“Simrekak naminsan iti paggatangan tapno laeng agkitakita. Idi rimmuarak, addan nangina a banag nga awit-awitko a diak met plano a gatangen idi simrekak!”​—Colin.

 Aminen ni Colin a marigatan a mangkontrol iti panaggastona. Kastaka met kadi? No wen, matulongannaka daytoy nga artikulo.

•  Apay a kontrolem ti panaggastom?

•  No kasano nga aramiden

•  Ti kuna dagiti padam nga agtutubo

 Di umiso: Malimitaran ti wayawayam no kontrolem ti panaggastom.

 Umiso: No kontroladom ti panaggastom, dakdakkel ti wayawayam, saan ketdi a malimitaran. “No ad-adu ti ammom maipapan iti kuarta, ad-adda a mausarmo dayta kadagiti banag a kayatmo—​ita ken iti masanguanan,” kuna ti libro nga I’m Broke! The Money Handbook.

 Panunotem: No kontroladom ti panaggastom, . . .

•   Ad-adu ti makautmo a kuarta no kasapulam. “Kayatkonto ti mapan idiay South America,” kuna ti tin-edyer a ni Inez. “No mangilaslasinak iti kuarta, pampanunotek dayta a plano.”

•   Basbassit (wenno awan pay ketdi) ti utangmo. Kuna ti Biblia: “Ti nakabulod adipen iti tao nga agpapautang.” (Proverbio 22:7) Umanamong iti dayta ti balasang a ni Anna. “Mabalin a kontrolen ti utang ti biagmo,” kunana. “No awan utangmo, makapagpokuska kadagiti kalatmo.”

•   Ipakpakitam a nakasaganakan nga agbalin nga adulto. Mas nakasagana nga agbalin nga adulto dagidiay kontroladoda ti panaggastoda. “Nasayaat a pannakasanay dayta para iti masanguanan, inton awanakon idiay balay,” kuna ti 20 anyos a ni Jean. “Ikagkagumaak itan ti agbalin a responsable iti panangiggem iti kuarta, tapno kastaakto iti masanguanan.”

 Ti punto: “Ti panangkontrol iti panaggasto ket nasayaat nga umuna nga addang iti panagbalin nga independent,” kuna ti libro a The Complete Guide to Personal Finance: For Teenagers and College Students. “Ti nasayaat a panangiggem iti kuarta ket maysa nga abilidad a dakkel ti maitedna kenka iti intero a panagbiagmo.”

 Ammuem dagiti pagkapuyam. No kanayon a maib-ibusanka iti kuarta, ammuem nga umuna no pappapanan ti kuartam. Maib-ibus ti kuarta ti dadduma gapu iti panaggatangda babaen iti internet. Ti problema met para iti dadduma ket ti bassibassit a panaggatang agingga a mabuttawanen ti bolsada!

 “No mapagtitipon ti bassibassit a panaggasto inaldaw, dakkel met lang ti dagupna. Agregalo, ag-coffee shop, aggatang iti banag iti grocery gapu laeng ta naka-sale—no makabulan a kasta a kasta, masdaawakon no napnapanan ti kuartak!”​—Hailey.

 Agbadyet. Kuna ti Biblia: “Dagiti gakat [wenno, plano] daydiay nasaet sigurado a mangipaay iti pagsayaatan.” (Proverbio 21:5) No agbadyetka, masiguradom a saan a dakdakkel dagiti paggastuam ngem iti maaw-awatmo a kuarta.

 “No ad-adu ti gasgastuem ngem iti maaw-awatmo a kuarta, ammuem no pappapanan ti kuartam sa ikkatem dagiti saanmo a kasapulan. Kissayam ti paggastuam agingga a dakdakkelen ti maaw-awatmo a kuarta ngem iti magasgastom.”​—Danielle.

 Aramidem ti implanom. Adu ti pamay-an a mamonitormo ti pappapanan ti kuartam ken maliklikam ti saan a kasapulan a panaggasto. Nakatulong iti dadduma nga agtutubo dagitoy a pamay-an:

•  “Kaaduanna nga idiretsok iti banko ti kuartak ta ammok a basbassit ti posibilidad a magastok no adda idiay.”​—David.

•  “No mapanak aggatang, kalkalainganna laeng ti itugotko a kuarta tapno saan nga ad-adu ti magastok ngem iti implanok.”​—Ellen.

•  “No ad-adu a tiempo ti palabsek sakbay a gumatangak iti maysa a banag, ad-adda a makitak no talaga a kasapulak dayta wenno saan.”​—Jesiah.

•  “Saan a masapul a mapanak iti amin a gathering! Okey lang met ti agsaan no awan ti kuartak.”​—Jennifer.

 Ti punto: Serioso a responsabilidad ti panangiggem iti kuarta. Dayta ti nabigbig ni Colin, a nadakamat iti rugi. “No agbalinakto nga ulo ti pamilia, saan a mabalin a gastadorak!” kunana. “No marigatanakon a mangiggem iti kuarta ita a single-ak pay lang, problemanto dayta inton adda asawakon.”