“Ti Kadaanan a Natakuatan a Pannakaadaw Dagiti Teksto ti Biblia”

DUAPULO ket lima a tawen ti napalabasen, adda naisangsangayan a nadiskobre dagiti arkeologo ti Israel. Iti maysa a pagitabonan a kueba iti bakras ti Ginget ti Hinnom idiay Jerusalem, nakasarakda iti dua a babassit a lukot a pirak a nakailanadan dagiti teksto ti Biblia. Naaramid dagiti lukot sakbay ti pannakadadael ti Jerusalem iti ima dagiti taga-Babilonia idi 607 K.K.P. Kadagiti teksto, naadaw ti paset dagiti pamendision a nailanad iti Numeros 6:24-26. Ti Jehova, a personal a nagan ti Dios ket sumagmamano a daras a nagparang kadagiti dua a lukot. Dagiti surat ket nadeskribir kas “ti kadaanan a natakuatan a banag a naaramid idi ugma a nakailanadan dagiti paset ti Hebreo a Biblia.”

Nupay kasta, dadduma nga eskolar ibagada nga idi maikadua a siglo K.K.P. a naisurat dagitoy, saan ket a sakbay ti 607 K.K.P. Ti maysa a rason no apay nga adda ti kasta a di panagtunos ket ti kinarigat ti pannakasukimat a naimbag dagiti detalye gapu iti kalidad dagiti orihinal a ladawan dagitoy a nagbabassit a lukot. Tapno marisut ti di panagtunos no kaano a talaga a naaramid dagiti lukot, maysa a grupo dagiti eskolar ti nangaramid iti baro a panagadal. Inusarda dagiti kabaruanan a teknolohia ti panagretrato ken kompiuter tapno makaaramidda iti nalawag a ladawan dagiti lukot. Nabiit pay a naipablaak dagiti resulta ti panagsukimatda. Ania ti natinong ti grupo dagiti eskolar?

Umuna iti amin, inyunay-unay dagiti eskolar a ti impormasion dagiti arkeologo maipapan iti nakasarakan kadagiti lukot suportaranda ti petsa sakbay ti pannakaidestiero idiay Babilonia. Ti paleograpia​—ti panangammo iti petsa babaen ti sukog, estilo, posision, urnos ken direksion ti pannakaikur-it dagiti letra​—ipakitana a dagitoy a lukot ket naisurat iti isu met la a tiempo, iti arinunos ti maikapito a siglo K.K.P. Kamaudiananna, no iti tay-ak ti ortograpia wenno siensia ti ispeling, kastoy ti konklusion ti grupo: “Ti ispeling dagiti sasao iti lukot ipakitana a naisurat dagitoy iti isu met laeng a petsa a kas iti ipatuldo ti arkeolohia ken paleograpia.”

Ti pagbasaan a Bulletin of the American Schools of Oriental Research kastoy ti pananggupgopna iti resulta ti panangadal kadagiti lukot a pirak, a maaw-awagan met kas dagiti surat iti Ketef Hinnom: “Mapasingkedantayon ti konklusion ti kaaduan nga eskolar a dagiti sursurat kadagitoy a lukot italimengda ti kadaanan a natakuatan a pannakaadaw dagiti teksto ti Biblia.”

[Picture Credit Lines iti panid 32]

Kueba: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; kitikit: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; iti pammalubos ti Israel Antiquities Authority