No Apay a Mapagtalkam Dagiti Ebanghelio ti Biblia
“Dagita ti makagapu iti adu a panagballigi. Gapu kadagita, napataud dagiti pelikula a minilion ti pundoda . . . ken dagiti libro a kaaduan a malako . . . Dagita ket an-annurotenen dagiti sekta a Kristiano. Namataud dagita kadagiti relihion ken teoria dagiti panagkukumplot.”—SUPER INTERESSANTE, PAGIWARNAK ITI BRAZIL.
ANIA ti tuktukoyen ti magasin? Tuktukoyenna dagiti nadiskobre idi ngalay ti maika-20 a siglo idiay Nag Hammadi ken iti dadduma pay a lugar idiay Egipto—dagiti naurnong a sinsinan nga ebanghelio, sursurat, ken apocalipsis a nakaipamaysaan dagiti nabiit pay a nalatak a paginteresan ken aktibidad. Gnostico wenno Apokripa ti kaaduanna a mayaw-awag kadagita ken iti dadduma pay nga umasping a sursurat. *
Adda Aya Panagkumplot?
Idi panawen a managduadua dagiti tattao iti kinamapagtalkan ti Biblia ken kadagiti tradisional a relihion, kasla makapainteres dagiti sursurat a Gnostico wenno Apokripa. Dakkel ti epekto dagitoy a sursurat iti panangmatmat ti adu a tattao kadagiti pannursuro ni Jesu-Kristo ken iti Kristianidad a mismo. Kas kunaen ti maysa a magasin: “Ti Ebanghelio ni Tomas ken dadduma pay a [libro] nga apokripa ket makapainteres kadagiti umad-adu a tattao iti kaaldawantayo: dagidiay aginteres iti naespirituan ngem awan ti talekda iti relihion.” Napattapatta nga idiay laeng Brazil “di kumurang a 30 a grupo ti addaan iti patpatien a naibatay kadagiti Apokripa.”
Gapu iti pannakadiskobre kadagita a surat, limmatak ti teoria nga idi maikapat a siglo K.P., nakikumplot kano ti Iglesia Katolika tapno mailimed ti kinapudno maipapan ken Jesus. Nailimed kano ti dadduma a salaysay maipapan iti biagna a nailanad kadagiti sursurat nga Apokripa, ken nabaliwan kano ti nailanad kadagiti uppat nga Ebanghelio a mabasa kadagiti moderno a Biblia. Kastoy ti panangibaga ni Elaine Pagels, a propesor iti relihion: “Mangrugin a makitatayo a ti aw-awagantayo a Kristianidad—ken ti ibagbagatayo a Nakristianuan a tradision—ket bassit laeng gayam a paset dagiti espesipiko a sursurat, a napili manipud iti adu a sabali pay a sursurat.”
Sigun kadagiti eskolar a kas ken Pagels, saan laeng a ti Biblia ti gubuayan ti Nakristianuan a pammati; adda sabsabali pay a nagtaudanna, kas kadagiti sursurat nga Apokripa. Kas pagarigan, nadakamat iti programa ti BBC a napauluan iti Bible Mysteries, “The Real Mary Magdalene” (Ti Pudpudno a Maria Magdalena) a ti sursurat nga Apokripa iyam-ammona ni Maria Magdalena kas “maysa a mannursuro ken naespirituan a giya ti dadduma nga adalan. Ni Maria ket saan laeng a maysa nga adalan; isu ti apostol kadagiti dadduma nga apostol.” Iti panangkomentona iti naipagarup nga akem ni Maria Magdalena, insurat ni Juan Arias iti pagiwarnak ti Brazil nga O Estado de S. Paulo: “Gapuna, patientay ita a ti nagkauna a grupo dagiti Kristiano nga impasdek ni Jesus ket interamente a ‘babbai,’ yantangay ti naggigimonganda ket balbalay dagiti babbai a nagserbi kas papadi ken obispo.”
Para iti adu, napatpateg kadakuada dagiti sursurat nga Apokripa ngem ti Biblia. Ngem mamataud dayta a kapanunotan kadagiti napateg a saludsod: Mapagtalkan kadi dagiti sursurat nga Apokripa kas pagibatayan iti Nakristianuan a pammati? No maikontra dagita kadagiti nalawag a pannursuro ti Biblia, ania ti rumbeng a patientayo—ti Biblia wenno dagiti libro nga Apokripa? Talaga kadi nga adda panagkukumplot idi maikapat a siglo tapno mailimed dagitoy a libro ken mabaliwan ti uppat nga Ebanghelio tapno maikkat dagiti napateg nga impormasion maipapan ken Jesus, ni Maria Magdalena, ken ti dadduma pay? Tapno masungbatan dagita a saludsod, usigentayo ti maysa kadagiti uppat nga Ebanghelio iti Biblia, ti Ebanghelio ni Juan.
Pammaneknek iti Ebanghelio ni Juan
Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, nasarakan idiay Egipto ti maysa a napateg a pirsay ti Ebanghelio ni Juan a maawagan ita iti Papyrus Rylands 457 (P52). Linaon dayta ti Juan 18:31-33, 37, 38 iti Biblia iti kaaldawantayo ken naitalimeng iti John Rylands Library, Manchester, England. Dayta ti kadaanan a pirsay ti manuskrito ti Kristiano a Griego a Kasuratan nga adda pay la ita. Adu nga eskolar ti mamati a naisurat dayta idi agarup 125 K.P., nga agarup 25 laeng a tawen kalpasan ti ipapatay ni Juan. Nakaskasdaaw ta dagiti nailanad iti pirsay ket dandani kapadpada dagiti nailanad iti naud-udi a manuskrito. Yantangay ti nakadadaanen a kopia ti Ebanghelio ni Juan nakadanonen idiay Egipto a nakasarakan iti pirsay, mapatalgedan ngarud ti kapanunotan a ti naimbag a damag sigun ken Juan ket talaga a naisurat idi umuna a siglo K.P., ket ni Juan a mismo ti nangisurat iti dayta kas ipamatmat ti Biblia. Ngarud, ti libro ni Juan ket salaysay dagiti pasamak a nasaksian a mismo ti nangisurat iti dayta.
Iti kasumbangirna, dagiti libro nga Apokripa ket naisuratda amin idi maikadua a siglo ken agtultuloy, sangagasut a tawen wenno nasursurok pay kalpasan a napagteng dagiti pasamak a nadeskribir kadagita. Ikalkalintegan ti dadduma nga eksperto a naibatay dagiti sursurat nga Apokripa kadagiti immuna a sursurat wenno tradision, ngem awan ti pammaneknekda. Gapuna, maitutop a maisaludsod, Ania ti ad-adda a patiem—ti testimonia dagiti nakasaksi wenno testimonia dagiti tattao a nagbiag sangagasut a tawen kalpasan a napagteng ti pasamak? Nalawag ti sungbat. *
Ti Papyrus Rylands 457 (P52), maysa a pirsay ti Ebanghelio ni Juan a napetsaan iti maikadua a siglo K.P., ket naisurat sumagmamano laeng a dekada kalpasan ti orihinal
Dagiti ngay pagarup a nabaliwan dagiti Ebanghelio iti Biblia tapno mailimed ti dadduma a salaysay maipapan iti biag ni Jesus? Kas pagarigan, adda kadi aniaman nga ebidensia a nabaliwan idi maikapat a siglo ti Ebanghelio ni Juan tapno maballikug dagiti kinapudno? Tapno masungbatan dayta a saludsod, nasken a laglagipentayo a ti maikapat a siglo a manuskrito a pagaammo kas ti Vatican 1209 ti maysa kadagiti kangrunaan a nakaibatayan ti moderno a Biblia. No adda man naaramid a panangbalbaliw iti Biblia idi maikapat a siglo, nailanad koma dagita iti Vatican 1209. Makaparagsak ta adda pay sabali a manuskrito a naglaon iti kaaduan a paset ti Lucas ken Juan. Maawagan dayta iti Bodmer 14, 15 (P75), a napetsaan iti 175 K.P. agingga iti 225 K.P. Sigun kadagiti eksperto, ti linaon dayta ket dandani kapada ti Vatican 1209. No kasta, awan ti dakkel a panagbalbaliw a naaramid kadagiti Ebanghelio iti Biblia, ket paneknekan dayta ti Vatican 1209.
Awan ti dokumentado a sursurat wenno aniaman a dadduma nga ebidensia a mangpaneknek a nabaliwan ti sursurat ni Juan—wenno ti dadduma nga Ebanghelio—bayat ti maikapat a siglo. Kalpasan a sinukimatna dagiti naurnong a pirsay dagiti manuskrito a nasarakan idiay Oxyrhynchus, Egypt, kastoy ti kinuna ni Dr. Peter M. Head ti Cambridge University: “Iti ababa a pannao, dagitoy a manuskrito patalgedanda dagiti teksto iti pagaammo nga uncial [dagiti manuskrito a dadakkel ti letrana a naisurat idi maikapat a siglo ken agpatpatuloy] a nakaibatayan dagiti moderno nga edision ti nagkauna a Griego a teksto. Awan ti linaon dagita a dakkel a mangbalbaliw iti pannakaawattayo iti immuna a pannakayallatiw ti teksto ti Baro a Tulag.”
Manipud iti libro a Bibliorum Sacrorum Graecus Codex Vaticanus, idi 1868
Ti manuskrito idi maikapat a siglo a naawagan Vatican 1209 ipakitana a bassit ti nagbaliwan ti teksto dagiti Ebanghelio
Ania ti Maibagatayo?
Idi ngalay ti maikadua a siglo, dagiti Kristiano iti sangalubongan bigbigbigendan dagiti uppat a kanoniko nga Ebanghelio—ti Mateo, Marcos, Lucas ken Juan. Ti insurat ni Tatian a Diatessaron (maysa a Griego a sao a kaipapananna “naibasar [iti] uppat”), a naurnong idi nagbaetan ti 160 ken 175 K.P. ket naibasar kadagiti laeng uppat a maakseptar nga Ebanghelio, ken di pulos naibasar kadagiti Gnostico nga “ebanghelio.” (Kitaem ti kahon a “Damo a Panangidepensa Kadagiti Ebanghelio.”) Napateg met ti kapaliiwan ni Irenaeus idi arinunos ti maikadua a siglo K.P. Kinunana nga adda la ketdi uppat nga Ebanghelio, ta nabingay a nagkapat ti globo ken adda uppat a kangrunaan nga angin. Nupay mabalin a makuestion ti panangidiligna, patalgedan ti kapanunotanna ti ideya nga adda laeng uppat a maakseptar nga Ebanghelio idi panawenna.
Ania ti ipakita ti amin a nadakamat a kinapudno? Ipakitada a sipud idi maikadua a siglo agingga ita, awan ti dakkel a nagbalbaliwan ti Kristiano a Griego a Kasuratan—agraman dagiti uppat nga Ebanghelio. Awan ti nabileg a pagibatayan nga adda panagkukumplot idi maikapat a siglo tapno mabaliwan wenno mailimed ti aniaman a paset ti Kasuratan nga impaltiing ti Dios. Imbes ketdi, insurat ti eskolar iti Biblia a ni Bruce Metzger: “Idi arinunos ti maikadua a siglo, . . . agtutunos unay ti kaaduan a paset ti Baro a Tulag a nagun-odan ti adu a kongregasion dagiti manamati iti nadumaduma a lugar, saan laeng nga iti intero a Mediteraneo no di ket uray iti Britania agingga iti Mesopotamia.”
Intandudo da apostol Pablo ken Pedro ti kinapudno ti Sao ti Dios. Pinakdaaranda dagiti padada a Kristiano tapno saanda nga awaten wenno patien ti aniaman malaksid ti naisuro kadakuada. Kas pagarigan, nagsurat ni Pablo ken Timoteo: “O Timoteo, saluadam ti naitalek kenka, nga adaywam dagiti ubbaw a panagsasao a sumalungasing iti nasantuan ken dagiti di panagtutunos ti barengbareng pannakaawagna kas ‘pannakaammo.’ Ta iti panangiparammagda iti kasta a pannakaammo sumagmamano ti simiasi iti pammati.” Impatalged ni Pedro: “Saan, saan a babaen ti panangsurot iti nalaing pannakapartuatna nga ulbod a sarsarita a pinakaammuandakayo iti pannakabalin ken kaadda ni Apotayo a Jesu-Kristo, no di ket babaen ti pannakasaksi iti kinatan-okna.”—1 Timoteo 6:20, 21; 2 Pedro 1:16.
Ginasgasut a tawen kasakbayanna, napaltiingan ni mammadto Isaias a mangisurat: “Ti berde a ruot nagango, ti sabong nalaylay; ngem no maipapan iti sao ti Diostayo, agpautto agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Isaias 40:8) Makapagtalektayo met ngarud a Daydiay nangipaltiing iti Nasantuan a Kasuratan intalimengna met dayta iti amin a panawen tapno “maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.”—1 Timoteo 2:4.
^ par. 3 Ti sao a “Gnostico” mabalin a tukoyenna ti “nalimed a pannakaammo,” ken ti sao nga “Apokripa” ket “siaannad a nailemmeng.” Agpada a nagtaud dagita iti Griego a sao. Nausar dagita a termino a mangtukoy kadagiti palso wenno di maakseptar a sursurat a naikagumaan a maitulad kadagiti Ebanghelio, Aramid, sursurat, ken paltiing a nairaman kadagiti maakseptar a libro iti Kristiano a Griego a Kasuratan.
^ par. 11 Ti maysa pay a parikut maipapan kadagiti sursurat nga Apokripa ket manmanon ti natda a kopia dagita. Adda laeng nabati a dua a babassit a pirsay ti nadakamat nga Ebanghelio ni Maria Magdalena ken mapukpukaw ti dakdakkel a paset a nalabit nakaisuratan ti kagudua ti orihinal a teksto. Maysa pay, adda dakkel a nagdumaan dagiti nabatbati a manuskrito.