Maysa kadagiti kaunaan a kararag a nasursuro ti adu a tattao ket ti Kararag ti Apo, nga insuro ni Jesus kadagiti pasurotna. Masarakan daytoy a kararag iti pagaammo kas Baro a Tulag. Kastoy ti rugina: “Amami nga adda iti langit, masantipikar [wenno maidaydayaw] koma ti naganmo.” (Mateo 6:9) Ngem ti nagan ti Dios, a naipatarus iti Ingles kas “Jehovah” wenno no dadduma “Yahweh,” ket manmano a masarakan kadagiti Ingles a patarus ti Baro a Tulag. Nupay kasta, nairaman kadagitoy a patarus ti nagan dagiti didiosen a kas kada Zeus, Hermes, ken Artemis. Isu a saan kadi a nainkalintegan koma laeng nga usarenda ti nagan ti pudno a Dios ken Autor ti Biblia?—Aramid 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16.

 Patien dagiti Ingles a translator ti Biblia a da Lancelot Shadwell ken Frederick Parker a masapul a maisubli ti nagan ti Dios iti Baro a Tulag. Apay a husto ti sao a “maisubli”? Gapu ta mamatida a ti nagan ti Dios ket adda idi iti orihinal a manuskrito, ngem naikkat idi agangay. Apay a kasta ti konklusionda?

 Ammo da Shadwell ken Parker a kadagiti manuskrito ti maaw-awagan a Daan a Tulag, a naisurat kangrunaanna iti Hebreo, nadakamat ti personal a nagan ti Dios iti rinibu a daras. Isu a nasdaawda no apay a naikkat ti kompleto a nagan ti Dios kadagiti manuskrito ti Baro a Tulag. a Kasta met, nasiputan ni Shadwell a no mangusar ti Baro a Tulag kadagiti sasao a gagangay iti Daan a Tulag, kas “ti anghel ni Jehova,” agparang a suktan dagiti parakopia iti Griego a Baro a Tulag ti nagan ti Dios kadagiti termino a kas iti Kyʹri·os, a kaipapananna ti “Apo.”—2 Ar-ari 1:3, 15; Aramid 12:23.

 Sakbay pay nga inruar da Shadwell ken Parker ti Ingles a patarusda, insublin ti dadduma a translator ti nagan ti Dios iti Ingles a patarusda iti Baro a Tulag, ngem iti sumagmamano laeng a daras. b Sakbay ti 1863, idi inruar ni Parker ti A Literal Translation of the New Testament, awan pay ti translator iti Ingles a nangiruar iti Baro a Tulag a nangisubli iti nagan ti Dios iti adu a daras. Siasino da Lancelot Shadwell ken Frederick Parker?

 Ni Lancelot Shadwell (1808-1861) ket maysa nga abogado ken miembro ti Church of England. Isu ket anak ni Sir Lancelot Shadwell, a vice-chancellor ti England. Nupay mamati iti Trinidad, resrespetuenna ti nagan ti Dios, a dineskribirna kas “ti nakadaydayag a nagan a JEHOVA.” Iti patarusna, iti The Gospels of Matthew, and of Mark, inusarna ti nagan a “Jehovah” iti 28 a daras iti main text ken 465 a daras kadagiti kanayonan a komento.

 Mabalin a naammuan ni Shadwell ti nagan ti Dios idi nakitana dayta iti Daan a Tulag iti orihinal a Hebreo. Imbagana a “saan a napudno a translator” dagiti nangsukat iti nagan ti Dios iti termino a Kyʹri·os iti Griego a patarus ti Daan a Tulag.

 Damo nga inusar ni Shadwell ti “Jehovah” iti patarusna iti Mateo 1:20. Kastoy ti mabasa iti komentona iti dayta a bersikulo: “Ti sao a [Kyʹri·os] ditoy, ken iti adu a teksto iti B.T. kaipapananna ti JEHOVA, ti personal a nagan ti Dios: ket nakapatpateg a maisubli daytoy a nagan iti Ingles a patarus.” Innayonna: “Masapul nga aramidentayo dayta tapno mapadayawan ti Dios. Inyam-ammona ti naganna a JEHOVA: isu nga awanen ti nasaysayaat pay nga aramiden no di ti panangusar iti dayta no makisaritatayo kenkuana.” Kalpasanna, imbagana: “Iti E.V. [Established, Authorized, wenno King James Version] ti Biblia, manmano nga agparang ti nagan a JEHOVA . . . Apo ti mabasatayo imbes a ti personal a nagan ti Dios.” Nabigbigna a “ti Apo . . . ket saan a pulos a maitutop a titulo” a kasukat ti nagan ti Dios, ta uray ni Shadwell ket maaw-awagan met iti “Apo” iti mansionna wenno iti pagilianda.

 Inruar ni Shadwell ti patarusna iti Mateo idi 1859 ken ti napagtipon a bersion ti Mateo ken Marcos idi 1861. Ngem nagpatingga ti trabahona a panagipatarus. Natay idi Enero 11, 1861, iti edad a 52. Nupay kasta, saan a nasayang ti panagreggetna.

 Naginteres iti patarus ni Shadwell iti Mateo ti nabaknang a negosiante a taga-London. Ti naganna ket Frederick Parker (1804-1888). Inrugina nga ipatarus ti Baro a Tulag idi agtawen iti agarup 20. Saan a kas ken Shadwell, saan a mamati ni Parker iti sursuro a Trinidad. Insuratna: “[Sapay] ta ti intero nga Iglesia ti patpatgen nga Anak ti [Dios] . . . awatenna ti kinapudno . . . ken agdayaw iti Mannakabalin-amin a ni Jehova.” Napaliiw pay ni Parker a dagiti manuskrito ti Baro a Tulag, inusarda ti Kyʹri·os para iti Apo Dios ken Apo Jesus, isu a saanen a mabigbig ti pagdumaan dagita a dua a termino. Gapuna, naginteres idi nakitana nga inusar ni Shadwell iti dadduma a konteksto ti “Jehovah” para iti Kyʹri·os.

 Kasano a naawatan ni Parker dagita a banag? Inadalna ti Griego ken nangisurat iti sumagmamano a libro ken polieto maipapan iti grammar ti Griego. Nagbalin met a miembro ti Anglo-Biblical Institute, a mangiparparegta iti panag-research kadagiti manuskrito ti Biblia tapno mapasayaat ti panagipatarus ti Biblia iti Ingles. Idi 1842, inrugi ni Parker nga iruar ti damo a patarusna iti Baro a Tulag iti sumagmamano a paset ken edision. c

 Iti sumagmamano a tawen, adda dagiti insurat ni Parker maipapan kadagiti saludsod a kas iti: “Kaano a ni Apo Jesus ti tukoyen ti Kyʹri·os, ken kaano met a ni Apo Dios ti tukoyenna?” “Apay a masansan a mausar ti Kyʹri·os kas personal a nagan imbes a titulo?”

 Idi nakita ni Parker ti 1859 a patarus ni Shadwell iti Mateo ken dagiti kanayonan a komentona iti Kyʹri·os, kombinsido nga iti dadduma a konteksto, ti Kyʹri·os ket “masapul a maipatarus kas Jehova.” Isu a rinebisarna ti intero a patarusna iti Baro a Tulag tapno maikabil ti “Jehovah” kadagiti paset a patienna a masapul a pagparanganna sigun iti konteksto wenno grammar ti Griego. Gapu iti dayta, masarakan ti nagan ti Dios iti 187 a daras iti main text ti 1863 a maysa a volume nga edision ti A Literal Translation of the New Testament ni Parker. Dayta ti pagaammo kas kaunaan a nairuar nga Ingles a bersion a nangusar iti nagan ti Dios iti intero a Kristiano a Griego a Kasuratan. d

 Idi 1864, inruar pay ni Parker ti A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version. Ti rason no apay a pinagtiponna ti dua a Baro a Tulag iti maymaysa a volume ket tapno makita no sadino ken kasano a naiduma ti bersionna. e

 Tapno maipakita ti pateg ti panangisubli iti nagan ti Dios, dinakamat ni Parker ti adu a bersikulo ti Authorized Version, a pakairamanan ti Roma 10:13, a kunana: “Ta asinoman nga umawag iti nagan ti Apo ket maisalakanto.” Insaludsod ni Parker: “Adda kadi ti makapanunot a dagitoy a Bersikulo manipud iti Authorized English Version, ket ni Jehova, saan a ti Anakna a ni Jesu-Kristo nga Apotayo, . . . ti matuktukoy”?

 Dakkel ti nagastos ni Parker tapno maipablaak ken maipakaammo dagiti polieto, research, ken dadduma pay a sursuratna. Kinapudnona, iti maysa laeng a tawen, nakagasto iti 800 a pound, a ti katupagna ita ket nasurok a 100,000 a British pound ($132,000 U.S.). Nangipatulod pay iti libre a kopia ti adu a publikasionna kadagiti gagayyemna ken kadagiti nangato ti saadna a klero tapno marebiuda.

 Inuy-uyaw ti dadduma nga eskolar ti sursurat ni Parker ken ti Baro a Tulag a patarusna, a sumagmamano laeng ti nayimprenta. Saanda nga impateg ti panagreggetna, kasta met ni Shadwell ken ti dadduma pay, a mangisubli iti personal a nagan ti Dios iti Baro a Tulag iti Ingles.

 Mabalinmo met a buyaen ti makaisuro a 10-minuto a video: Panag-tour iti Warwick Museum: “The Bible and the Divine Name.”