1-2. (a) Silikalĩ imwe syoseete andũ ma Yeova ĩtambya yĩva, ĩndĩ mo mekĩte ata? (b) Kũthĩnw’a kũtonya kũete ũtanu ata? (O na ĩngĩ, elesya visa ũla wĩ ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

 YU TŨĨ, wĩa witũ nũsiĩĩwe kana ũkakũnwa maluvuku nthĩnĩ wa nthĩ mbee wa 30. O na silikalĩ sya nthĩ imwe katĩ wa isu nĩsyĩkĩtye yela ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Mo mekĩte ĩvĩtyo yĩva? Vai ĩvĩtyo o na yĩmwe mekĩte methonĩ ma Yeova. Kĩla mekĩte no kũsoma na kwĩmanyĩsya Mbivilia, kũtavya angĩ kĩla maĩkĩĩaa, na kũmbana vamwe na athaithi ala angĩ. O na ĩngĩ, nĩmaleete vyũ kwĩlikya maũndũnĩ ma siasa. O na kau athũkũmi asu aĩkĩĩku ma Ngai nĩmavĩngawa mũno, nĩmalũmanĩtye na wĩanĩu * woo, na ũu nĩ kwasya, nĩmonanĩtye kana nĩmeyumĩtye vyũ kwake mateũthingithĩka. Kĩu kĩtumaa mekala me atanu mũno!

² Nĩvatonyeka ũkethĩwa wonete visa imwe sya Ngũsĩ isu. Visanĩ isu monekaa me na ũkũmbaũ na me atanu. Methĩawa me atanu nũndũ nĩmesĩ kana Yeova nũtanĩthaw’a nĩ wĩanĩu woo. (1 Mav. 29:17a) Yesũ aisye: “Nĩ atanu ala mathĩnaw’a kwondũ wa ũlũngalu . . . Tanai na mũyĩthĩwa na mũyo mwingĩ, nũndũ ĩtuvi yenyu nĩ ĩnene.”—Mt. 5:10-12.

3. Kwosana na Meko ma Atũmwa 4:19, 20, atũmwa meekie ata yĩla mathĩniw’e, na nĩkĩ?

³ Kĩla ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ makomanĩte nakyo kĩilye o ta kĩla atũmwa makomanie nakyo yĩla mathĩnaw’a nũndũ wa kũtavany’a ĩũlũ wa Yesũ. Asili ma koti mũnene wa Ayuti nĩmameaĩe ĩngĩ na ĩngĩ “maeke kũneena ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Yesũ.” (Meko 4:18; 5:27, 28, 40) Mo meekie ata? (Soma Meko ma Atũmwa 4:19, 20.) Nĩmeesĩ kana ũla wameaĩe ‘matavany’e kwa andũ na kumya ũkũsĩ mwĩanĩu’ ĩũlũ wa Klĩsto e na ũkũmũ mũnene kwĩ asili asu. (Meko 10:42) Kwoou Vetelo na Yoana, ala maneenaa vandũ va atũmwa, maisye me na ũkũmbaũ kana nĩmatw’ĩte vyũ kũmwĩw’a Ngai vandũ va kwĩw’a asili asu, na kana maieka kũneena ĩũlũ wa Yesũ. No ta makũlasya asili asu, ‘Mwĩenda kwasya mĩao yenyu nĩyo mĩnene kwĩ ya Ngai?’

4. O tondũ ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 5:27-29 yonanĩtye, atũmwa matiĩe Aklĩsto onthe ma w’o ngelekany’o yĩva, na tũtonya kũmĩatĩĩa ata?

⁴ Atũmwa nĩmatiĩe Aklĩsto onthe ma w’o ngelekany’o nzeo ĩla methĩĩtwe maiatĩĩa kuma ĩvinda yĩu. Moonanisye kana ‘nĩmamwĩw’aa Ngai nũndũ nĩwe mũsumbĩ, vandũ va kũmew’a andũ.’ (Soma Meko ma Atũmwa 5:27-29.) Ĩtina wa atũmwa kũvũwa nũndũ wa kũlũmany’a na wĩanĩu woo, nĩmaumie mbee wa koti mũnene wa Ayuti “matanĩte nũndũ nĩmatalilwe kwĩthĩwa maĩlĩte kũvũthw’a kwondũ wa ĩsyĩtwa [ya Yesũ],” na maendeea kũtavany’a!—Meko 5:40-42.

5. Nĩ makũlyo meva twaĩlĩte kũsũngĩa?

⁵ Ngelekany’o ĩla atũmwa matũtiĩe ĩtumaa twĩkũlya makũlyo mana. Kwa ngelekany’o, ũtwi woo wa kũmwĩw’a Ngai vandũ va kũmew’a andũ wosanĩte ata na mwĩao ũla wĩ Maandĩkonĩ wa ‘kwĩnyivĩsya ala me na ũkũmũ’? (Alo. 13:1) Tũtonya kwĩthĩwa twĩ “ewi kwa silikalĩ na ala me na ũkũmũ” ata, o tondũ mũtũmwa Vaulo waisye, na ĩvindanĩ o yĩu tũilũmany’a na Ngai, ũla nĩwe Mũsumbĩ witũ wĩ ĩũlũ wa onthe?—Tito 3:1.

6. (a) “Ala me na ũkũmũ” mawetetwe ĩandĩkonĩ ya Alomi 13:1 naaũ, na twaĩle kũmeka ata? (b) Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa atongoi onthe ma andũ?

⁶ Soma Alomi 13:1. Mũsoanĩ ũsu, “ala me na ũkũmũ” nĩ andũ ala masumbĩkĩte angĩ. No nginya Aklĩsto menyivĩsye silikalĩ isu. Na kĩtumi nũndũ niĩkĩĩthasya kwĩ mũuo na kana mĩao nĩyaatĩĩwa nesa; o na mavinda angĩ niteteaa andũ ma Yeova. (Ũvu. 12:16) Nĩkyo kĩtumi twĩaĩwe tũinenge koti, ũelo, ndaĩa, na tũiikĩa. (Alo. 13:7) Ĩndĩ silikalĩ isu syĩthĩawa na ũkũmũ no kwĩthĩwa Yeova nũsyĩtĩkĩlĩtye syĩthĩwe naw’o. Yesũ nĩwoonanisye ũu ũtheinĩ yĩla wakũlaw’a makũlyo nĩ ngavana Mũlomi weetawa Vondio Vilato. Yĩla Vilato waisye kana e na ũkũmũ wa kũtw’a ethĩwa Yesũ nũkũendeea kwĩkala thayũ kana nũkũawa, Yesũ amwĩie: “Ndũtonya kwĩthĩwa na ũkũmũ ĩũlũ wakwa ta kethĩwa ndũũnengetwe kuma ĩũlũ.” (Yoa. 19:11) O tondũ ũkũmũ wa Vilato waĩ na mĩvaka, now’o ũkũmũ wa andũ ma siasa na atongoi onthe ma andũ ũmũnthĩ wĩ na mĩvaka.

7. Nĩ mavinda ta meva tũtesa kwĩnyivĩsya atongoi ma andũ, na nĩ kyaũ maĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ?

⁷ Aklĩsto nĩmenyivĩasya silikalĩ sya nthĩ yoo ethĩwa mĩao yayo ndĩleanĩte na mĩao ya Ngai. Ĩndĩ tũyĩsa kwĩw’a ala masumbĩkĩte yĩla menda twĩke kĩla Ngai ũtũvatĩte kana yĩla matũvata kwĩka kĩla wendaa twĩke. Kwa ngelekany’o, no maumye mwĩao anake malike itanĩ syoo sya kaũ. * Kana no matw’e kũkũna Mbivilia yitũ maluvuku vamwe na mavuku maitũ, na no matũvate kũtavany’a na kũthaitha vamwe. Yĩla atongoi matũmĩa ũkũmũ woo naĩ kwĩka maũndũ ta kũthĩny’a amanyĩw’a ma Klĩsto, maumasya ũtalo kwa Ngai. Yeova ethĩawa amasyaĩĩsye!—Mũta. 5:8.

8. Ve kĩvathũkany’o kĩva katĩ wa Yeova na atongoi ma andũ?

⁸ Ndeto “ala me na ũkũmũ” syonanasya andũ me na ũnene, ĩndĩ ũu ti kwasya kana nĩmo me ĩũlũ vyũ. O na kau silikalĩ sya andũ syĩĩtwe syĩ na ũkũmũ, ve ũmwe wĩ ũkũmũ mũnene kwĩ onthe. Mbivilianĩ, Yeova Ngai etĩtwe “Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe” mavinda maingĩ.—Nda. 7:18, 22, 25, 27.

9. Mwathani Ndanieli oonie kyaũ mawoninĩ?

⁹ Mwathani Ndanieli nĩwooniw’e mawoni mavuanisye ũtheinĩ kana Yeova e ĩũlũ wa onthe ala me na ũkũmũ. Ambie kwona nyamũ inya nene ila syoonanasya mosumbĩ manene ma nthĩ, namo nĩ Mbaviloni, Metia na Velisia, Ũkiliki, na Lomi, vamwe na ũsumbĩ wa United Kingdom na Amelika, ũla ũsumbĩkĩte ũmũnthĩ. (Nda. 7:1-3, 17) Ĩtina wa ũu, Ndanieli nĩwoonie Yeova Ngai ekalĩle kĩvĩla kyake kya ũsumbĩ ĩtunĩ. (Nda. 7:9, 10) Kĩla mwathani ũsu mũĩkĩĩku wasyokie oona nĩ ũkany’o kwa atongoi ũmũnthĩ.

10. Ĩandĩko ya Ndanieli 7:13, 14, 27 yonanĩtye Yeova ainenga aaũ ũkũmũ wa kũsumbĩka nthĩ, na kĩu kĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wake?

¹⁰ Soma Ndanieli 7:13, 14, 27. Mĩsoa ĩsu ĩwetete kana Ngai nĩwavenie silikalĩ sya andũ ũkũmũ na aũnenga angĩ ũkwona ũmaĩle na ũkwona me na vinya mwingĩ. Aũnengie aaũ? Aũnengie ‘ũmwe ũvw’anene na mwana wa mũndũ,’ ũla nĩ Yesũ Klĩsto, na “atheu ma Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe,” namo nĩ ala 144,000 makasumbĩka “kũvika tene na tene.” (Nda. 7:18) Vate nzika, Yeova  nĩwe “Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe,” nũndũ no we e weka wĩ na ũkũmũ wa kwosa ĩtambya ta yĩu.

11. Nĩ kyaũ kĩngĩ Ndanieli waandĩkie kyoonanisye kana Yeova e ũkũmũ mũnene ĩũlũ wa mbaĩ?

¹¹ Ũndũ ũsu Ndanieli wooniw’e woninĩ wosanĩte na kĩndũ waĩ anaweta. Aisye: “Ngai wa ĩtunĩ . . . nũvetaa asumbĩ, na nĩwũkĩlasya asumbĩ.” Ongelile kwasya: “Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe nũsũmbĩkaa ũsumbĩnĩ wa andũ, na nũmũnengae o ũla wendaa.” (Nda. 2:19-21; 4:17) Vo ve mavinda Yeova waaveta asumbĩ kana akamokĩlya? Ĩĩ, me vo!

12. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ Yeova wavenie asumbĩ ũsumbĩ ĩvindanĩ ĩvĩtu. (Sisya visa.)

¹² Yeova nĩwonanĩtye ũtheinĩ kana e ĩũlũ wa onthe “ala me na ũkũmũ.” Kwavindĩĩsya ngelekany’o itatũ. Ya mbee nĩ ya Mũsumbĩ Valao wa Misili, ũla watw’ĩkĩthisye andũ ma Yeova ngombo na alea ĩngĩ na ĩngĩ kũmathasya. Ĩndĩ Ngai nĩwamathaisye na aanangĩa Valao Ũkanganĩ Mũtune. (Kuma 14:26-28; Sav. 136:15) Ngelekany’o ya kelĩ nĩ ya Mũsumbĩ Mbelisasa wa Mbaviloni. Mũthenya ũmwe nĩweekĩie mboka na ‘eenenevesya Mwĩaĩi wa ĩtunĩ’ na ‘ataĩa ngai sya vetha na thaavu’ vandũ va kũmũtaĩa Yeova. (Nda. 5:22, 23) Ĩndĩ Ngai nĩwatwie kũmũnyivya nũndũ wa mĩtũlyo yake. “Ũtukũ ũsu,” Mbelisasa nĩwooaiwe na ũsumbĩ wake wanengwa Ametia na Avelisia. (Nda. 5:28, 30, 31) Ngelekany’o ya katatũ nĩ ya mũsumbĩ wa Valesitina weetawa Elote Akiliva I. Mũsumbĩ ũsu nĩwooaĩthisye Yakovo na oovethya mũtũmwa Vetelo e na kĩeleelo kya kũmũaa. Ĩndĩ Yeova nĩwamũsiĩĩie ndakeke kĩla wavangĩte. Mbivilia yaĩtye kana ‘mũlaĩka wa Yeova nĩwamũkũnie na ũwau,’ na akw’a.—Meko 12:1-5, 21-23.

13. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ Yeova wasindie asumbĩ maĩ ngwatanĩo.

¹³ Yeova nũsyokete akonany’a kana o na atongoi meethwa me ngwatanĩo, mayĩsa kwĩthĩwa na ũkũmũ mũnene kwĩ we. Ta kwa ngelekany’o, nĩwatetheeisye Aisilaeli kũsinda asumbĩ 31 ma Kanaani maĩ ngwatanĩo, na amatetheesya kwosa isio nene sya Nthĩ ya Watho. (Yos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) O na ĩngĩ, nĩwamatetheeisye kũsinda vyũ Mũsumbĩ Mbeni-aatati na asumbĩ angĩ 32  ma Silia, ala mokitaa namo.—1 Asu. 20:1, 26-29.

14-15. (a) Mũsumbĩ Nevukatilesa na Mũsumbĩ Ndalio mawetie kyaũ ĩũlũ wa ũsumbĩ mũnene wa Yeova? (b) Mũandĩki wa Savuli awetie kyaũ ĩũlũ wa Yeova na mbaĩ yake?

¹⁴ Yeova nĩwonanĩtye kaingĩ kana nĩwe wĩ ĩũlũ wa onthe! Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe Mũsumbĩ Nevukatilesa wa Mbaviloni nĩweekathĩĩie nũndũ wa ‘vinya mũnene wa ũtonyi wake na nũndũ wa ndaĩa ya ũnene wake,’ vandũ va kwĩnyivya na ayĩtĩkĩla kana Yeova nĩwe waĩlĩte kũtaĩwa. Nũndũ wa ũu, Ngai nĩwatumie akwatwa nĩ ndũũka. Yĩla wavoie, ‘nĩwataĩie Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe’ na eetĩkĩla kana “ũsumbĩko [wa Yeova] nĩ ũsumbĩko wa tene na tene.” O na ongelile kwasya: “Vati ũmwe ũtonya kũsiĩĩa kw’oko kwake.” (Nda. 4:30, 33-35) Ngelekany’o ĩngĩ nĩ yĩla wĩanĩu wa Ndanieli watatiwe, na Yeova amũvonokya kuma ngunganĩ ya mĩnyambũ. Ĩvinda yĩu Mũsumbĩ Ndalio aisye: “Andũ mateteme na kũkĩa vala ve Ngai wa Ndanieli; nĩkwĩthĩwa nĩwe Ngai ũla wĩ thayũ, na ũla wĩkalaa tene na tene, na ũsumbĩ wake nĩ ũla ũtakanangĩka; na ũsumbĩko wake ũkeethĩwa o na kũvika mũminũkĩlyonĩ.”—Nda. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Mũandĩki wa Savuli aandĩkie: “Yeova nũtw’ĩkĩthasya ũtao wa i mbaĩ wa mana; nũtumaa mosũanĩo ma ngo sya andũ methĩwa mate na ũtonyi.” Ongelile kwasya: “Kũathimwa nĩ mbaĩ ĩla Ngai wayo nĩ Yeova, andũ ala manyuvĩtwe nĩwe matw’ĩke ũtiĩwa wake.” (Sav. 33:10, 12) Kĩu nĩ kĩtumi kĩseo ta kĩ twĩ nakyo kya kũlũmany’a na Yeova!

16. Nĩ ũndũ wĩva tũte na nzika kana Yeova akeeka ĩvinda ya ũla “thĩna mũnene,” na nĩkĩ? (Sisya visa.)

¹⁶ Nĩtweemanyĩsya maũndũ ala Yeova weekie ĩvinda ĩvĩtu. Kwoou nĩ kyaũ tũtonya kwĩkwatya kĩkĩke o mĩtũkĩ? Tũi na nzika o  na vanini kana Yeova akavonokya athũkũmi make aĩkĩĩku ĩvindanĩ ya ũla “thĩna mũnene.” (Mt. 24:21; Nda. 12:1) Akamavonokya yĩla mbaĩ ikethĩwa syĩ ngwatanĩo, ila nĩsyo syĩtĩtwe Ngoki wa Makoki, ikavithũkĩa ite na tei o na vanini athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ. O na ethĩwa mbaĩ isu ikeethĩwa ne nthĩ syonthe 193 ila ikwete mbau Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN), iikethĩwa ielekanw’a o na vanini na Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe vamwe na ita syake sya ĩtunĩ! Yeova athanĩte: “Ngeenenevya, na kwĩyonan’ya atĩ nĩ mũtheu, na ngeemanyĩthan’ya methonĩ ma mbaĩ mbingĩ; na ikamanya ninyie Yeova.”—Esek. 38:14-16, 23; Sav. 46:10.

17. Mbivilia yathanĩte kyaũ ĩũlũ wa asumbĩ ma nthĩ na ala malũmanĩtye na wĩanĩu woo?

¹⁷ Yĩla Ngoki ũkavithũkĩa andũ ma Ngai, nĩw’o kaũ wa Alimaketoni ũkambĩĩa, na vau nĩ vo Yeova ũkanangĩa “asumbĩ ma nthĩ yonthe.” (Ũvu. 16:14, 16; 19:19-21) Kĩvathũkany’o na asu, “ala alũngalu makatũa ĩ nthĩ, na ala eanĩu makamĩkalaa.”—Nth. 2:21.

18. Nĩ kyaũ Aklĩsto aingĩ ma w’o matw’ĩte kwĩka, na nĩkĩ? (Ndanieli 3:28)

¹⁸ Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, Aklĩsto aingĩ ma w’o nĩmethĩĩtwe mũisyonĩ wa kwovwa kana kũawa nũndũ wa kũmwenda Yeova na kũmwĩtĩkĩla ta we Mũsumbĩ Ũla Mũnene. Ũtwi woo ũilye ta wa ala Aevelania atatũ matangĩĩiwe nĩ Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe maikavĩvw’e nĩ mwaki nũndũ wa kũlũmany’a nake.—Soma Ndanieli 3:28.

19. Yeova akasilĩla andũ asyaĩtye kyaũ, na kĩu kĩtũtetheesya kwona ũndũ wĩva twaĩlĩte kwĩka yu tũĩ?

¹⁹ Mũandĩki wa Savuli, Ndaviti, aandĩkie ũũ ĩũlũ wa vata wa kũlũmany’a na wĩanĩu witũ: “Yeova nĩwe wĩsilanasya ngo sya andũ: nzilĩla nyie, ame Yeova, kwĩanana na ũlũngalu wakwa, na w’o wakwa [kana, wĩanĩu wakwa] ũla wĩ nthĩnĩ wakwa.” (Sav. 7:8) Asyokie aandĩka atĩĩ: “Wĩanĩu na ũlũngalu nimbĩkalye nesa.” (Sav. 25:21) Nĩ kana twĩkale twĩ atanu, no nginya tũlũmany’e na Yeova vyũ o na twakwatwa nĩ kyaũ! Tweeka ũu, tũkeew’aa o ta mũandĩki wa Savuli ũla waandĩkie atĩĩ: “Nĩ aathime ala eanĩu . . . , ala maendaa mĩaonĩ ya Yeova.”—Sav. 119:1.