1-2. (a) Kaano a marigatantayo unay a mangpakawan? (b) Ania ti inaramid ni Denise a mangipakita a pinakawanna ti nakabasol kenkuana?

 MARIGATANKA kadi a mangpakawan? Kasta ti adu kadatayo, nangruna no nasaktantayo unay gapu iti imbaga wenno inaramid ti maysa. Ngem adda maaramidantayo tapno saanen nga agsakit ti nakemtayo ken masursurotayo ti mangpakawan. Kas pagarigan, kitaentayo ti kapadasan ti sister a ni Denise a a nangipakita iti nagpaiduma a panangpakawan. Idi 2017, nagpasiar ni Denise ken ti pamiliana iti kaluklukat a Sangalubongan a Hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova. Idi agaw-awiddan, adda drayber a naawanan iti preno ti luganna isu a nadungparna ti luganda. Naawanan iti puot ni Denise iti dayta nga aksidente. Idi nakapuoten, naammuanna a nakaro ti pannakadangran dagiti annakna ken natayen ti asawana a ni Brian. No malagipna dayta a pasamak, imbaga ni Denise, “Permi ti ladingitko ken diak ammo no ania ti aramidek.” Di nagbayag, naammuanna a ti drayber ket saan gayam a nakainum wenno nakadroga, wenno awan met gayam ti sabali nga ar-aramidenna. Isu nga inkararag ni Denise ken Jehova a pagkalmaenna koma ti riknana ken makontrolna ti emosionna.

² Naaresto ti drayber a nakadungpar kadakuada ken naidarum iti aksidente a panangpapatay. No mapaneknekan a nakabasol, mabalin a maibalud. Ngem imbaga ti korte a ti sentensia a maipataw ket nakadepende iti testimonia ni Denise. Imbaga ni Denise: “Gapu ta masapul nga estoriaek manen ti kasasaeman a pasamak iti biagko, kasla adda nangungap iti nadaiten a sugatko sa nabukbokan iti sangagalon nga asin.” Sumagmamano a lawas kalpasanna, addan ni Denise iti korte tapno itednan ti testimoniana a sisasango ti lalaki a nakaigapuan ti kasta unay a saem a marikrikna ti pamiliana. Ania ti imbagana? Kiniddaw ni Denise iti hues a kaasianna koma ti lalaki. b  Idi nalpasen a nagsao ni Denise, nagsangit ti hues. Imbagana: “Bainte singko a tawenakon a hues, ngem ita pay laeng a nakakitaak iti pamilia nga isuda la ngaruden ti biktima, isuda pay ti agpakaasi kaniak a kaasiak ti akusado. Ita pay la a makangngegak iti sasao a mangipakita iti ayat ken pammakawan.”

 3. Ania ti nakatulong ken Denise a mangpakawan?

³ Ania ti nakatulong ken Denise a mangpakawan? Pinampanunotna a naimbag ti panangpakawan ni Jehova. (Mik. 7:18) No apresiarentayo ti panangpakawan ni Jehova kadatayo, makatulong dayta tapno mangpakawantayo.

 4. Ania ti kayat ni Jehova nga aramidentayo? (Efeso 4:32)

⁴ Kayat ni Jehova a mangpakawantayo kas iti situtulok a panangpakawanna kadatayo. (Basaen ti Efeso 4:32.) Namnamaenna a nakasaganatayo a mangpakawan kadagidiay nangpasakit kadatayo. (Sal. 86:5; Luc. 17:4) Iti daytoy nga artikulo, pagsasaritaantayo ti tallo a pamay-an a makatulong kadatayo tapno nalaklakatayo a mangpakawan.

DIMO BAYBAY-AN TI MARIKRIKNAM

 5. Sigun iti Proverbio 12:​18, ania ti mabalin a mariknatayo no adda nangpasakit kadatayo?

⁵ Mabalin a masaktantayo unay iti ibaga wenno aramiden kadatayo ti maysa a tao, nangruna no nasinged a gayyemtayo isuna wenno kapamiliatayo. (Sal. 55:​12-14) No dadduma, mariknatayo a kas man la adda nangduyok kadatayo a nakasaktan ti riknatayo. (Basaen ti Proverbio 12:18.) Baka baybay-antayo lattan ti nasaktan a riknatayo. Ngem no kasta ti aramidentayo, kas man la binaybay-antayo a nakaduyok lattan kadatayo ti kutsilio. Iti umasping a pamay-an, ditay manamnama nga umimbag ti nasaktan a riknatayo no basta baybay-antayo lattan dayta.

 6. Ania ti mabalin a reaksiontayo no adda nangpasakit kadatayo?

⁶ No adda nangpasakit kadatayo, baka ti damo a reaksiontayo ket makaungettayo. Kuna ti Biblia a mabalin a makapungtottayo. Ngem impakdaarna a ditay koma ipalubos nga agung-ungettayo lattan. (Sal. 4:4; Efe. 4:26) Apay? Ngamin, masansan nga apektaran ti emosiontayo ti aramidentayo. Manmano met ngarud a nasayaat ti resulta ti panagunget. (Sant. 1:20) Laglagipentayo a ti panagunget ket maysa a reaksion, ngem ti agtultuloy a panagunget ket maysa a desision.

 7. Ania pay dagiti mabalin a mariknatayo no adda nangpasakit kadatayo?

⁷ No adda nangpasakit kadatayo, baka adda dadduma pay a nasaem a mariknatayo. Kas pagarigan, imbaga ti sister a ni Ann: “Idi ubingak, pinanawan ni tatangko ni Nanang, sana inkasar ti babai a suelsuelduan ti pamiliami a mangaw-awir kaniak. Kasla nabaybay-anak. Idi addan annakda, panagriknak ket maipuerpueraak. Bayat a dumakdakkelak, nariknak a saandak nga ipatpateg.” Dineskribir ti sister a ni Georgette ti nariknana idi nakikamalala ni lakayna: “Aggayyemkami sipud pay kinaubingmi. Naggiddankami pay ketdi a nagpayunir! Nakasaksakit ti inaramidna.” Idi agangay, nagdiborsioda. Imbaga met ti sister a ni Naomi: “Saan a pulos a simrek iti panunotko a saktan ni lakayko ti riknak. Isu nga idi impudnona a nabayag gayamen nga agbuybuya iti pornograpia ken ilimlimedna dayta, nariknak a linoko ken liniputannak.”

 8. (a) Ania ti dadduma a rason a masapul a mangpakawantayo? (b) Ania dagiti nasayaat nga epektona kadatayo no mangpakawantayo? (Kitaen ti kahon a “ Kasanon no Adda Nakaaramid iti Nakasaktantayo Unay?”)

⁸ Ditay makontrol dagiti ibaga wenno aramiden kadatayo ti dadduma. Ngem mabalintayo a kontrolen ti reaksiontayo. Ti masansan a kasayaatan a reaksion ket ti mangpakawan. Apay? Ay-ayatentayo ngamin ni Jehova, ket  kayatna a mangpakawantayo. No sumsumged latta ti ungettayo ken saantayo a mangpakawan, posible a makaaramidtayo iti minamaag ken baka maapektaran payen ti salun-attayo. (Prov. 14:​17, 29, 30) Kitaentayo ti napasamak iti sister a ni Christine. Imbagana: “No makaung-ungetak, nagrigat ti umisem. Saan payen a nasustansia dagiti kankanek. Mapuypuyatak met ken naglakaak a masuron. Isu a maapektaran payen ti relasionmi nga agassawa ken ti relasionko iti dadduma.”

 9. Apay a masapul nga ikkatentayo ti sakit ti nakem?

⁹ Uray no saan a dumawat iti pammakawan ti nangpasakit kadatayo, kayatayo nga iliwliwag ti saem a marikriknatayo. Kasano? Imbaga ti nadakamaten a ni Georgette: “Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, naikkatko met laengen ti ing-ingpek a sakit ti nakem ken bimmaaw met laengen ti ungetko iti dati nga asawak. Gapu iti dayta, kalmadon ti isipko ken ti pusok.” No iwaksitayo ti sakit ti nakem, maparuttayo ti gura iti pusotayo ket sumayaat ti panangtratotayo iti dadduma. Regregaluantayo met ti bagitayo ta agbalintayo manen a positibo ken naragsak. (Prov. 11:17) Ngem ania ti aramidem no saanka pay latta a nakasagana a mangpakawan?

DAGITI ARAMIDEM TAPNO BUMAAW TI PUNGTOTMO

10. Apay a kasapulan ti tiempo tapno umimbag ti nasaktan a riknatayo? (Kitaen met dagiti ladawan.)

¹⁰ Ania ti aramidem tapno maikkatmo ti sakit ti nakemmo? Ti maysa a pamay-an ket mangpalabaska pay laeng iti sumagmamano a tiempo. Uray no nagpaagasen ti maysa a nakaro ti pannakadangranna, kasapulanna latta ti tiempo tapno umimbag. Iti umasping a pamay-an, baka kasapulantayo ti sumagmamano a tiempo tapno umimbag ti nasaktan a riknatayo sakbay a nakasagana ti pusotayo a mangpakawan.—Ecl. 3:3; 1 Ped. 1:22.

11. Kasano a makatulong kenka ti kararag tapno agbalinka a manangpakawan?

¹¹ Agkararagka. Kiddawem ken Jehova a tulongannaka nga agbalin a manangpakawan. c Inlawlawag ti nadakamaten a ni Ann no kasano a nakatulong kenkuana ti kararag. Imbagana: “Kiniddawko ken Jehova a pakawanenna ti tunggal  maysa iti pamiliami gapu kadagiti saan a nasayaat nga imbaga wenno inaramidmi. Kalpasanna, nagsuratak ken ni tatangko ken iti asawana ket imbagak a napakawanko idan.” Inamin ni Ann a saan a nalaka nga aramiden dayta. Ngem imbagana: “Ikagkagumaak a tuladen ti panangpakawan ni Jehova. Isu a sapay koma ta matignayto ni tatangko ken ti asawana a mangammo iti ad-adu pay maipapan ken Jehova.”

12. Apay a masapul nga agtalektayo ken Jehova, saan nga iti riknatayo? (Proverbio 3:​5, 6)

¹² Agtalekka ken Jehova, saan nga iti riknam. (Basaen ti Proverbio 3:​5, 6.) Kanayon nga ammo ni Jehova ti kasayaatan para kadatayo. (Isa. 55:​8, 9) Dina met pulos kiddawen nga aramidentayo ti aniaman a pagdaksantayo. Gapuna, no iparparegtana nga agbalintayo a manangpakawan, makapagtalektayo a pagsayaatantayo no aramidentayo dayta. (Sal. 40:4; Isa. 48:​17, 18) Iti sabali a bangir, no agtalektayo iti riknatayo, baka ditayton pulos masursuro ti mangpakawan. (Prov. 14:12; Jer. 17:9) Imbaga ti nadakamaten a ni Naomi: “Idi damo, impagarupko a rumbeng laeng a diak pakawanen ni lakayko iti panagbuyana iti pornograpia. Madanaganak ngamin idi ta baka masaktanna manen ti riknak wenno malipatanna ti kakaro ti epekto ti dakes nga inaramidna. Inrasonko met a maawatan ni Jehova ti marikriknak. Ngem naamirisko idi agangay a saan a gapu ta maawatan ni Jehova ti riknak ket ibilangnan nga umiso dayta. Ammona ti marikriknak. Ammona met a kasapulak ti tiempo tapno bumaaw ti pungtotko. Ngem kayatna met nga agbalinak a manangpakawan.” d

AGBALINKA A POSITIBO

13. Sigun iti Roma 12:​18-21, ania dagiti masapul nga aramidentayo?

¹³ No pakawanentayo ti nangpasakit unay iti riknatayo, adda dagiti masapul nga aramidentayo, malaksid iti desisiontayo a saantayon a pagsaritaan ti napasamak. No padatayo a Kristiano ti nangpasakit kadatayo, ti kalattayo ket makikappia. (Mat. 5:​23, 24) Imbes a baybay-antayo nga agburburek lattan ti daratayo, kayattayo nga ipakita ti asi ken kayattayo ti mangpakawan. (Basaen ti Roma 12:​18-21; 1 Ped. 3:9) Ania ti makatulong kadatayo a mangaramid iti dayta?

14. Ania ti ikagumaantayo nga aramiden, ken apay?

 ¹⁴ Ti kitkitaen ni Jehova kadagiti tattao ket dagiti nasayaat a kualidadda. Masapul nga ikagumaantayo a tuladen ni Jehova ket kitaentayo dagiti nasayaat a kualidad ti tao a nangpasakit kadatayo. (2 Cron. 16:9; Sal. 130:3) Kaaduanna a no ania ti kayattayo a makita iti maysa ket isu ti makitatayo—nasayaat man dayta wenno dakes. No dagiti nasayaat a kualidadda ti kitkitaentayo, nalaklakatayo ida a pakawanen. Kas pagarigan, imbaga ti brother a ni Jarrod, “Napaneknekak a nalaklakak a pakawanen ti maysa a kabsat no panunotek ti ad-adu a nasayaat a kualidadna ngem ti basolna kaniak.”

15. Apay a makatulong no ibagam iti nangpasakit kenka a napakawanmon isuna?

¹⁵ Ti maysa pay a napateg nga aramidem ket ibagam iti nangpasakit kenka a napakawanmon isuna. Apay? Kitaentayo ti imbaga ti nadakamaten a ni Naomi: “Dinamag idi kaniak ni lakayko, ‘Napakawannakon?’ Idi sungbatak koma, diak metten makasao. Naamirisko a talaga a diak pay napakawan isuna. Idi agangay, naibagak met laengen kenkuana, ‘Napakawankan.’ Nabang-aran  ken uray la nakasangit ni lakayko ken simmayaat met ti riknak. Sipud idin, in-inut a nagsubli ti panagtalekko kenkuana ket nakasingsingedkami manen iti maysa ken maysa.”

16. Ania dagiti nasursurom maipapan iti panangpakawan?

¹⁶ Kayat ni Jehova nga agbalintayo a manangpakawan. (Col. 3:13) Nupay kasta, baka marigatantayo a mangpakawan. Ngem masursurotayo nga aramiden dayta no ditay baybay-an ti marikriknatayo ken ikagumaantayo a pabaawen ti pungtottayo. Kalpasanna, pagreggetantayo ti agbalin manen a positibo.—Kitaen ti kahon a “ Tallo a Pamay-an Tapno Agbalinka a Manangpakawan.”

PANUNOTEM DAGITI PAGSAYAATAN TI PANAGBALIN A MANANGPAKAWAN

17. Kasano a pagsayaatantayo ti panagbalin a manangpakawan?

¹⁷ Adu ti pagsayaatan ti panagbalin a manangpakawan. Kitaentayo ti dadduma kadagita. Umuna, matulad ken maparagsaktayo ti naasi nga Amatayo a ni Jehova. (Luc. 6:36) Maikadua, maipakitatayo nga agyamyamantayo iti kinaimbag ni Jehova ta kanayon a pakpakawanennatayo. (Mat. 6:12) Ken maikatlo, nasalsalun-attayo ken agtalinaed a nalagda ti pannakigayyemtayo iti dadduma.

18-19. Ania ti mabalin a resultana no manangpakawantayo?

¹⁸ No manangpakawantayo, mabalin a masagraptayo dagiti bendision a ditay ninamnama. Kas pagarigan, kitaentayo ti napasamak iti nadakamaten a ni Denise. Nupay saanna nga ammo idi damo, ti lalaki a nakaaksidente kadakuada a sangapamiliaan planona gayam ti agpakamatay kalpasan a mabista. Ngem gapu ta agyamyaman unay iti panangpakawan kenkuana ni Denise, rinugiannan ti nagpayadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova.

¹⁹ Baka mariknatayo a ti panangpakawan ket maysa kadagiti karirigatan nga aramiden. Ngem mabalin a maysa met dayta kadagiti makagunggona unay. (Mat. 5:7) Ikagumaantayo koma ngarud nga aramiden ti amin a kabaelantayo a mangtulad iti panangpakawan ni Jehova.