“Mavinda amwe nĩnĩsiĩĩaa ũĩmĩ wakwa, ĩndĩ mavinda angĩ kanywʼa wakwa ũneenaa o na akili ĩtanamba kũsũanĩa!”—James.

 “Yĩla nĩ na ũndũ ũũnthĩnyʼa nĩneenaa ndeũsũanĩa, na yĩla nĩuĩtye nĩwetaa maũndũ maingĩ o na angĩ ndaĩle kũweta. Kwa ũkuvĩ nĩasya, nĩ ta nanangaa maũndũ kĩla ĩndĩ.”—Marie.

 Mbivilia yaĩtye: “Ũĩmĩ nĩ . . . mwaki” na, “Sisyai ũndũ mwaki mũnini ũtonya kũvĩvya kĩtheka kĩnenevete!” (Yakovo 3:5, 6) Nũkothaa kũlika thĩnanĩ nũndũ wa ndeto syaku? Ethĩwa ũu nĩ wʼo, kĩlungu kĩĩ nĩkĩũkũtethya.

•  Nĩkĩ nĩneenaa kĩla kĩtaĩle?

•  Ũndũ ũtonya kũvoovya ũĩmĩ waku

•  Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

 Twĩ ene naĩ. Mbivilia yaĩtye: “Ithyonthe nĩtũlulutĩkaa mavinda maingĩ. Ethĩwa mũndũ o na wĩva ndalulutĩkaa ndetonĩ, ũsu nĩ mũndũ ũte na naĩ.” (Yakovo 3:2) Nũndũ twĩ ene naĩ, wĩthĩaa nĩ laisi kũlulutĩka yĩla tũtambĩtye, na nĩ laisi kũneena kĩla kĩtaĩle.

 “Nũndũ kĩlĩko kyakwa na ũĩmĩ wakwa nĩ sya mũndũ wĩ na naĩ, wĩthĩwa wĩ ũtumanu ngasya no nisiĩĩe nesa vyũ.”—Anna.

 Kũneena mũno. Mbivilia yaĩtye: “Wingĩnĩ wa ndeto vatyaa ĩvĩtyo.” (Nthimo 10:19) Andũ ala maneenaa mũno na mayĩthĩwa menenga ala angĩ ĩvinda ĩnini ya kwĩyĩelesya, methĩawa matonya kũũmĩsya ala angĩ laisi mũno nũndũ wa kũneena kĩla kĩtaĩle.

 “Mũndũ ũla mũi ti ũla ũtindaa aneenete andũnĩ. Vaiĩ mũndũ wooĩvĩte ta Yesũ, ĩndĩ mavinda angĩ nĩwakilasya e andũnĩ.”—Julia.

 Kũtũmĩa ndeto sya kĩvũthya. Mbivilia yaĩtye: “Ve ũla ũneenaa mĩtũkĩ ateũsũanĩa ta kũtonyanga kwa ũvyũ.” (Nthimo 12:18) Mũndũ no ewe eneena ateũsũanĩa ethĩwa atũmĩa ndeto ikũũmĩsya angĩ kana iũmavũthĩĩsya. Andũ ala mendete kũtũmĩa ndeto sya kĩvũthya no masye, “Nĩĩkaa o kũvũa ngũĩ!” Ĩndĩ manya kana kũtũmĩa ndeto iũvũthya angĩ ti kĩndũ kya kũthekya andũ. Mbivilia ĩtwĩĩte tũekane vyũ na “kũumana, na ũthũku wʼonthe.”—Aeveso 4:31.

 “Kĩlĩko kyakwa kĩsũanĩaa mĩtũkĩ, na nĩnendete kũthekya andũ. Ala matũmĩaa ndeto sya kĩvũthya methĩawa mailye ũu na kaingĩ kĩu nĩkyo kĩtumaa nĩlika thĩnanĩ.”—Oksana.

 Ti laisi kwĩmanyĩsya kũsiĩĩa ũĩmĩ, ĩndĩ myolooto ya Mbivilia no ĩkũtethye. Kwoona myolooto ĩno ĩatĩĩe.

 “Neenanʼyai kĩla mũndũ na ngoo yake . . . , na ĩthĩwai mũvindĩtye.”—Savuli 4:4.

 Mavinda amwe kĩla kĩseo no kũvindya. Mwĩĩtu ũmwe wa mũika wĩtawa Laura easya: “Ũndũ ũla nĩthĩawa nĩwʼĩte nathata ti wʼo ndonya kwĩthĩwa ndyĩwʼa ĩtina wa kavinda. Kwoou yĩla nausya nĩndanaa ethĩwa ndinaweta kĩla kĩĩ ngoonĩ.” Kũvindya o vanini no kũtume mũndũ ũtaweta kĩndũ kĩtaĩle.

 “Kũtũ kũtitataa ndeto, o tondũ kaakaa ũsamaa lĩu wawʼo?”—Yovu 12:11.

 No wĩtaananyʼe na thĩna mwingĩ wamba kũsũanĩa ũtananeena. Makũlyo aa no maũtetheesye:

•   Kĩla ngwenda kũweta nĩ kya wʼo? Nĩkĩkwĩka nesa ũla ngũtavya? Nĩ lasima nĩkĩwete?—Alomi 14:19.

•   Nĩwʼa ata mũndũ akandavya kĩu ngwenda kũweta?—Mathayo 7:12.

•   Namũtavya kĩla ngũsũanĩa nĩngwĩthĩwa nanenga woni wake ndaĩa?—Alomi 12:10.

•   Nĩnaĩlĩte kũkĩweta twĩ vaa tũĩ?—Mũtavanʼya 3:7.

 “Ĩthĩwai na wĩnyivyo, mũyona ala angĩ me ma vata kwĩ inywʼĩ.”—Avilivi 2:3.

 Ũsu nĩ ũtao mũseo ũtonya kũũtetheesya ũsũanĩae ala angĩ nesa. Kwĩka ũu kũkatumaa ũsiĩĩa ũĩmĩ waku na ũisũanĩa ũtanamba kũneena. Ĩndĩ wesa kwĩthĩa wathamisye na waweta kĩndũ kĩkũũmĩsya ala angĩ, wĩnyivyo ũkatumaa wĩtya ũekeo na mĩtũkĩ mũno! (Mathayo 5:23, 24) Ĩtina wa vu, tata mũno wĩmanyĩsye kũvoovya ũĩmĩ waku nesanga.