•  We ũsũanĩaa wĩ mũndũ wa mũthemba wĩva?

•  Nĩkĩ ũndũ ũũ nĩ wa vata?

•  Ũndũ ũtonya kwĩka

•  Ĩmanyĩsye maũndũ maingangĩ

•  Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

•   Mũndũ wĩ mawoni maseo kĩla ĩvinda

   “Nĩtataa mũno kwĩkala nĩ mũtanu na nĩ mũthalĩku. Ndikwona kĩndũ kĩtuma nĩtinda nde mũtanu kĩla mũthenya.”—Valerie.

•   Mũndũ wĩ mawoni mathũku kĩla ĩvinda

   “Ũndũ mũseo weekĩka, kĩndũ kya mbee kĩla nĩsũanĩaa nĩ kana kĩndũ kĩu kyeekĩka kĩyĩsa kwĩthĩwa kĩ kya wʼo, na ethĩwa ti ũu, ve ĩvĩtyo yĩ vandũ yĩlikile.”—Rebecca.

•   Mũndũ wĩtĩkĩlanaa na maũndũ

   “Mũndũ wĩ mawoni maseo kĩla ĩvinda ndaleaa kũkwʼa ngoo maũndũ mesa kũthi naĩ. Nake mũndũ wĩ mawoni mathũku kĩla ĩvinda ndesaa kũtanĩa kwĩkala thayũ. Ĩndĩ kwĩtĩkĩlana na maũndũ kũndetheeasya kwosa maũndũ o ũndũ mooka mailye.”—Anna.

 Mbivilia yaĩtye kana “ũla wĩ na ngoo ndanu e na mboka ĩtatwʼĩkanaa [kana, ĩtathelaa].” (Nthimo 15:15) Kĩu kĩonanyʼa kana andũ ala matatindĩaa kwĩthĩwa na woni mũthũku na matataa mũno methĩwe na woni mũseo mekalaa me atanu mũnango. O na methĩawa matonya kũtuma ndũũ na andũ aingangĩ. Na nengĩ we nũũ wenda kũtuma ndũũ na mũndũ wĩkalaa emakĩe na wĩthĩawa na mawoni mathũku kĩla ĩvinda?

 Ĩndĩ o na wĩthĩwe na woni ũseũvĩte ata, ndũlea kũkomana na maũndũ momũ. Kwa ngelekanyʼo:

•   Kĩla ĩvinda nĩwĩwʼaa livoti ĩũlũ wa makaũ, imaamai, kana ũtũli wa mĩao.

•   No kwĩthĩwa ve mathĩna me mũsyĩ ũũngʼangʼana namo.

•   Ndũlea kwĩthĩwa na mawonzu meũkũthĩnyʼa.

•   No kwĩthĩwa wĩ na mũnyanya wĩla ũkũvĩtĩsya.

 Vandũ va kũlalya ta vate thĩna wĩ vandũ, kana vandũ va kwĩkala wĩmakĩĩte, tata wĩtĩkĩlane na maũndũ ũndũ mailye. Kwĩtĩkĩlana na maũndũ nĩkũũsũvĩaa ndũkethĩwe na mawoni mathũku vate kĩtumi, na nĩkũũtetheeasya ndũkakwʼe ngoo mũno.

•   Manya kana mũndũ ndalea kwĩthĩwa na mawonzu.

   Mbivilia yaĩtye: “Kũi mũndũ ĩũlũ wa nthĩ wĩkaa ũla ũlũngalu kĩla ĩvinda, ũtesaa kwĩka naĩ.” (Mũtavanyʼa 7:20, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Mawonzu maku na mavĩtyo maku monanasya kana wĩ o mũndũ. Mayonanasya atĩ wĩ vathei.

   Ũndũ ũtonya kwonanyʼa nĩwĩtĩkĩlanaa na maũndũ: Ĩkĩa kĩthito ũsinde mawonzu maku, ĩndĩ ndũkevinyĩĩe kũvĩtũka vala ũtonya. Mwanake wĩtawa Caleb easya: “Nĩtataa mũno ndikatinde nĩsũanĩĩte mavĩtyo makwa. Kĩla nĩkaa nĩ kũtata nĩmanye nĩvĩtĩilye va, na ndisisya nĩ va ndonya kwĩka nesanga.”

•   Ndũkeyĩelekanyʼe na angĩ.

   Mbivilia yaĩtye: “Tũikethĩwe tũyĩkathĩĩa, kũtuma vethĩwa na masindano katĩ waitũ, na kwĩwʼanĩa kĩwĩu.” (Akalatia 5:26) Kwa ngelekanyʼo, watindĩa kũsiasya visa ila andũ mekĩie isesenĩ sya kũea ngewa ĩtina wa kyathĩ kĩna ũtanaĩ mwĩtĩe, no ũkwʼe ngoo. Kĩu no kĩtume wambĩĩa kwona anyanyau ta matakwendete.

   Ũndũ ũtonya kwonanyʼa nĩwĩtĩkĩlanaa na maũndũ: Ĩkala wĩsĩ kana ti lasima wĩtĩwe syathĩ syonthe ila andũ mavanga. Na eka ũu, ndũmanya nesa kĩla kĩendeee thayũnĩ wa mũndũ kwa kũsisya o visa ila syĩ isesenĩ sya kũea ngewa. Mwĩĩtu wĩtawa Alexis easya: “Andũ makothaa kwĩkĩa isesenĩ sya kũea ngewa visa sya maũndũ ala matanĩie mũno. Ĩndĩ mayĩkĩaa visa sya tũmaũndũ tũla tũngĩ twĩkĩkaa kĩla mũthenya.”

•   Manthaa mũuo, na mũno mũno vau mũsyĩ.

   Mbivilia yaĩtye: “Ethĩwa nĩvatonyeka, ngalĩ ĩ yenyu, ĩthĩwai na mũuo na andũ onthe.” (Alomi 12:18) Ti mavinda onthe ũtonya kũsiĩĩa kĩla andũ mekwenda kwĩka, ĩndĩ no ũvĩndũe kĩla we ũkwenda kwĩka. No ũtwʼĩke mũndũ wendete kũmantha mũuo.

   Ũndũ ũtonya kwonanyʼa nĩwĩtĩkĩlanaa na maũndũ: Yĩla mũsyĩ vaumĩla kĩthokoo, ĩkĩa kĩthito ndũkongeleele mwaki ngũ. Vandũ va ũu, mantha mũuo o tondũ wĩkaa wĩ na anyanyau. Mwĩĩtu wĩtawa Melinda aĩtye ũũ: “Vai mũndũ ũtavĩtasya, na tũileaa kũkinyangana syaa mavinda kwa mavinda. Kwoou kĩla twaĩle kũtwʼa nĩ, twĩĩka kũmantha mũuo kana twĩĩka kũũvalaanyʼa.”

•   Ĩmanyĩsye kũtũngaa mũvea.

   Mbivilia yaĩtye: “Ĩthĩwai mũitũnga mũvea.” (Akolosai 3:15) Weemanyĩsya kũtũngaa mũvea, kĩlĩko kyaku kĩkasũanĩaa mũno maũndũ ala maseo ĩndĩ ti maũndũ ala ũkwona makũendee naĩ.

   Ũndũ ũtonya kwonanyʼa nĩwĩtĩkĩlanaa na maũndũ: Mathĩna maũkwata, ĩtĩkĩla kana maũndũ ti maseo. Ĩndĩ ndũkolwe nĩ moseo ala wĩ namo. Mũndũ mũka wa mũika wĩtawa Rebecca aĩtye atĩĩ: “Nĩthĩawa na kavuku kakwa nandĩkaa kĩla mũthenya kaũndũ kamwe kaseo. Nendaa kwĩlilikanyʼa kana nĩ na maũndũ maingĩ maseo ndonya kũtũnga mũvea nũndũ wamo.”

•   Nyuva anyanya nesa.

   Mbivilia yaĩtye: “Itindo nthũku nĩsyanangaa mwĩkalĩle mũseo.” (1 Akolintho 15:33) Ethĩwa ũtindanasya na andũ mendete kumanyʼa maũndũ, masũanĩaa ala angĩ naĩ, kana moveeaa ũthatu ngoonĩ, ndũlea kũmatutya.

   Ũndũ ũtonya kwonanyʼa nĩwĩtĩkĩlanaa na maũndũ: Yĩla anyanyau makwatwa nĩ maũndũ momũ, nĩmatonya kwĩmakĩa kwa kavinda. Vekala ũu, mekĩe vinya, ĩndĩ ndũkaeke mathĩna moo makũemeee. Mũndũ mũka wa mũika wĩtawa Michelle easya, “Ndũkatwʼĩke ndwĩ na kĩtindo kĩngĩ eka kya ala methĩawa na mawoni mathũku kĩla ĩvinda.”

 Mbivilia yaĩtye kana mavinda aa tũtwĩe nĩ “ma mũisyo na momũ.” (2 Timotheo 3:1) We nĩwĩwʼaa ũiemwa nĩ kwĩthĩwa na mawoni maseo wasũanĩa ũndũ nthĩ yusĩe mathĩna? Soma kĩlungu kĩ na kyongo, “Nĩkĩ kwĩ Mathĩna Maingĩ?”