Panagkalap iti Baybay ti Galilea

KASANO ti biag ti maysa a mangngalap iti Baybay ti Galilea idi umuna a siglo? Ti sungbat tulongannatayo a mangtarus iti adu a salaysay ti Ebanghelio, kas iti nausig iti immuna nga artikulo.

Kinapudnona, dayta a “baybay” ket maysa a dan-aw nga agarup 21 a kilometro ti kaatiddogna ken agarup 12 a kilometro ti kalawana. Nabayagen nga adu ti makalapan nga ikan iti dayta a dan-aw. Ti Ruangan ti Ikan iti Jerusalem ket agparang a pakasarakan iti maysa a paglakuan iti ikan. (Nehemias 3:3) Ti Baybay ti Galilea ti maysa a paggapuan dagiti ikan a mailako iti dayta.

 Ni apostol Pedro ket naggapu iti maysa nga ili iti igid ti Baybay ti Galilea a maawagan iti Betsaida, a kaipapananna “Balay ti Mangngalap.” Ti sabali pay nga ili iti igid ti dan-aw ket ti Magadan, wenno Magdala, a nangiturongan ni Jesus kadagiti adalanna kalpasan a nagna iti danum. (Mateo 15:39) Sigun iti maysa a mannurat, ti Griego a nagan dayta nga ili ket mabalin a maipatarus kas “Pagprosesuan iti Ikan.” Agdindinamag dayta gapu iti adu a paktoria ti ikan. Mapindang, maasinan, wenno mabugguong dagiti nakalap nga ikan ken maikabilda kadagiti burnay a maawagan iti amphora. Mayempake dagitoy a produkto ken mailako iti uneg ken ruar ti Israel.

Ti panagkalap, panangproseso, ken panangilako kadagiti ikan ket dakkel a negosio idiay Galilea idi panawen ni Jesus. Nalaka a panunoten a mangyeg dayta iti panagrang-ay iti biag ti adu nga umili. Ngem saan a kanayon a kasta. Ti panagkalap ket “saan idi a dakkel a panguartaan a kas iti mabalin a panunoten dagiti agbasbasa iti Baro a Tulag,” kuna ti maysa nga eskolar. “Kontrolado idi dayta dagiti gobierno ken pagimbagan laeng dagiti naimpluensia a tattao.”

Nagserbi ni Herodes Antipas iti Galilea kas agturay iti distrito a dinutokan ti Roma. Kontroladona ngarud dagiti kalsada, sangladan, ken natural a gameng, kas iti minas, kabakiran, agrikultura, ken pagtaraknan iti ikan. Dagita ti kangrunaan a pagtaudan dagiti buis nga agpaay ken Herodes. Awanantayo kadagiti detalyado nga impormasion kadagiti pagannurotan ti panagbuis idiay Galilea idi umuna a siglo. Ngem agparang nga awan nakaidumaan ti pamay-an ni Herodes kadagiti nagturay iti Grecia wenno kadagiti Romano no maipapan iti panagkolekta iti buis kadagiti masakupanda a probinsia iti daya. Kaaduan kadagiti makolektada manipud kadagiti negosio iti dayta a lugar ken kadagiti maalada kadagiti natural a gameng ket mapan kadagiti babaknang imbes a kadagiti ordinario a tattao nga ad-adda nga agbambannog.

Ti Makapadagsen a Buis

Idi kaaldawan ni Jesus, dagiti kasayaatan a paset ti Galilea ket kukua dagiti agtuturay ken nabingaybingay dayta iti dadakkel nga estado, nga inregalo ni Herodes Antipas kadagiti opisialna ken dadduma pay a pinatawidanna. Dagiti iturayan ni Herodes ti mangibaklay iti pinansial a kalikaguman ti naluho a panagbiagna, dagiti dadakkel a proyektona, adu nga opisialna, ken nagduduma a regalona kadagiti siudad ken gagayyemna. Pudno a makapadagsen dagiti buis ken obligasion a makolekta kadagiti ordinario a tattao.

Naan-anay a kontrolado met ni Herodes dagiti danum ti pagilian. Gapuna, ti panagkalap ket kontroladona wenno dagiti nangisagutanna kadagiti estado. No maipapan kadagiti lugar a direkta a masakupan ti ari, ti autorisado a mangaramid iti kontrata kadagiti mangngalap mainaig iti pammalubos nga agkalap ket dagiti  negosiador iti buis wenno dagiti panguluen ti agsingsingir iti buis​—dagiti babaknang a nanggatang iti kalintegan nga agsingir iti buis. Ibaga ti dadduma a komentarista a yantangay ti opisina ti parasingir iti buis a ni Mateo ket adda idiay Capernaum​—maysa a napateg a lugar a pagkalapan iti Baybay ti Galilea​—nalabit nga isu ket nagtrabaho iti sidong dagitoy a panguluen kas “kontraktor agpaay iti pammalubos ti ari nga agkalap.” a

Ipakita dagiti ebidensia idi umuna ken maikadua a siglo K.K.P. a dagiti buis idiay Palestina ket masansan a mabayadan iti “banag” imbes a kuarta. Gapuna, dadduma a nabayagen a mangngalap ibayadda ti agarup 25 agingga iti 40 a porsiento kadagiti nakalapda tapno mapalubosanda nga agkalap. Ipasimudaag dagiti nagkauna a dokumento nga iti dadduma a lugar a masakupan ti Roma, ti panagkalap ket kontrolado ti Estado ken imatonan dagiti inspektor. Idiay Pisidia, adda dagiti guardia a mangsigurado nga awan dagiti ilegal nga agkalap ken mailako laeng dagiti nakalap kadagiti negosiante a pinalubosan ti Estado ken agbaybayad iti buis.

Ania ti ipasimudaag amin dagitoy a panangkontrol ken panagbuis? Kuna ti maysa nga analista: “Ti ari wenno ti makinkukua iti estado isu ti agganar iti dakkel, idinto a nagbassit ti mapan kadagiti mangngalap.” Uray dagiti sabali ti negosioda kasta met laeng ti nakakaasi a kasasaadda gapu iti dakkel a buis. Talaga a makapadagsen dayta kadagidiay agbaybayad iti buis. Ngem ad-adda a napatalgedan dagiti salaysay iti Ebanghelio a kaaduan a tattao kagurada dagiti agsingsingir iti buis gapu iti napalalo a kinasuitik ken kinaagum dagitoy a tattao a bimmaknang babaen iti pananggundawayda kadagiti ordinario a tattao.​—Lucas 3:13; 19:2, 8.

Dagiti Mangngalap a Nadakamat iti Ebanghelio

Ipakita ti Ebanghelio nga adda kakadua wenno kasosio ni Simon Pedro iti negosiona a panagkalap. Dagidiay timmulong kenkuana a nangyaon kadagiti nakalapna babaen ti milagro ket isu ‘dagiti kaduana iti sabali a barangay.’ (Lucas 5:3-7) Sigun kadagiti eskolar, ‘mangbukel idi dagiti mangngalap kadagiti “kooperatiba” kas pannakabagida a makitinnawar kadagiti kontrata wenno abang.’ Nalabit nga iti kastoy a pamay-an a napalubosan nga agtultuloy ti panagkalap a negosio dagiti annak ni Zebedeo, da Pedro, Andres, ken dagiti kasosioda.

Saan a nadakamat iti Kasuratan no dagiti bangka ken kagawaan nga inusar dagitoy a mangngalap a taga-Galilea ket kukuada. Patien ti dadduma a kukuada. Kinapudnona, nadakamat a naglugan ni Jesus iti maysa a bangka a “kukua ni Simon.” (Lucas 5:3) Ngem sigun iti maysa a reperensia a naipamaysa iti dayta a suheto, “posible a dagita a bangka ket kukua dagiti negosiador ngem ipapausarda laeng iti kooperatiba.” Aniaman kadagita, kuna ti Kasuratan nga agay-ayuma da Santiago ken Juan kadagiti iketda. Nalabit a masapul met nga ibaba dagiti mangngalap ti presio tapno mailakoda dagiti nakalapda ken adda pangtangdanda kadagiti aginaldaw a trabahador.

Ngem saan laeng a dayta ti ramanen ti trabaho dagiti mangngalap a taga-Galilea idi umuna a siglo. Ti negosioda ket paset ti maysa a narikut a sistema ti ekonomia. Iti kasta, ad-adda a maawatantayo ti kaipapanan dagiti salaysay ti Ebanghelio ken dagiti kinuna ni Jesus maipapan iti panagkalap ken kadagiti mangngalap. Napatpateg pay, tumulong met dayta kadatayo a mangapresiar iti pammati da Pedro, Andres, Santiago, ken Juan. Ti panagkalap ti pagsapulanda. Aniaman ti pinansial a kasasaadda idi inawis ida ni Jesus, dagus a pinanawanda ti negosio a nakairuamanda​—a nangipaay kadakuada iti natalged a pamastrekan​—tapno agbalinda a “dumadaklis iti tattao.”​—Mateo 4:19.

[Footnote]

[Mapa iti panid 25]

[Ladawan iti panid 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dan-aw Hula

Betsaida

Capernaum

Magadan

Baybay ti Galilea

Jerusalem

Natay a Baybay

[Credit Line]

Todd Bolen/Bible Places.com

[Picture Credit Line iti panid 26]

Todd Bolen/Bible Places.com