Kĩlungunĩ kĩĩ

•  Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũneena na mũndũ mwenene?

•  Ũndũ ũtonya kwambĩĩsya ũneenanyʼa

•  Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

 Andũ amwe maasya kana kũneena na mũndũ mwenene kwĩ vinya na kwĩ mĩnoo, na mũno mũno waelekanyʼa na kũtũma mesengyi.

 “Vayĩthĩawa ve laisi kũneena na mũndũ mwenene nũndũ ndwamba kũvĩndũa kana ũkavuta kĩla waneena.”—Anna.

 “Kũtũma mesengyi no ta ũvoo ũlekotiĩtwe, ĩndĩ kũneena na mũndũ mwenene no ta kwĩka wonanyʼo mbee wa andũ. Yĩla ngũneena na andũ nĩĩtavasya, ‘Ĩthĩwa metho!’”—Jean.

 Ĩndĩ o na vailye ũu, ve ĩvinda ũkendeka wĩthĩwe na ũtũĩka wa kũneena na andũ mwenene. Ta kwa ngelekanyʼo, ũkenda ũtũĩka ũsu nĩ kana ũkwate anyanya eũ, nĩ kana ũkwate wĩa na kũũsũvĩa, kana kwĩvaanyʼa ethĩwa nĩwĩyũmbanĩtye kwĩka ũu.

 Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana, ti nginya kũea ngewa na andũ mwenene kwĩthĩwe kwĩ ũndũ wa kũtelemya. No wĩmanyĩsye kwĩka ũu o na ethĩwa wĩ mũndũ wĩ nthoni.

 “Mavinda amwe ithyonthe nĩtũtonya kũvĩtya yĩla tũneena na ũu ũituma twĩwʼa tũte eanĩe. Ndũkekwatye kana ũkekaa maũndũ ũteũvĩtya.”—Neal.

•   Kũlya makũlyo: Sũanĩa ũndũ mũna ũtonya kwendeesya andũ, na ĩndĩ ũiũtũmĩa kwambĩĩsya ũneenanyʼa. Kwa ngelekanyʼo:

   “Wikendi ĩno ũneethi kũtembea vandũ?”

   “Kĩsese kĩĩ nĩ kya kwendeesya mũno. We waakyona?”

   We ũneeĩwʼa ĩũlũ wa . . . ?”

   Nĩ kana ũeleeke nesanga, sũanĩa ũndũ ũũtuma ũkwatĩanĩa wĩ na ũla ũneena nake. Kwa ngelekanyʼo, nĩmwĩthĩwa mũsomaa sukulu ĩmwe kana mũthũkũmaa vandũ vamwe? No ũkũlye ĩkũlyo kwosana na ũndũ ũla mũũkwatĩanĩa.

   “No ũkũlye makũlyo ala ũkwona me ma kwendeesya na ala ũtonya kwenda kwĩwʼa andũ maisũngĩa.”—Maritza.

   Ũndũ ũtaĩle kwĩka: Ndũkethĩwe wĩ mũndũ wa kũkũlya makũlyo maingĩ kĩatĩanĩsyo. O na ĩngĩ, ndũkakũlye mũndũ makũlyo meũtuma ewʼa ate mwĩanĩe. Kwa ngelekanyʼo makũlyo ta, “Nĩ kyaũ wĩwʼaa ũikĩa mũno?” kana “Nĩkĩ mavinda onthe wĩkĩaa mbuluu?” Makũlyo ta asu no matume mũndũ ewʼa ate mwĩanĩe. Ĩkũlyo yĩu ya kelĩ no ĩtume mũndũ ewʼa ta ũũmumanyʼa!

   O na ĩngĩ, ĩsũvĩe ũla ũneena nake ndakewʼe ta ũkwĩnzĩĩa maũndũ mũno na ta ũkwenda kũmwonyʼa wĩ mũĩ kwĩ we kwa kumya woni waku mbee kana ĩtina wa mũndũ ũsu kũsũngĩa ĩkũlyo yĩla wĩĩmũkũlĩtye. Kwa ndeto ingĩ, ĩkai o kũea ngewa vandũ va kũkũlanyʼa makũlyo na mosũngĩo.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Ũtao ngoonĩ ya mũndũ nĩ ta kyũngũ; ĩndĩ mũndũ wĩ ũmanyi akookusya wume.”—Nthimo 20:5.

•   Ĩthukĩĩsye nesa: Nĩ kana ũee ngewa nesa na andũ, no nginya ũmethukĩĩasye nesa yĩla meũneena vandũ va kũneenaa mũno.

   “Nĩnĩtataa nĩĩmanyĩsye ũndũ mweũ kuma kwa ũla ngũneena nake. Ĩtina wa ũu, nĩnĩtataa nĩlilikane kĩla mũndũ ũsu wandavya nĩ kana nĩsũanĩe ĩkũlyo yĩla tũkaneenea yĩla ĩngĩ twakomana.”—Tamara.

   Ũndũ ũtaĩle kwĩka: Ndũkathĩnĩke ĩũlũ wa kĩla ũneena amina kũsũngĩa. Wethukĩĩsya nesa, ũkethĩwa ũtonya kũendeesya ũneenanyʼa kwosana na ũndũ mũndũ ũsu wasũngĩa.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: ‘Ĩthĩwa wĩ mĩtũkĩ ya kwĩthukĩĩsya, ũte na mĩtũkĩ ya kũneena.’—Yakovo 1:19.

•    Onanyʼa kana nũkwendeewʼa nĩ ũla ũneena nake. Kwendeewʼa nĩ ũla ũneena nake no kũtume ũneenanyʼa wĩthĩwa wĩ wa kwendeesya.

   “Yĩla watata ũĩkĩĩthye kana kwa wʼo nũkwendeewʼa nĩ kĩla ũla ũngĩ ũkũneena, ũneenanyʼa wĩthĩawa wĩ wa kwendeesya o na ethĩwa mũi na maũndũ maingĩ ma kũneena.”—Marie.

   Ũndũ ũtaĩle kwĩka: Ndũkakũlye ũla ũneena nake makũlyo meũtuma ewʼa ta ũũmũlikĩlĩĩla. Ĩkũlyo ta, “Ĩkoti yĩu kote ĩseo. Ũnathooie ata?” Ũu no ũtume ewʼa ate mwĩanĩe!

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Mũteũmantha kwĩyĩuna o inywʼĩ ene, ĩndĩ kũmauna ala angĩ o namo.”—Avilivi 2:4.

 Ũtonya kũminĩĩa ũneenanyʼa ata? Mwanake wa mũika wĩtawa Jordan aĩtye atĩĩ: “Tata ũminĩĩe kwa kũweta kaũndũ katonya kwendeesya. Kũtũmĩa ndeto ta, ‘Nĩnatanĩa kũea ngewa naku’ kana ‘Ĩthĩwa na mũthenya mũseo’ no kũtume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kwambĩĩsya ũneenanyʼa wĩ na mũndũ ũsu yĩla mwĩkomana ĩngĩ.”