Ammoyo Kadi?
Ania a kita ti pluma ken tinta ti nausar idi tiempo ti Biblia?
Iti ngudo ti maikatlo a suratna a paset ti Biblia, kinuna ni apostol Juan: “Adu ti bambanag nga isuratko kenka, ngem diak tarigagayan nga itultuloy ti agsurat kenka babaen iti tinta ken pluma.” Iti literal a patarus iti orihinal a Griego a sao nga inusar ni Juan ipakitana a dina kayat ti agusar iti “nangisit [a tinta] ken runo.”—3 Juan 13, The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures.
Ti pluma ti eskriba ket naaramid iti natangken a runo. Maputed a pairig sa maiwa ti murdong ti tiradna. Mataharan ti tiradna babaen ti nakersang a bato. Ti runo a pluma ket kas iti fountain pen a metal ti tiradna.
Kaaduan a “nangisit a tinta” ket napaglaok nga iro wenno karbon ken napalet a tutot a mausar a pagpigket. Mailako a namaga daytoy a tinta ken malaokan iti kalkalainganna a kaadu ti danum sakbay a mausar a pagsurat. Agmaga dayta a tinta iti papiro wenno pergamino ken saan a sumarut, isu a nalaka laeng a mabura ti aniaman a kamali babaen ti nabasa nga espongha, a maysa kadagiti kadawyan nga alikamen ti eskriba. Daytoy nga impormasion maipapan iti nagkauna a tinta ti mabalin a pampanunoten dagiti mannurat ti Biblia idi dinakamatda dagiti nagan a mapunas ken maikkat iti libro ti Dios a pakalaglagipan.—Exodo 32:32, 33; Apocalipsis 3:5, Kingdom Interlinear.
Ania a klase dagiti tolda ti inaramid idi ni apostol Pablo?
Kuna ti Aramid 18:3 nga agar-aramid iti tolda ni apostol Pablo. Idi tiempo ti Biblia, agusar dagiti agar-aramid ti tolda kadagiti dutdot ti kamelio wenno kalding tapno makaaramidda iti lupot. Pagkakamangenda dagiti lupot tapno makaaramidda iti tolda para kadagiti agdaldaliasat. Ngem naaramid iti lalat ti kaaduan idi a tolda. Dadduma ti naaramid iti lienso, a mapatpataud idiay Tarso nga ili ni Pablo. Mabalin a nagusar ni Pablo kadagitoy a material iti panagaramidna iti tolda. Ngem idi nakipagtrabaho kada Aquila, mabalin a nagaramid ni Pablo iti lienso a linong a mausar iti makin-uneg a paraangan.
Mabalin a nasursuro ni Pablo ti agaramid iti tolda idi ubing pay. Ipakita dagiti papiro ti Egipto a bayat ti panagturay ti Roma, rugian dagiti Egipcio a sursuruen ti agaramid ti tolda no agtawendan iti 13. No kasta ti edad ni Pablo idi nagsursuro nga agaramid iti tolda, nalaing ngaruden nga agtabas idi agtawen iti 15 wenno 16. Adu met ti ammonan nga estilo ti panagdait nga agusar iti nagduduma a kita ti dagum. “Idi nakasursuron nga agaramid iti tolda, mabalin nga addan bukodna nga alikamen,” kuna ti libro a The Social Context of Paul’s Ministry. Kuna daytoy a libro: “Yantangay sumagmamano laeng ti alikamen a kasapulan iti panagaramid iti tolda, kas iti kutsilio ken dagum a pagdait, mabalin nga agtrabaho ti maysa iti sadinoman a papananna.” Mabalin a dayta idi ti trabaho ni Pablo a pangsuporta iti bagina kas misionero.