NĨ KYAŨ wĩsĩ kĩ na ũito wa vakuvĩ kĩlo kĩmwe na nũsu, ĩndĩ kũvika ũmũnthĩ kĩawa nĩkyo “kĩndũ kĩla kĩ vinya vyũ kũeleeka ĩũlũ wa nthĩ”? Kĩndũ kĩu nĩ w’ongo wa mũndũ. W’ongo wa mũndũ nĩ kĩndũ kya ũsengy’a mũno. O ũndũ twaendeea kwĩmanyĩsya mũno ĩũlũ wa w’ongo, now’o twonaa mawĩa ma Yeova me ma “ũseng’ya.” (Sav. 139:14) Kwaeka twone ũtonyi ũmwe w’ongo wĩ naw’o. Ũtonyi ũsu nĩ kũsũanĩa.

Ũtonyi wa kũsũanĩa ũtonya kũelew’a ata? Ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana ũsu nĩ ũtonyi ũla mũndũ wĩ naw’o “wa kũkũna visa kĩlĩkonĩ kana kwĩsilya ĩũlũ wa maũndũ ũtaamona na meũtuma asanzamũka, kana maũndũ ũtaakomana namo.” Wasũanĩa ũndũ ũsu, we tyo ũkwona nũtũmĩaa ũtonyi waku wa kũsũanĩa mavinda maingĩ? Kwa ngelekany’o, waasoma kana ũkew’a ĩũlũ wa vandũ ũtaavavika? Kũtw’ĩka ndwaavavika nĩkwatumie ũemwa nĩ kũsũanĩa ũndũ vailyĩ? Kwoou ĩla tũkwetye kũsũanĩa ĩũlũ wa kĩndũ tũtene, kana kĩndũ tũteũkĩw’a, kana tũtatonya kũkĩsama, kũkĩkwata, kana kũkĩnyungĩa, twĩthĩawa tũitũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa.

Mbivilia nĩtũtetheeasya kũelewa kana andũ moombiwe na kĩtutya kya Ngai. (Mwa. 1:26, 27) Kwoou no twasye kana o nake ũ Yeova mwene e ũtonyi wa kũsũanĩa. Nũndũ nĩwoonie nũseo atũnenge ũtonyi wa kũsũanĩa, e na kĩtumi kĩseo kya kwenda ithyĩ tũtũmĩe ũtonyi ũsu kũelewa kĩla wendaa twĩke na tũikũna visa kĩlĩkonĩ twone maũndũ ala ũtwathĩte. (Mũta. 3:11) Tũtonya kũtũmĩa ata ũtonyi witũ wa kũsũanĩa nesa, na nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩka tũkonany’a twĩũtũmĩa naĩ?

(1) Kũvindĩĩsya maũndũ maku ĩvinda yĩla yĩtaĩle kana kũsũanĩa maũndũ ala mataĩle.

Ti ũthũku kũvindĩĩsya maũndũ maku. O na ve ũkunĩkĩli wonanĩtye kana kwĩka ũu nĩkũtethasya mũno. Ĩndĩ ĩandĩko ya Mũtavan’ya 3:1 yaĩtye ũũ: “Kwondũ wa kĩla kĩndũ ve ĩvinda.” Kwoou nĩ ũndũ ũtonyeka mũndũ akeka maũndũ amwe ĩvindanĩ yĩla yĩtaĩle. Kwa ngelekany’o, ũkambĩĩa kũsũanĩa maũndũ maku ĩla wĩ ũmbanonĩ kana ĩla ũkwĩmanyĩsya Mbivilia, ũtonyi waku wa kũsũanĩa wĩthĩwa ũiũtethya-ĩ, kana wĩthĩwa ũikwananga? O na Yesũ mwene nĩwatũkanisye atwony’a kana ve ũthũku wa kũeka ilĩko sitũ syambĩĩe kũsũanĩa maũndũ mate maseo, ta maũndũ makonetye ũlaalai. (Mt. 5:28) Maũndũ amwe tũtonya kũeka ilĩko sitũ isũanĩe nĩ maũndũ matonya kũmũthatya Yeova mũno. Wasũanĩa maũndũ makonetye ũlaalai, nũtonya kwĩsa kwĩka kĩndũ kĩthũku. Kwoou tw’a vyũ kana ndũketĩkĩla kũmũtia Yeova nũndũ wa mosũanĩo maku!

(2) Kũsũanĩa atĩ malĩ noyo ĩtonya ũkũtethya.

Malĩ nĩ ya vata na nĩtethasya. Ĩndĩ tũkambĩĩa kũsũanĩa kana malĩ noyo ĩkatũtethya na ĩitũetee ũtanu wa w’o, tũiema kwĩsa kũsonoka. Ũla mũndũ mũĩ weetawa Solomoni aisye atĩĩ: ‘Syĩndũ sya mũndũ mũthwii nĩ ndũa  yake yĩ vinya, na ta wako mũtũlu ũsũanĩonĩ wake.’ (Nth. 18:11) Sũanĩa kwa ngelekany’o kĩla kyeekĩkie ĩla mbua nene mũno yauie na yaete kĩw’ũ kingĩ mũno kĩsionĩ kĩnene kya Manila, nthĩ ya Philippines, kwĩ Mwei wa 9, 2009. Mũisyo ũsu nĩwaemie kũkwata ala maĩ na malĩ? Mũndũ ũmwe mũthwii waaisye syĩndũ mbingĩ aisye atĩĩ: “Mbua ĩsu yatumie ithyonthe twĩanana, nũndũ yaetie mathĩna maingĩ mũno ĩteũvathũkany’a mũthwii na ngya.” Nĩ laisi mũndũ akasũanĩa kana malĩ noyo ĩtonya kwĩsa kũmũtethya na kũmũsũvĩa. Ĩndĩ ũsu nĩ ũvũngũ.

(3) Kũtinda tũmakĩte nũndũ wa mathĩna o na matonya kwĩsa kũema kũtũkwata.

Yesũ atũtaĩte akatwĩa ‘tũikemakĩe’ mũno. (Mt. 6:34) Mũndũ ũla ũtindaa emakĩe mũno athyũũkasya kĩlĩko kyake mũno. Nĩ laisi tũkananga vinya mwingĩ mũno tũithĩnĩka kĩlĩkonĩ nũndũ wa mathĩna mate vo, kana kwa ndeto ingĩ, mathĩna matanesa kwambĩĩa kana o na matonya kwĩsa kũema kumĩla. Maandĩko monanĩtye kana kũthĩnĩka kwa mũthemba ũsu nĩkũtonya kũtuma mũndũ akw’a ngoo kana o na eyĩtũka. (Nth. 12:25) Kwoou nĩ w’o, nĩ ũndũ wa vata mũno kũtũmĩa ũla ũtao wa Yesũ kwa kwĩkala tũte kwĩmakĩa mũno na tũteũmakw’a nĩ mathĩna matanamba kũtũkwata.

(1) Kwonea thĩna vaasa na kũwathũkĩa.

Maandĩko matwĩkĩaa vinya twĩthĩwe na kĩlĩko na tũyoneaa maũndũ vaasa. (Nth. 22:3) Kwoou no tũtũmĩe ũtonyi witũ wa kũsũanĩa tũkamanya mũthya wa ũtwi tũkwenda kwĩka. Kwa ngelekany’o, ũkathokw’a vandũ ve maya, ũtonya kũtũmĩa ata ũtonyi waku wa kũsũanĩa ũmanye nũũthi kana ndwĩthi? Amba kũsũanĩa maũndũ ta aa: ala angĩ mathoketw’e naaũ, nĩ andũ meana ata makoka, na vala ĩ kyathĩ kĩkekĩwa, na ĩndĩ ũyĩkũlya: ‘Nĩ kyaũ kĩtonya kũendeea kyathĩnĩ kĩu? No nĩkwatye vyũ kana maũndũ ala makaendeea kyathĩnĩ kĩu makeethĩwa mosanĩte na myolooto ya Mbivilia?’ Kwĩka ũu no kũũtetheesye ũkakũna visa wa kyathĩ kĩu kĩlĩkonĩ. Kwoou kũtũmĩa ũtonyi waku wa kũsũanĩa nĩ kana wĩke motwi maseo no kũũvathane na mĩisyo ĩtonya kwananga ngwatanĩo yaku na Yeova.

(2) Kũsũanĩa kĩlĩkonĩ ũndũ ũtonya kũmina thĩna mũna.

Ũtonyi wa kũsũanĩa no wĩtwe “ũtonyi wa kũmanya ũndũ ũtonya kwĩka ĩla wakwatwa nĩ thĩna.” Twasye nĩwaemanwa na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa. Waĩle kũtũmĩa nzĩa yĩva nĩ kana wĩw’ane nake? Ve maũndũ maingĩ waĩle kwamba kũsũanĩa. We aeaa ngewa ata? Nĩ ĩvinda yĩva yaĩlĩte vyũ ya kũneenea thĩna ũsu vamwe nake? Waĩle kũtũmĩa ndeto syĩva  na wasya ũilyĩ ata? Kwoou no ũtũmĩe ũtonyi waku wa kũsũanĩa ũkeyũmbany’a nesa ũmanye ũtonya kũtũmĩa nzĩa syĩva syĩ kĩvathũkany’o nĩ kana ũmine thĩna ũsu, na ĩndĩ ũinyuva nzĩa ĩla nzeo vyũ na ĩla ũkwona watũmĩa nĩmũkwĩw’ana. (Nth. 15:28) Nzĩa ta ĩsu ya kũmina thĩna no ĩtume kĩkundi kĩthĩwa na mũuo. Na ĩsu nĩ nzĩa nzeo mũno ya kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa.

(3) Kũtũmĩa ũtonyi waku nesa nĩ kana wĩmanyĩsye Mbivilia nesanga na ũimĩsoma nesanga.

Nĩ ũndũ wa vata kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya. Ĩndĩ kĩeleelo kitũ kĩyaĩle kwĩthĩwa ne o kũsoma ilungu mbingĩ kĩla mũthenya. Twaĩle kũsoma twĩ na kĩeleelo kya kũelewa nĩ maũndũ meva me vau Mbivilianĩ matonya kũtũtethya na ũndũ tũtonya kũmatũmĩa. Kũsoma Mbivilia kwaĩle kũtuma tũelewa meko ma Yeova. Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtũtetheesya twĩke ũu nĩ kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa. Ata? Kwasũanĩa ĩvuku Igeni Imani Yao. Kũsoma ngewa sya andũ ala mawetetwe ĩvukunĩ yĩu nĩkũtonya kũũtetheesya ũkũne visa kĩlĩkonĩ ũitũmĩa ũtonyi wa kũsũanĩa. Na ĩndĩ kyu nĩkĩtonya kũũtetheesya ũelewe nesa mũndũ ũla ũũsoma ngewa yake aeiwe ata na maũndũ ala weekie amekĩie va. Ũtonyi ũsu nũkũtetheeasya kwona vala waĩ, kwĩw’a mawasya ala maĩ vo, kwĩw’a mĩuke, na kũelewa ũndũ weew’aa. Kĩu kĩtumaa twĩmanyĩsya maũndũ ma vata na twĩkĩwa vinya nĩ ngewa imwe syĩ Mbivilianĩ twonaa ta tũsyĩsĩ nesa. Kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa kwa nzĩa ĩsu ĩla tũũsoma Mbivilia nĩkũtonya kũtũtethya mũno.

(4) Kũsũanĩa ũndũ tũtonya kwĩthĩwa andũ me ĩnee.

Ĩnee nĩ nguma nzeo mũno. Nguma ĩsu ĩeleetw’e ta kwĩw’a woo ũla mũndũ ũngĩ ũkwĩw’a. Nũndũ Yeova na Yesũ nĩmonanĩtye nguma ĩsu, nũseo naitũ tũkaatĩĩa ngelekany’o yoo. (Kuma 3:7; Sav. 72:13) Tũtonya kwambĩĩa kwĩthĩwa na nguma ĩsu ata? Nzĩa ĩmwe nzeo vyũ ya kwĩka ũu nĩ kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa. No kwĩthĩwa tũtaakwatwa nĩ ũndũ mũna ũkwatĩte mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa. Ĩndĩ no wĩkũlye-ĩ: ‘Keka ninyie nĩkwatĩtwe nĩ ũndũ ũsu nĩw’a ata? Nĩthĩwa ndyenda ũtethyo wĩva?’ Kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa kũsũngĩa makũlyo asu nĩkũtonya kũtũtetheesya kwĩw’ĩa angĩ ĩnee mũnango. Kwa w’o nĩtũtonya kwĩthĩwa Aklĩsto aseango tweew’ĩa ala angĩ ĩnee ĩla tũũtavany’a na ĩla tũkwĩka maũndũ vamwe na Aklĩsto ala angĩ.

(5) Kũsũanĩa ũndũ tũkekala twĩ nthĩ nzaũ.

Maandĩko nĩmaeleetye mũno ũndũ maũndũ makethĩwa mailyĩ nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ ĩla twathĩtwe nĩ Ngai. (Isa. 35:5-7; 65:21-25; Ũvu. 21:3, 4) Namo mavuku maitũ me na mavisa maingĩ ala masoletwe kwosana na kyu kĩ Mbivilianĩ. Nĩkĩ? Nũndũ mavisa nĩmatumaa tũsũanĩa na nĩmatũtetheeasya kũkũna visa tũitanĩa maũndũ asu maseo twathĩtwe. Nũndũ Yeova nĩwe watũnengie ũtonyi wa kũsũanĩa, nĩwĩsĩ nesa kwĩ mũndũ ũngĩ o na wĩva kana ũtonyi ũsu wĩ vinya mũno. Kwoou tũkaũtũmĩa kũsũanĩaa ĩũlũ wa maũndũ ala ũtwathĩte, nĩtũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana maũndũ asu makeanĩa na kĩu kĩituma tũendeea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku, o tũendeee kũmĩĩsya mathĩna ala matũkwataa.

Yeova atũnengie ũtonyi ũsu mũseo vyũ wa kũsũanĩa nũndũ nũtwendete. No ũtũtetheesye kũmũthũkũma nesa kĩla mũthenya. Ekai tũendeee kwonany’a kana nĩtũtũngĩaa mũvea ũla watũnengie mũthĩnzĩo ũsu mũseo kwa kũũtũmĩa nesa kĩla mũthenya.