Nũkwendeewʼa nĩ mũndũ mũnakomanie na mwĩ elĩ nĩmũtwʼĩte kwĩvaanyʼa nĩ kana mwone ethĩwa nĩmwaĩlanĩte kwondũ wa mũtwaano. Waĩle kwĩkwatya maũndũ ta meva o ũndũ mũendeee kũmanyana?

Kĩlungunĩ kĩĩ

•  Kũneenaa mũteũvithana kĩndũ

•  Kwĩthĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo

•  Ndũũ yenyu kwĩthĩwa na mathĩna

 O ũndũ mwaendeea kũtũmĩa ĩvinda vamwe, nowʼo mũkaendeea kũmanyana mũnango. Ũkamanyaa maũndũ amwe o kwa kũsisya ũndũ ũkwĩka maũndũ mavindanĩ me kĩvathũkanyʼo.

 Ĩndĩ o na vailye ũu, ve maũndũ amwe mwĩ elĩ mũkendekaa kũneenea ũtheinĩ. Yĩla ũkwĩka ũu, ĩthĩawa wĩ mũuu ũndũ vatonyeka na ndũketĩkĩle kwĩka motwi ũtongoewʼe nĩ ũndũ ũkwĩwʼa.

 Maũndũ ala mwaĩle kũneenea nĩ vamwe na:

•   Ũndũ mũkatũmĩaa mbesa. Nĩwĩthĩwa wĩ na makoani? Nĩwĩthĩawa na thĩna wa kũtũmĩa mbesa naĩ? Mwatwaana, mũkekaa motwi mailye ata ĩũlũ wa ũndũ mũkatũmĩaa mbesa syenyu?

•   Ũima wa mwĩĩ. Nĩwĩthĩwa na mathĩna ma mwĩĩ? Ve ĩvinda waaĩthĩwa na mathĩna manene ma mwĩĩ?

•   Mĩvango. Nĩ maũndũ meva ũvangĩte kwĩanĩsya? Mĩvango yaku nĩvwʼanene na ya ũla mũkwenda kũtwaana nake? Ĩtina wa kũtwaana, ũkaendeea kwĩkala wĩ mũtanu ethĩwa maũndũ makatuma ũteanĩsya mĩvango yaku?

•   Mũsyĩ. Nĩwĩthĩwa wĩ na kĩanda kya kũsũvĩa andũ ma mũsyĩ oyu tũĩ? Nĩwĩthĩwa ũyona ta ũtonya kwĩsa kwendeka kwĩanĩsya kĩanda ta kĩu ĩvindanĩ yũkĩte? Wĩ na mũvango wa kwĩthĩwa na syana? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, wĩenda kwĩthĩwa na syana siana?

 Yĩla mũũneenea maũndũ asu, ĩkai ũu mũteũvithana kĩndũ. Ndũkavithe kana ũtate kũvĩndũa ũwʼo wa maũndũ aĩ nĩ kana wendeesye ũla mũkwĩvaanyʼa.—Aevelania 13:18.

 Sũanĩa ũndũ ũũ: Nĩ maũndũ meva waĩle kũmanya ĩũlũ wa ũla mũkwĩvaanyʼa? Nĩ maũndũ meva ũla mũkwĩvaanyʼa waĩle kũmanya ĩũlũ waku? Kũneenaa maũndũ mũteũvithanyʼa kũtonya kũmũtetheesya ata kwĩsa kũneenaa ũwʼo nthĩnĩ wa mũtwaano ethĩwa mũkatwʼa kũtwaana?

 Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Kĩla ũmwe nĩ aneene ũla wʼo na mũtũi wake.”—Aeveso 4:25.

 “Mwĩĩtu no asũanĩe ĩvinda ya myei thanthatũ nĩyĩanĩtye kũtwʼa kũtwaana, ĩndĩ nake mwanake no ethĩwe aisũanĩa mwaka ũmwe. Maũndũ mekala ũu, mwĩĩtu no ewʼe aũmĩwʼa mũno na atuanĩwe nĩ nthĩ nũndũ aneekwatasya kũlika mũtwaanonĩ mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Nĩ ũndũ wa vata kĩla ũmwe kwĩthĩawa esĩ woni wa ũla ũngĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu.”—Ariana, ũla wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa ĩvinda ya mwaka ũmwe.

 Vai andũ elĩ methĩawa mavwʼanene vyũ. Kwoou ndũkekwatasye kana wĩ na ũla mũkwĩvaanyʼa mũketĩkĩlanaa maũndũnĩ onthe kana kwĩthĩwa na woni ũvwʼanene. Maũndũ ta kĩthĩo kana mũeele no matume mwĩthĩwa na mawoni me kĩvathũkanyʼo.

 Sũanĩa ũndũ ũũ: Yĩla mweethĩwa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa tũmaũndũ tũnini, mũkethĩawa mwĩyũmbanĩtye kũalyũkana na maũndũ nĩ kana mũendeee kwĩthĩwa na mũuo ethĩwa vai mwolooto wa Mbivilia ũũtũlwa?

 Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Ekai wĩnyivyo wenyu ũmanyĩke nĩ andũ onthe.”—Avilivi 4:5.

 “O na ethĩwa wĩona mwaĩlanĩte ata, mũikaleaa kwĩthĩwa na mawetu. O na kau kwĩthĩwa mwaĩlanĩte nĩ kwa vata, nguma ila kĩla ũmwe ũkwonanyʼa yĩla kweethĩwa na ivathũkanyʼo nĩsyo sya vata mũnango.”—Matthew, ũla wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa ĩvinda ya myaka ĩtano.

 Vate nzika, mũendeee kwĩvaanyʼa mũkatũmĩaa ĩvinda yingĩ na kĩu no kĩtume wĩthĩwa na mawĩmakĩo. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya?

 Ĩkĩa mĩvaka ĩla yaĩlĩte. Ndũkasũanĩae mũno ĩũlũ wa kwĩvaanyʼa nginya ũlekeleelye maũndũ ala angĩ—kana anyanya maku. Alana, ũla wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa ĩvinda ya myaka ĩtano, aĩtye: O na ĩtina wa kũlika mũtwaanonĩ ũkethĩawa na vata na anyanya maku na o namo makethĩawa na vata naku. Ndũkamonae ta mate ma vata aĩ nũndũ nũkwĩvaanyʼa kana kwĩvaawʼa.”

 Lilikana, ĩtina wa kũlika mũtwaanonĩ ũkendekaa ũtũmĩe vinya na ĩvinda yaku maũndũnĩ onthe thayũnĩ waku. Wĩona ata ũkatata kwĩka ũu yĩla mũendeee na kwĩvaanyʼa?

 Sũanĩa ũndũ ũũ: Nĩwendaa ũla mũkwĩvaanyʼa atũmĩe ĩvinda yingĩ vamwe naku na aitũnga kĩlĩko kyonthe vala ũĩ? Nĩwĩthĩwa wĩwʼaa ũla mũkwĩvaanyʼa nake ta wendaa maũndũ maingĩ kuma vala ũĩ? Mũtonya ata kũvanga maũndũ menyu nesa nĩ kana wĩthĩe vai ũmwe ũkwĩwʼa ta ũvinyĩĩwe mũno?

 Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Kwondũ wa kĩla kĩndũ ve ĩvinda, na ĩvinda kwondũ wa kĩla ũndũ.”—Mũtavanʼya 3:1.

 “Ethĩwa ala mekwĩvaanyʼa makatũmĩaa ĩvinda vamwe o yĩla mekwĩtanĩthya, kĩu no kĩse kũtuma matuanĩwa nĩ nthĩ malika mũtwaanonĩ . Nĩ ũndũ wa vata ala mekwĩvaanyʼa makekaa maũndũ ma kĩla mũthenya ta, kũthi kũthooa syĩndũ, kũtethya mawĩa ma nyũmba, na kwĩka ũthaithi me vamwe. Kwĩka ũu no kũmatetheesye kwĩsa kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu mũtwaanonĩ woo.”—Daniel, ũla wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa ĩvinda ya myaka ĩlĩ.

 Lilikana, kwĩvaanyʼa no ũndũ wa kavinda na ũtetheeasya ala mekwĩvaanyʼa kũtwʼa ethĩwa nĩmeũtwaana kana maitwaana. Kĩlungu kya 3 kya ilungu ii iatĩanĩe kĩkaneenea maũndũ ala waĩlĩte kũsũanĩa ũyĩka ũtwi ĩũlũ wa ũndũ ũsu.