Kavinda keana ũna ĩtina wa mwaka wa 100 Klĩsto aminĩte kũsyawa nĩw’o andũ ma Ngai malikile ũkombonĩ ũsu, na mesie kuma vo mwakanĩ wa 1919. Nĩkĩ maelesyo asu me kĩvathũkany’o na ala ma tene?

Twĩ na itumi mbingĩ sya kũĩkĩĩthya kana ũkombo ũsu wathelile mwaka wa 1919, ĩla Aklĩsto etĩkĩw’a mauta mombanĩw’e ĩngĩ kĩkundinĩ. Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Ũsumbĩ wa Ngai wambĩĩa kũsumbĩka mwakanĩ wa 1914, andũ ma Ngai nĩmatatiwe na mathew’a kwa kavinda ka myaka mĩvũthũ. * (Mal. 3:1-4) Na ĩndĩ mwakanĩ wa 1919, Yesũ nĩwanyuvie ĩla “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ” nĩ kana ĩnengae andũ ma Ngai ala maĩ manathew’a “lĩu ĩvinda yaw’o.” (Mt. 24:45-47) Mwaka ũsu nĩw’o andũ ma Ngai mambĩĩe kũsyoka vala Ngai wendaa mekale. Mwaka ũsu now’o maumie ũkombonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene. (Ũvu. 18:4) Ĩndĩ ũkombo ũsu wambĩĩie ĩndĩĩ?

Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ twĩthĩĩtwe tũielesya kana ũkombo ũsu wambĩĩie mwaka wa 1918, na kana kau nĩ kala kavinda kakuvĩ andũ ma Ngai maĩ ungu wa Mbaviloni Ĩla Nene. Kwa ngelekany’o, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) ya 15/03/1992 yaisye: “O tondũ andũ ma Ngai tene matw’ĩkĩthĩtw’e ngombo nĩ Mbaviloni kwa ĩvinda, now’o athũkũmi ma Yeova malikilw’e ũkombonĩ nĩ Mbaviloni Ĩla Nene mwaka wa 1918.” Ĩndĩ ũkunĩkĩli wĩonany’a kana ũkombo ũsu wambĩĩe tene vyũ mwaka wa 1918 ũte mũviku.

Kwa ngelekany’o, ekai tũsũanĩe ĩũlũ wa wathani ũmwe ũla wathanie ĩũlũ wa ũkombo ũsu vamwe na kũthaw’a kwa andũ ma Ngai. Wathani ũsu wĩ ĩandĩkonĩ ya Esekieli 37:1-14. Ĩandĩko yĩu yĩwetete Esekieli e woninĩ ayonw’a mwanda wusũĩte mavĩndĩ. Yeova nĩwamũeleisye Esekieli kana mavĩndĩ asu nĩ “nyũmba yonthe ya Isilaeli.” Nũndũ wathani ũsu nĩwaaĩle kwĩanĩa ĩvinda ya kelĩ, no ũkonetye “Isilaeli ma Ngai.” (Aka. 6:16; Meko 3:21) Ĩtina wa ũu Esekieli nĩwoonie mavĩndĩ asu meethĩwa thayũ na matw’ĩka nguthu nene mũno ya kaũ. Ĩsu nĩ nzĩa nzeo ta kĩ ya kũelesya ũndũ andũ ma Ngai maumie ũkombonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene mwakanĩ wa 1919! Ĩndĩ woni ũsu wĩtũtetheesya ata kũmanya ĩvinda yĩla andũ ma Ngai makuie me ũkombonĩ?

 Ũndũ wa mbee, mavĩndĩ asu mawetetwe ta maĩ “momũ” kana “momũ mũno.” (Esek. 37:2, 11) Kĩu kĩonany’a kana mavĩndĩ asu maĩ ma andũ makw’ĩte tene mũno. Ũndũ wa kelĩ, ũthayũũkyo wa andũ asu ti ũndũ weekiwe mĩtũkĩ ĩndĩ weekiwe kavola kwa kavola. Ata? Mwambĩĩonĩ kwaĩ kĩlonzo, kĩtetemo kya nthĩ, na “mavĩndĩ mathengeeanĩa, ĩvĩndĩ na ĩvĩndĩ yayo.” Na ĩndĩ mavĩndĩ asu nĩmeekĩiwe “malangũ . . . na nyama.” Ĩtina wa vau, mavĩndĩ, malangũ, na nyama nĩsyavw’ĩkiwe kĩkonde. Kĩu kyathela ‘veva nĩwamalikile, na meethĩwa thayũ.’ Mũthya Yeova nĩwatũngie andũ asu mathayũũkiw’e nthĩ yoo. Nĩ kana maũndũ asu onthe mekĩke yaĩ no nginya vakue ĩvinda.—Esek. 37:7-10, 14.

Mbaĩ ya Isilaeli yekalile ũkombonĩ ĩvinda ĩasa. Ũkombo ũsu wambĩĩe mwaka wa 740 Klĩsto ate mũsyae, ĩla ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli wasindiwe na andũ aingĩ ma ũsumbĩ ũsu matavwa. Na ĩndĩ mwakanĩ wa 607 Klĩsto ate mũsyae ndũa ya Yelusaleme nĩyaanangiwe, na ala maĩ ũsumbĩnĩ ũla ũngĩ wa mbaĩ ilĩ matavwa. Ũkombo ũsu w’onthe wathelile mwaka wa 537 Klĩsto ate mũsyae, ĩla Ayuti amwe masyokie Yelusaleme na maaka yĩla ĩkalũ ĩngĩ na mambĩĩsya ũthaithi wa w’o ĩngĩ.

Wasũanĩa maũndũ asu me Maandĩkonĩ, nũkwona kana andũ ma Ngai mekalile me ngombo sya Mbaviloni Ĩla Nene kwa ĩvinda ĩasa mũno, ĩndĩ ti o kuma mwaka wa 1918 nginya 1919. Ĩvinda yĩu maĩ ũkombonĩ noyo ĩvinda yĩla ĩthaaa yeanie vamwe na nganũ, kana “ana ma ũsumbĩ.” (Mt. 13:36-43) Ĩvinda yĩu ĩthaaa yeanie vamwe na nganũ nĩ yĩla ĩvinda Aklĩsto ma w’o maĩ avũthũ vyũ kwĩ ala makaĩĩte mũĩkĩĩo. Kwoou no twasye ĩvinda yĩu kĩkundi kya Kĩklĩsto no ta kyaĩ ũkombonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene. Ũkombo ũsu wambĩĩe kavinda keana ũna ĩtina wa mwaka wa 100 Klĩsto aminĩte kũsyawa, na waendeea nginya ĩla ĩkalũ ya kĩ-veva yatheiw’e mĩthenyanĩ ĩĩ ya mũminũkĩlyo.—Meko 20:29, 30; 2 Ath. 2:3, 6; 1 Yoa. 2:18, 19.

Ĩvinda yĩu yĩasavĩte ũu andũ ma Ngai maĩ ũkombonĩ wa kĩ-veva, atongoi ma ndĩni vamwe na ala maĩ siasanĩ nĩmavatie andũ Ndeto ya Ngai maikĩa kwasya ũkũmũ ũla maĩ naw’o. Mavinda amwe yaĩ ĩvĩtyo kũsoma Mbivilia na kĩthyomo kĩla kĩsĩkĩe nĩ aingĩ. Andũ amwe meekie ũu nĩmooveeiwe ituĩnĩ na mavĩvw’a. Ala mesa kwĩthĩwa na woni wĩ kĩvathũkany’o na momanyĩsyo ma atongoi ma ndĩni mooseawa ĩtambya yũmũ mũno, na kyu nĩkyasiĩĩaa kyeni kya ũla w’o kĩikanyaĩĩke.

Nao nata ĩũlũ wa kuma ũkombonĩ? Kyu kyeekĩkie ĩndĩĩ na ata? Andũ ma Ngai maumie ũkombonĩ  ũsu kavola kwa kavola. O tondũ wathani waisye, vambie kũka “kĩtetemo kya nthĩ.” Kĩu kyambĩĩe vatiele myaka maana meana ũna ĩvinda ya mũminũkĩlyo yambĩĩe. Myakanĩ ĩsu ve andũ amwe aĩkĩĩku mokitĩie ũthaithi wa w’o ũndũ matonya, o na kau momanyĩsyo ma ndĩni sya ũvũngũ nĩmo maĩ maingĩ. Amwe nĩmatatie kũalyũla Mbivilia ithyomonĩ sya andũ ala mate asomu mũno. Namo angĩ nĩmatavanisye ũw’o ũla meemanyĩĩtye Ndetonĩ ya Ngai.

Na ĩndĩ mũthyanĩ wa myaka ya 1800, Charles Taze Russell na atindany’a make nĩmeekĩie kĩthito kingĩ nĩ kana matume ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ ũmanyĩka ĩngĩ. No twasye ĩvinda yĩu nĩw’o ala mavĩndĩ mambĩĩe kũvw’ĩkwa nyama na kĩkonde. Ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower vamwe na mavuku angĩ nĩsyatetheeisye ala maĩ na ngoo nthalĩku mamanye ũw’o. Ĩtina wa ĩvinda, syĩndũ ta ĩla “Photo-Drama of Creation” ya 1914 na ĩvuku yeetawa The Finished Mystery ya 1917 nĩsyalũlũmĩilye andũ ma Ngai. Tũineena kwa nzĩa ya ngelekany’o no twasye mwakanĩ wa 1919 nĩw’o ĩndĩ andũ ma Ngai manengiwe thayũ na matwawa nthĩ yoo ene. O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte ũtialo wa Aklĩsto etĩkĩw’a mauta nũkwatĩtwe mbau nĩ ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ, na onthe nĩmatw’ĩkĩte “nguthu nene mũno ya kaũ.”—Esek. 37:10; Nzek. 8:20-23. *

Maũndũ asu onthe meonany’a kana andũ ma Ngai malikile ũkombonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene ĩla andũ ala makaĩie ũla mũĩkĩĩo mongelekile myakanĩ ya 100 na kĩndũ Klĩsto aminĩte kũsyawa. Ĩvinda yĩu ya kĩvindu yailyĩ ĩvinda yĩla Aisilaeli matavĩtwe. Twĩ na ũtanu mwingĩ mũno nũndũ o na kau athũkũmi ma Ngai mekalĩte myaka mingĩ mũno maithĩnw’a kĩ-veva, ithyĩ twĩkalĩte ĩvinda yĩla ‘ala oĩ makatisa,’ na ĩvinda yĩla “aingĩ makeethesya” na “kũtheethw’a”!—Nda. 12:3, 10.

Kwa ũkuvĩ, tũyĩsa kwasya vyũ kana Yesũ nĩwaendie kũũngama ĩkalũnĩ kana eekie kwona woni. Ve mavinda mavuku maitũ monanasya nĩwaendie nginya ĩkalũnĩ na mavinda angĩ mayonany’a eekie kwona woni.

Kwamba kũvindĩĩsya kĩla Mbivilia ĩwetete. Ĩla mũtũmwa Mathayo waandĩkaa yĩla ĩvuku yake ya Ũvoo Mũseo aveveewe aandĩka ũũ: ‘Na ĩndĩ ndevili amũtwaa [Yesũ] nthĩnĩ wa ĩla ndũa ntheu; na amwĩkalya mũthyanĩ wa ĩkalũ [kana, vala vatũlu vyũ].’ (Mt. 4:5) Naw’o ũvoo ũla ũngĩ ta ũsu wĩ ĩvukunĩ ya Luka waĩtye ũũ: ‘Na amũtwaa Yelusaleme, amwĩkalya mũthyanĩ wa ĩkalũ.’—Luka 4:9.

Navu ĩtinanga mavuku maitũ manawetaa kana no kwĩthĩwa Yesũ ataathi ĩkalũnĩ. Kwa ngelekany’o, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/03/1961 yaisye ũũ: “Ti ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kwasya atĩ syĩndũ syonthe ila iwetetwe ngewanĩ ya kũtatwa kwa Yesũ e weũnĩ syaĩ syĩndũ syĩ vo. Kũneena ũla w’o vai kĩĩma o na kĩmwe mũndũ waĩ atonya kũũngama ĩũlũ nĩ kana onw’e ‘mosumbĩ onthe ma nthĩ, na ndaĩa syamo.’ Kwoou no twasye kana Satani ndaatwaa Yesũ nginya alika ‘nthĩnĩ wa ĩla ndũa ntheu’ na amwĩkalya ‘mũthyanĩ wa ĩkalũ.’ Ndyaĩ lasima Satani amũtate me vau ĩkalũnĩ.” Ĩndĩ ve makaseti amwe maumie ĩtina wa yĩu ala moonanisye kana ta keka Yesũ nĩweetĩkĩlanile na Satani na ayĩyĩkya ethĩwa eekie kwĩyũaa.

Andũ amwe maisye kana nũndũ Yesũ ndaĩ wa nyũmba ya Livai, ndaaĩle kwambata kĩalanĩ kya  vala vatheu ĩkalũnĩ. Na kwoou matw’a kana Yesũ no ta weekie ‘kũtwawa’ ĩkalũnĩ e woninĩ, o tondũ ĩvinda ĩvĩtu mwathani Esekieli watwaiwe ĩkalũnĩ e woninĩ.—Esek. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Ĩndĩ ethĩwa Satani aimũtata Yesũ eekie kũmwony’a woni, kwasũanĩa makũlyo aa:

• Ethĩwa waĩ woni, Yesũ aĩ atonya kwĩw’a ta watatwa eyĩkye?

• Ethĩwa mavinda ala angĩ Satani wamũtatie Yesũ endaa eke ũndũ ta kũvĩndũa mavia matw’ĩke imũtũ kana kũmũtulĩlya ndu amũthaithe, tyo twasye kana o na ĩtatwanĩ yĩĩ Satani amũtwaie Yesũ ĩkalũnĩ nũndũ nĩweesĩ e vau no eyĩkye?

Ĩndĩ ethĩwa Yesũ nĩwaendie kũũngama mũthyanĩ wa ĩkalũ, kwasyoka ũsũanĩe makũlyo aa:

• Ethĩwa Yesũ nĩwaendie kũũngama ĩũlũ wa vala vandũ vatheu, ndethĩwa atũlile ĩla Mĩao ya Mose?

• Yesũ aumie weũnĩ ata esa kũvika Yelusaleme?

Ũkunĩkĩli mwingangĩ ũla twĩkĩte nũtũtetheesye kũkwata ũvoo ũtonya kũtũtetheesya kũsũngĩa makũlyo asu elĩ ma mũthya.

Mbee, Professor D. A. Carson awetete kana ndeto ya Kĩkiliki hi·e·ron’, ĩla nĩyo ĩalyũlĩtwe “ĩkalũ” ngewanĩ ĩsu ya Yesũ yĩ ĩvukunĩ ya Mathayo na ya Luka, “no kwĩthĩwa yonanasya ũ mwako w’onthe ĩndĩ ti vala vandũ vatheu ve voka.” Kwoou ti lasima Yesũ ethĩwe aendie kũũngama ĩũlũ wa vala vandũ vatheu. Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa aendie kũũngamĩla kĩalanĩ kyaĩ ngalĩko ya ĩtheo ya ĩkalũ welekele wumĩlonĩ wa syũa. Keka ve mũndũ weeyĩkĩasya vau atheea vuti ta 450 (mita 137) nginya nthĩ Ũsĩnĩ wa Kitiloni. Kĩala kĩu kyaĩ kĩtindimalu na kyaakĩĩwe ũkũta mũkuvĩ wĩlingĩlĩte ndeenĩ syakyo. Vau kĩalanĩ kĩu nĩvo vaĩ na vuti ila mbingĩ vyũ kũthi nthĩ. Mũsomi ũmwe wa tene weetawa Josephus aisye kana mũndũ ũũngama kĩalanĩ kĩu na aisisya nthĩ “akwatwa nĩ nthyũũa” nũndũ vaĩ vaasa. Nũndũ Yesũ ndaĩ wa nyũmba ya Livai, aĩ mwĩtĩkĩlye kũũngamĩla kĩalanĩ kĩu na ndaĩ esa kũtuma andũ malua nduuthĩ.

Ĩndĩ ethĩwa Yesũ aĩ weũnĩ-ĩ, vatonyeka ata akethĩwa atwaiwe nginya ĩkalũnĩ? Kwa ũkuvĩ ũsũngĩo nĩ kana tũyĩsĩ nesa. Ũvoo ũla ũeleetye matatwa ala Yesũ wakomanie namo ĩvinda yĩu nĩ mũkuvĩ, na kwoou ndũwetete atatiwe kwa ĩvinda yĩana ata kana aĩ ngalĩko yĩva ya weũ ũsu. Ĩndĩ o na kau kũthi Yelusaleme na maaũ umĩte weũnĩ ũsu kwaĩ kũtonya kũkua masaa maingĩ, tũitonya kwasya vyũ kana Yesũ ndaaĩka ũu. O na ĩngĩ ũvoo ũsu ndũwetete kana ĩvinda yĩu yonthe Yesũ aitatwa aĩ weũnĩ. Ĩndĩ kĩla ũvoo ũsu ũwetete nĩ kana Yesũ nĩwatwaiwe Yelusaleme.

Ĩndĩ nata ĩla Satani wamũtatie na “mosumbĩ onthe ma nthĩ”? Vate nzika, Satani oonisye Yesũ mosumbĩ asu woninĩ, kĩtumi nũndũ vai kĩĩma ũlĩsa ũkethĩa wĩ mũthya no wone mosumbĩ onthe. No kwĩthĩwa Satani atũmĩie mũthemba mũna wa woni, o tondũ ũtonya kwony’a mũndũ sinema ya mavisa ma kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ. Ĩndĩ o na kau no kwĩthĩwa Satani amwonisye mosumbĩ asu woninĩ, kĩla wendaa nĩ Yesũ eke kĩko kĩkwonany’a ‘nĩwamũthaitha.’ (Mt. 4:8, 9) O ta ũu no twasye kana ĩla Satani watatie Yesũ eyĩkye kuma mũthyanĩ wa ĩkalũ endaa Yesũ eke kĩko kĩu kya kwĩyĩkya. Na keka nĩweeyĩkisye, thayũ wake wĩthĩwa waĩ mũisyonĩ. We ndũkwona ũndũ kĩko kĩu kyesaa kũtuma ĩtatwa yĩu yĩthĩwa na ũito kwĩ ta keka waĩ o woni?

Ũndũ ũmwe twaĩle kũweta nĩ ũla ũwetetwe mwambĩĩonĩ wa kĩlungu kĩĩ: tũitonya kũelesya ngewa ĩno ũndũ ũmwe na tũilũma vau. Na kwoou tũitonya kwasya kana vaitonyeka Yesũ akethĩwa aendie Yelusaleme na aũngama mũthyanĩ wa ĩkalũ. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nĩ kana Ndevili atatie Yesũ eke maũndũ mathũku, na kĩla ĩvinda wamũtata Yesũ amũsũngĩaa ate na nzika o na vanini.