo. Inladawan ti sister a taga-France ti panagreggetna: “Insuro kaniak ni Jehova ti kaipapanan ti ayat, ti panangted, ti panangayat iti amin a kita ti tao. Ngem lablabanak pay laeng agingga ita ti panangidumduma, ket saan a kanayon a nalaka dayta. Isu nga ikarkararagko latta.” Kasta met laeng ti kapadasan  ti maysa a sister idiay Spain: “Marigatanak no dadduma a manglaban iti riknak a manggura iti maysa a puli, ket kaaduanna nga agballigiak. Ngem ammok a masapul nga agtultuloy a labanak dayta. Agyamanak ken Jehova ta karamanak iti nagkaykaysa a pamiliana.” Mabalintayo a sukimaten ti bagitayo. Kasapulan met kadi a labanantayo ti aniaman a rikna a mangidumduma, kas iti dua a sister?

18, 19. (a) Ania dagiti rason nga awatentayo ti maysa ken maysa? (b) Kasano a maaramidtayo dayta?

¹⁸ Nasayaat a laglagipentayo a ‘ganggannaettayo’ amin idi ken adayotayo iti Dios. (Efe. 2:12) Ngem inyasidegnatayo ni Jehova kenkuana babaen “kadagiti singdan ti ayat.” (Os. 11:4; Juan 6:44) Ket inawatnatayo ni Kristo. Arigna linuktanna ti ruangan tapno agbalintayo a paset ti pamilia ti Dios. (Basaen ti Roma 15:7.) Gapu ta siaasi nga inawatnatayo ni Jesus uray imperpektotayo, saantayo koma a pulos panunoten nga ipuera wenno idumduma ti asinoman!

¹⁹ Sigurado a kumaro pay ti pannakabingbingay, panangidumduma, ken guranggura iti daytoy a lubong bayat nga umas-asideg ti panagpatingga daytoy dakes a sistema. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Ngem kas ad-adipen ni Jehova, ikagumaantayo a gun-oden ti sirib manipud ngato, a mangyeg iti talna ken di mangidumduma. (Sant. 3:17, 18) Naragsaktayo a makigayyem kadagiti tattao iti sabali a pagilian, nga awatentayo ti kulturada ken mabalin a sursuruentay pay ketdi ti lengguaheda. No aramidentayo dayta, agayus ti talna a kas iti karayan, ken ti hustisia a kas kadagiti dalluyon ti baybay.​—Isa. 48:17, 18.

20. Ania ti epektona no ayat ti mangmolde iti panunot ken pusotayo?

²⁰ “Kasla naglukat kaniak ti langit ket naikkanak iti pudpudno a pannakaammo,” kuna ti sister a taga-Australia a nadakamat itay. Bigbigenna a dakkel ti epekto ti panagadalna iti Biblia: “Napabaro ti puso ken panunotko. Isu a kasla nalunag ti amin a nabayagen a panangidumduma ken gurak.” Ken mabigbig itan ti brother a taga-Canada a “ti kinaignorante ti pagtataudan ti rasismo ken saan a nakadepende ti kababalin dagiti tattao iti lugar a nakayanakanda.” Nangasawa iti sister nga Ingles ti lengguahena! Ipakita dagita a panagbalbaliw a ti panangidumduma ket kabaelan nga abaken ti Nakristianuan nga ayat. Dayta ti rason a nakatibtibker ti singgalut ti panagkaykaysatayo.​—Col. 3:14.