1, 2. Nĩkĩ Ndanieli waĩ “mũndũ ũla wendetwe mũno” methonĩ ma Ngai, naitũ tũtonya kwĩthĩwa twĩ ewi ta Ndanieli ata?

MŨTHENYA ũla Ayuti ala matavĩtwe mavikie Mbaviloni meethĩie ndũa ĩsu yusũĩte mĩvw’anano na meethĩa andũ matw’ĩkĩthiw’e ngombo nĩ maveva mavuku. Ĩndĩ Ayuti aĩkĩĩku ta Ndanieli na ala atindany’a make atatũ mayaaĩtĩkĩla kwaw’a nĩ andũ ma Mbaviloni. (Nda. 1:6, 8, 12; 3:16-18) Ndanieli na atindany’a asu make nĩmatw’ĩte vyũ kũmũthaitha Yeova e weka ta we Mũmbi woo. Na ũu nĩw’o meekie! O na kau Ndanieli ekalile Mbaviloni nginya ĩla wesie kũkw’a, mũlaĩka wa Ngai aisye kana aĩ “mũndũ ũla wendetwe mũno.”—Nda. 10:11, 19.

² Mũmbi wa syĩndũ sya yũmba nũtonya kwĩkĩa yũmba mũionĩ mũna nĩ kana aseũvye kĩndũ kĩ na wũmbo ũla ũkwenda. Athaithi ma w’o ũmũnthĩ nĩmatalaa Yeova ta we Mũsumbĩ Ũla Mũnene Vyũ, na ta we wĩ na ũkũmũ wa kũlũnga mbaĩ syĩ kĩvathũkany’o. (Soma Yelemia 18:6.) O na ĩngĩ, Ngai e ũkũmũ wa kũlũnga kĩla ũmwe witũ. Ĩndĩ nũndũ nũtũnengete ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, endaa tũmwĩnyivĩsye na ngenda. Ekai yu tũneenee ũndũ tũtonya kwĩkala twĩ yũmba yololo mokonĩ ma Ngai. Tũineenea ũndũ ũsu nĩtũũkwata ũsũngĩo wa makũlyo aa atatũ: (1) Nĩ kyaũ kĩtonya  kũtũtetheesya twĩvathane na maũndũ ala matonya kũtuma twetya ngoo ĩla Ngai watũnenga ũtao? (2) Tũtonya ata kwĩthĩwa na nguma ila itonya kũtũtetheesya twĩkale twĩnyivĩtye na tũilyĩ ta yũmba yololo? (3) Asyai Aklĩsto matonya ata kũatĩĩa mĩao ya Ngai ĩla meũlũnga syana syoo?

3. Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma twetya ngoo? Nengane ngelekany’o.

³ Ĩandĩko ya Nthimo 4:23 yaĩtye ũũ: “Ĩkalya [kana, sũvĩa] ngoo yaku na ũthangaau w’onthe; nũndũ maũndũ ma thayũ maumaa kwayo.” Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma twetya ngoo, ala twaĩle kwĩsũvĩana namo? Maũndũ asu nĩ ta mĩtũlyo, kĩmanyĩo kya kwĩka naĩ, na kwĩthĩwa tũte na mũĩkĩĩo. Maũndũ asu no matume mũndũ ethĩwa ate mwĩwi, kana akalikwa nĩ veva wa ũlei. (Nda. 5:1, 20; Aevl. 3:13, 18, 19) Mũndũ ũmwe wakwatiwe nĩ mĩtũlyo aĩ Mũsumbĩ Usia wa Yuta. (Soma 2 Mavinda 26:3-5, 16-21.) Mwambĩĩonĩ Usia eekie “ũla Yeova wonaa wĩ ũseo,” na “eelekela amũmanthe Ngai.” Ĩndĩ “yĩla waĩ na vinya, ngoo yake yeetũlya,” o na kau ũ vinya ũsu aũkwatĩte no ũndũ wa Ngai! O na nĩwatatie kũtoeesya ũvani ĩkalũnĩ o na kũtw’ĩka kĩanda kĩu kyaĩ kya ana ma Aluni. Na ĩndĩ ĩla athembi mamũvatie, mĩtũlyo nĩyatumie athilĩka mũno! Vaendie ata? Ngai nĩwamũeteie “wanangĩko” wĩ nthoni ĩla wakwatiwe nĩ mangũ na esa kũkw’a na ũwau ũsu.—Nth. 16:18.

4, 5. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũkwata twalea kwĩvathana na mĩtũlyo? Nengane ngelekany’o.

⁴ O naitũ tũkaema kwĩsũvĩana na mĩtũlyo, nĩ laisi tũkambĩĩa ‘kwĩlilikana ene ta anene mbee wa vala vatwaĩle kwĩlilikana,’ nginya o na ũkethĩa no tũlee ũtao umĩte Maandĩkonĩ. (Alo. 12:3; Nth. 29:1) Kwasũanĩa ngelekany’o ya mũtumĩa ũmwe Mũklĩsto wĩtawa Jim, ũla ĩvinda yĩmwe ũtaaĩw’ana na atumĩa ala angĩ ũndũnĩ mũna wakonetye kĩkundi. Jim aĩtye atĩĩ: “Neeie ana-a-asa asu kana mai na wendo na nakwata nzĩa nathi namatia maendeee na ũmbano.” Ĩtina wa myei thanthatũ nĩwathamĩĩe kĩkundinĩ kĩngĩ kyaĩ vau vakuvĩ, ĩndĩ ndaatw’ĩkĩthw’a mũtumĩa kĩkundinĩ kĩu. Jim aĩtye ũũ: “Neewie nathela. Woni wakwa wa kana no inyie nde mavĩtyo nĩwangĩlilye vinya nginya nakola ũla w’o.” Jim aminie myaka ĩkũmi e mũvou. Ongelete kwasya atĩĩ: “Neewie naũmĩa mũno nũndũ naĩ na mĩtũlyo, na nambĩĩa kũmũtũla Yeova mũtĩ nũndũ wa kĩla kyaendeee. Ĩvindanĩ yĩu yonthe ana-a-asa nĩmookaa kwakwa matate kũndetheesya nose maũndũ nesa, ĩndĩ ndyaaĩtĩkĩla ũtethyo woo.”

⁵ Ngelekany’o ya Jim yĩonany’a kana mĩtũlyo nĩtonya kũtuma twambĩĩa kwĩtetea, na kĩu kĩituma twĩthĩwa tũtailye yũmba yololo. (Yel. 17:9) Jim aeleetye ũũ: “Natindĩaa kũsũanĩa mavĩtyo ala noonaa ala angĩ ta mekĩte.” We waavĩtĩw’a nĩ Mũklĩsto ũngĩ, kana nĩwĩthĩwa weewie woo nũndũ wa kwasya kĩanda kĩna? Ethĩwa nĩveekĩkie ũu, we weekie ata? Nĩwakwatiwe nĩ mĩtũlyo? Kana watwie kũtũngĩĩa mũuo na Mũklĩsto ũsu, na watw’a kũendeea kũmũthũkũma Yeova wĩ mũĩkĩĩku?—Soma Savuli 119:165; Akolosai 3:13.

6. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũkwata tweethĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩka naĩ?

⁶ Mũndũ akamanyĩa kwĩka naĩ, na ũyĩthĩa o na nũkũvitha kĩla ũkwĩka, no ese kũlea ũtao wa Ngai. Kuma vau nũtonya kwambĩĩa kwĩka naĩ ateũkĩa kĩndũ. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa ũmwe aisye kana ve vandũ vavikie weethĩa o na eeka naĩ ndekwona ta ũndũ. (Mũta. 8:11) Nake mwana-a-asa ũngĩ wakwatĩtwe nĩ kĩmanyĩo kya kũsisya mavisa ma ũlaalai esie kwasya: “Nesie kwĩthĩa nambĩĩie kũkwatwa nĩ mũtuo wa kumany’a atumĩa.” Kĩmanyĩo kyu nĩkyaanangie ngwatanĩo yake na Yeova. Ĩtina wa ĩvinda nĩwesie kũmanyĩka na atetheew’a. Nĩtwĩsĩ ithyonthe  twĩ na naĩ. Ĩndĩ tũkambĩĩa kũkwatwa nĩ mũtuo wa kumany’a angĩ kana kũtetea mwĩkalĩle witũ mũthũku vandũ va kwĩtya Ngai ũekeo, nĩtũtonya kwĩthĩa twambĩĩe kũtuma ngoo yitũ yeta.

7, 8. (a) Aisilaeli moonanisye ata kana kũlea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo no kũtume mũndũ etya ngoo? (b) Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁷ Aisilaeli ala maumiw’e Misili nĩ Yeova nĩmatiie ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ kũlea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kũtonya kũtuma ngoo yeta. Mbaĩ ĩsu nĩyoonie ũndũ Ngai weekie syama singĩvĩte kwondũ wayo, o na imwe sya ũsengy’o! Ĩndĩ ĩla nzyawa ĩsu yathengeeie Nthĩ ya Watho, yeekie maũndũ moonanisye ndyaĩ na mũĩkĩĩo. Vandũ va kũmwĩkwatya Yeova, yakwatiwe nĩ wia na yambĩĩa kũmũnyungunyĩsya Mose. O na nzyawa ĩsu nĩyendie kũsyokanĩsya Misili, o kũla yatwĩe yĩ ngombo! Yeova eewie woo mũno. Akũlilye: “Andũ aa makambũthya kũvika ĩndĩĩ?” (Mot. 14:1-4, 11; Sav. 78:40, 41) Nzyawa ĩsu yatheleile o vau weũnĩ nũndũ wa kwetya ngoo na kũlea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo.

⁸ O ta ũu, kavindanĩ kaa twangĩe kũlika Nthĩ Nzaũ mũĩkĩĩo witũ nũendeee kũtatwa. Kwoou nũseo twĩthime tũmanye mũĩkĩĩo witũ ũlũmĩte ata. Kwa ngelekany’o, no tũthime woni witũ ĩũlũ wa ndeto sya Yesũ ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 6:33. Ĩkũlye atĩĩ: ‘Mĩvango yakwa na motwi makwa nĩmonanasya kana ndi na nzika nongi na ndeto isu sya Yesũ? Nyie no nĩtw’e kũtĩa maũmbano kana ũtavany’a no kana nĩmanthe mbesa? Ndonya kwĩka ata neethĩa wĩa ũla nthũkũmaa nĩwambĩĩe kũtuma nĩtũmĩa ĩvinda yingĩ na vinya mwingĩ? No nĩtĩkĩlye andũ ma nthĩ mambĩndũe nĩkale tamo, o na matume nĩtia ũla w’o?’

9. Nĩkĩ twaĩle kwĩkala ‘tũyĩthima’ tũmanye kana twĩ o mũĩkĩĩonĩ, na tũtonya kwĩka ũu ata?

⁹ Kwoosa ngelekany’o ĩngĩ. Sũanĩa mũthũkũmi wa Yeova ũte kwĩw’a ayenda mũno kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ, ta ĩla ĩkonetye itindo, kũtengwa, kana kwĩtanĩthya. Ĩkũlye ũũ: ‘Nyie nĩndonya kwĩthĩwa nĩilyĩ ũu?’ Tũkesa kwĩthĩa twambĩĩie kwĩthĩwa na woni ta ũsu ũtonya kũtuma twetya ngoo, twaĩlĩte kũthiana mũĩkĩĩo witũ mĩtũkĩ mũno! Nĩkyo kĩtumi Mbivilia ĩtũnengete ũtao ũũ: “Ĩthimei inyw’ĩ ene, kana mwĩ ũla mũĩkĩĩonĩ; iosyei inyw’ĩ ene.” (2 Ako. 13:5) Kĩla ĩvinda twaĩlĩte kwĩkalaa tũyĩyĩosya tũtũmĩĩte Ndeto ya Ngai.

10. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩkale twĩ yũmba yololo mokonĩ ma Yeova?

¹⁰ Ngai atũnengete Ndeto yake, kĩkundi kya Kĩklĩsto, na wĩa wa kũtavany’a nĩ kana atũtetheesye twĩkale ta yũmba yololo. O tondũ kĩw’ũ kyololoasya yũmba, kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya na kũmĩsũanĩa no kũtũtetheesye twĩkale twĩ ololo mokonĩ ma Yeova. Yeova eaĩe asumbĩ ma Isilaeli amea maumĩĩasye ĩla Mĩao yake ĩvukunĩ na maimĩsomaa kĩla mũthenya. (Kũt. 17:18, 19) O namo atũmwa nĩmeesĩ kana kũsoma Maandĩko na kũmasũanĩa kwaĩ kwa vata ũtavany’anĩ. Ĩla maandĩkaa mavuku ala maandĩkie nĩmaumĩĩisye kana maweta mĩsoa yĩ Maandĩkonĩ ma Kĩevelania mavinda maana meana ũna, na nĩmathangaaisye andũ ala mamatavasya ũvoo masomae Maandĩko na maimasũanĩa. (Meko 17:11) Ũmũnthĩ o naitũ nĩtwĩsĩ vata wa kũsoma Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya na kũvoya ĩla tũũmĩsũanĩa. (1 Tim. 4:15) Kwĩka ũu nĩkũtumaa twĩkala tũmwĩnyivĩsye Yeova na tũyĩthĩwa twĩ yũmba yĩtonya kũmbĩka.

11, 12. Yeova atonya kũtũmĩa kĩkundi kya Kĩklĩsto ata nĩ kana atũlũnge kwosana na vata ũla twĩ naw’o? Nengane ngelekany’o.

¹¹ Yeova nũtũlũngaa kwosana na vata ũla ithyĩ twĩ naw’o aitũmĩa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Ũla mwana-a-asa wĩtawa Jim nĩwambĩĩe kwololosya ngoo ĩla mũtumĩa  ũmwe woonanisye nũkwenda kũmũtetheesya. Jim aĩtye atĩĩ: “Vai mũthenya o na ũmwe mũtumĩa ũsu waandũla mũtĩ nũndũ wa kĩla kyaendeee kana akambumany’a. Vandũ va ũu, aĩ na woni ũla waĩlĩte na nĩwambonisye kuma ngoonĩ kana nĩwendaa kũndetheesya.” Ĩtina wa kĩlungu kya myei ta ĩtatũ, mũtumĩa ũsu nĩwathokisye Jim ũmbanonĩ. Jim aĩtye: “Kĩkundi kyanthokisye nesa na wendo wakyo nĩw’o watumie nĩalyũka. Nĩnambĩĩe kũmanya kana kĩla neew’aa ngoonĩ tikyo kyaĩ kya vata. Kavola kavola nĩnatũngĩie ngwatanĩo yakwa na Ngai nũndũ wa kũtetheew’a nĩ ana-a-asa na mũka wakwa mwendwa, ũla ũtaĩ aaĩsa kũleela maũndũnĩ ma kĩ-veva. Kĩndũ kĩngĩ kyambĩkĩie vinya mũno nĩ kũsoma ilungu ii, ‘Yehova Si wa Kulaumiwa’ na ‘Mtumikie Yehova kwa Uaminifu-Mshikamanifu,’ ila syĩ ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 15/11/1992.”

¹² Mwana-a-asa Jim nĩwesie kũtw’ĩkĩthw’a ĩngĩ mũtumĩa wa kĩkundi. Kuma ĩvinda yĩu nũtetheesye ana-a-asa angĩ makakĩlya vinya matatwa ta asu na makalũlũmĩlya mũĩkĩĩo woo ĩngĩ. Aminĩĩe na kwasya atĩĩ: “Noonaa ta nĩ na mũamba mũseo na Yeova ĩndĩ nesa kwĩthĩa ndwaĩ vo! Nĩnĩlilaa nũndũ wa kũeka mĩtũlyo ĩmbasye metho wĩthĩe ndikwona maũndũ ala ma vata. O na nĩnĩlilaa nũndũ wa kũeka mĩtũlyo ĩtume nĩtinda ngĩsũanĩa mavĩtyo ma ala angĩ.”—1 Ako. 10:12.

13. Wĩa wa kũtavany’a ũtonya kũtũtetheesya tũkethĩwa na nguma ta syĩva? Kyu kĩetae ũseo wĩva?

¹³ Naw’o wĩa wa kũtavany’a ũtonya kũtũlũnga ata twĩthĩwe Aklĩsto aseo? Kũtavany’a ũvoo mũseo nĩkũtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na wĩnyivyo na ũsyao wa veva mũtheu wa Ngai. (Aka. 5:22, 23) Kwasũanĩa ũndũ ũtavany’a ũkũtethetye. O na eka ũu, kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ta ũla wa Klĩsto nĩkwanakavasya ũvoo ũla tũũtavany’a, na kĩu no kyendeesye amwe ala tũũmatavya ũvoo. Kwa ngelekany’o, ve ĩvinda Ngũsĩ ilĩ sya nthĩ ya  Australia syethukĩĩisye nesa mũndũ mũka ũmwe o na kau aneenaa nasyo e mũkalĩ. Ĩtina wa ĩvinda mũndũ mũka ũsu nĩweelilile nũndũ wa kyu na aandĩkĩa ovisi wa ũvonge. Kĩlungu kĩmwe kya valũa ũsu waandĩkie kyaĩtye atĩĩ: “Na kwondũ wa ala andũ elĩ me wũmĩĩsyo na wĩnyivyo, nĩngwenda kwĩtya ũekeo nũndũ wa kwona nĩsĩ mũno na nũndũ wa kĩvũthya kyakwa. Nĩ mũtumanu ethĩwa nĩndonya kwĩlĩlĩka mbee wa andũ elĩ mekũtavany’a Ndeto ya Ngai na ngamalũngya.” We wĩona mũndũ mũka ũsu ta ũandĩka ndeto isu keka atavany’a asu nĩmekalile ũu ta mekũthata? Ti laisi. Ngelekany’o ĩsu yĩtwony’a kana ũtavany’a nĩ wa vata mũno kwitũ na kwa atũi maitũ.

14. Asyai maĩle kwĩka ata ethĩwa nĩmekwenda kũlũnga syana syoo nesa?

¹⁴ Syana mbingĩ nĩsyendete kwĩmanyĩsya, na nikothaa kwĩthĩwa na wĩnyivyo. (Mt. 18:1-4) Kwoou asyai ala oĩ nĩmethĩawa na kĩthing’ĩĩsyo kya kũtetheesya syana syoo imanye ũla w’o na iiwenda kuma o na syĩ nini. (2 Tim. 3:14, 15) Ĩndĩ nĩ kana asyai meanĩsye kyu, no nginya mambe kũlikya ũw’o ũsu ngoonĩ syoo, na ũu nĩ kwasya no nginya mekale kwosana na ũla w’o. Ĩla asyai meeka ũu, syana syoo iyĩkaa o kwĩw’a tũ iitavw’a ĩũlũ wa ũw’o ĩndĩ nĩsyĩyoneaa syo mbene ngelekany’o ya asyai. O na ĩngĩ nimanyaa kana ũkany’o ũla asyai mainengae wonanasya nĩmasyendete na kana Yeova nũsyendete.

15, 16. Ĩla mwana watengwa, asyai maĩle kwonany’a ata kana nĩmaatĩĩaa mĩao ya Ngai?

¹⁵ O na kau syana imwe nieawa nesa nĩ asyai Aklĩsto, nĩsyĩsyaa kũtia ũla w’o kana ikatengwa na iituma mũsyĩ w’onthe ũũmĩa mũno. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa kuma South Africa aĩtye ũũ: “Ĩla mũkũũwa wa mũndũũme watengiwe, neewie ta nakw’ĩĩwa. Naũmĩie mũno!” Ĩndĩ we eekie ata vamwe na asyai make? Maatĩĩie kĩla kĩandĩkĩtwe Ndetonĩ ya Ngai. (Soma 1 Akolintho 5:11, 13.) Asyai make maĩtye atĩĩ: “Twatwie vyũ kũatĩĩa ũndũ Mbivilia yaĩtye, nũndũ nĩtweesĩ kana kũatĩĩa woni wa Ngai nokw’o kũtonya kũtuma maũndũ mathi nesa vyũ. Nĩtweesĩ kana kũtenga andũ nĩ nzĩa ya Ngai ya kumya ũkany’o, na tũyaĩ na nzika kana Yeova akanasya athimĩte na atũkanasya nũndũ nũtwendete. Kwoou twesaa kũneena na mwana ũsu witũ o ĩla ve na vata mũnene wa mũsyĩ.”

¹⁶ We mwana ũsu eewie ata? Esie kwasya ũũ: “Nĩneesĩ mayamenete, ĩndĩ mendaa kũmwĩw’a Yeova na ũseũvyo wake.” O na asyokie asya: “Ĩla wesa kũvika vandũ weethĩa vai ũngĩ wĩtya ũtethyo na ũekeo eka Yeova, nĩw’o ũmanyaa vata wa kũtongoew’a nĩwe.” Kwatata kũsũanĩa ũndũ mũsyĩ ũsu weewie mũyo wĩana ĩla mwanake ũsu watũngiwe kĩkundinĩ! Vate nzika, kũatĩĩa woni wa Ngai mĩendelenĩ yitũ yonthe nĩkũtumaa maũndũ mathi nesa vyũ.—Nth. 3:5, 6; 28:26.

17. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩthĩwa na wendi wa kũmwĩw’a Yeova kĩla ĩvinda, na kwĩka ũu kũtonya kũtũtethya ata?

¹⁷ Mwathani Isaia nĩwathanie kana Ayuti ala matavĩtwe makesa kwĩlila na mayasya atĩĩ: “Ame Yeova, nue Asa waitũ; ithyĩ twĩ yũmba, na nue mũmbi waitũ; na ithyonthe twĩ wĩa wa kw’oko kwaku.” Ĩtina wa ũu maĩ mesũve Yeova makĩmwĩa: “Ndũkathilĩke mũno, ame Yeova, o na ndũkalilikane ũthũku tene na tene: sĩsya, ũketee, nĩtũũkwĩkaĩla, ithyonthe twĩ andũ maku.” (Isa. 64:8, 9) O naitũ tweenyivya tũatĩĩe mĩao ya Yeova na tweethĩwa na wendi wa kũmwĩw’a kĩla ĩvinda, akatwenda mũno o tondũ wamwendete mwathani Ndanieli. Na ĩndĩ ũndũ ũla wa vata nĩ kana Yeova akaendeeaa kũtũlũnga atũmĩĩte Ndeto yake, veva wake, na ũseũvyo wake, nĩ kana mũthenya ũmwe twĩĩsa kũtw’ĩka “syana sya Ngai” ite na naĩ.—Alo. 8:21.