Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ
Mo Aisilaeli me weũnĩ maĩ na malĩu angĩ eka o mana na ngwae?
Yĩla Aisilaeli maĩ weũnĩ myaka 40, lĩu ũla maĩsaa mũno mũno waĩ mana. (Kuma 16:35) O na ĩngĩ, Yeova nĩwamanengie ngwae mavinda elĩ. (Kuma 16:12, 13; Mot. 11:31) Ĩndĩ o na vailye ũu, maĩ o na malĩu angĩ.
Kwa ngelekanyʼo, mavinda amwe Yeova nĩwamatwaa “vandũ va ũthũmũo,” vala veethĩawa na lĩu na kĩwʼũ. (Mot. 10:33) Vamwe wamatwaie veetawa Elimu, “vala vaĩ mbuluti ĩkũmi na ilĩ sya manzĩ, na mĩtende mĩongo mũonza.” (Kuma 15:27) Ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana mĩtende, “ĩla ĩmeaa kũndũ kwingĩ, . . . nĩyo ĩtũmĩawa mũno mũno kwondũ wa lĩu weũnĩ. Na nĩtethasya andũ milioni mbingĩ nũndũ yĩthĩawa na lĩu, mauta, na muunyĩ.”—Plants of the Bible.
O na ĩngĩ, Aisilaeli nĩmatonya kwĩthĩwa maũngamĩile mbulutinĩ nene ũmũnthĩ yĩtawa Feiran, ĩla yĩthĩawa Mwandanĩ wa Feiran. a Ĩvuku yĩtawa Discovering the World of the Bible yaĩtye: “Mwanda ũsu wĩ ũasa wa kĩlomita 130 [maili 81] na nĩ ũmwe katĩ wa myanda ĩla ndaasa vyũ, mbanake mũno, na yĩsĩkĩe mũno myandanĩ ya Sinai.” Yongelete kwasya: “Ũtaminĩte ta kĩlomita 45 [maili 28] kuma walika mwandanĩ ũsu, ve mbuluti yĩ ũasa wa kĩlomita 4.8 [maili 3] yĩtawa Feiran, na yĩ ũtũlu wa ta vuti 2,000 [mita 610] kuma ũkanganĩ. Yĩthĩawa yusĩe mĩtende na nĩ mbanake mũno nginya ĩelekanĩtwʼe na mũũnda wa Eteni. Andũ aingĩ nĩmeethĩĩtwe mayũka vo na makavekalanga nũndũ wa mĩtende ngili mbingĩ ĩla ĩmeete vo.”
Mĩtende ĩmeete mbulutinĩ ya Feiran
Aisilaeli mayuma Misili makuie ngũmbwa sya mũtu na syĩndũ sya kũluĩla mũtu. O na nĩvatonyeka makethĩwa makuie nganũ na mauta. Kwa wʼo, syĩndũ isu iyĩthĩwa syaaĩkala mũno. O na ĩngĩ, maendie na “ndĩthya sya mbũi na malondu, na sya ngʼombe, indo nyingĩ mũno.” (Kuma 12:34-39) Ĩndĩ nũndũ weũnĩ kwĩthĩawa kwĩ kũmũ mũno, mbingĩ syasyo nitonya kwĩthĩwa syakwie. Na eka ũu, Aisilaeli nĩmatonya kwĩthĩwa maĩe imwe. Ingĩ nĩmatonya kwĩthĩwa masyumisye ta nthembo, o na kũthembea ngai sya ũvũngũ. b (Meko 7:39-43) O na vailye ũu, Aisilaeli no maĩthĩtye nyamũ imwe. Twĩsĩ ũu nũndũ Yeova atavisye andũ make ũũ yĩla mamũngʼendeie: “Syana syenyu ikeethĩwa aĩthi weũnĩ vandũ va myaka 40.” (Mot. 14:33, NWT) Kwoou nĩvatonyeka indo isu ikethĩwa syamanengae ĩia na mavinda amwe nyama, ĩndĩ syĩndũ isu iyatoetye kũĩthya andũ ta milioni itatũ kwa myaka 40. c
Wʼo lĩu na kĩwʼũ kya indo syaumaa va? d Ĩvindanĩ yĩu, mbua nĩtonya kwĩthĩwa yaĩ mbingangĩ na kwoou nĩkũtonya kwĩthĩwa kwaĩ na mĩtĩ mingangĩ weũnĩ ũsu. Ĩvuku ya 1 ya Insight on the Scriptures yaĩtye kana myaka 3,500 mĩvĩtu, “nĩkũtonya kwĩthĩwa kwaĩ na kĩwʼũ kingangĩ kĩsionĩ kya Arabia kwĩ ũmũnthĩ. Kwona kĩsionĩ kĩu kwĩ na syanda mbingĩ ndiku na ite na kĩwʼũ, na ila mbeenĩ itonya kwĩthĩwa syaĩ mbũsĩ, nĩ ũĩkĩĩthyo wa kana navu tene kwaĩ na mbua mbingangĩ.” Ĩndĩ o na vailye ũu, weũ ũsu waĩ yalata na vandũ va ũtĩsya. (Kũt. 8:14-16) Kwoou ta keka Yeova ndaanenga Aisilaeli kĩwʼũ kwa nzĩa ya kyama, methĩwa makwie vamwe na indo syoo.—Kuma 15:22-25; 17:1-6; Mot. 20:2, 11.
Mose atavisye Aisilaeli kana Yeova amanengie lĩu wĩtawa mana “nĩ kana [amamanyĩthye] atĩ mũndũ ndethĩawa thayũ kwondũ wa imũtũ syoka, ĩndĩ ethĩawa thayũ kwondũ wa kĩla ũndũ wumaa kanywʼanĩ wa Yeova.”—Kũt. 8:3.
a Sisya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) ya 01/05/1992, ĩth. 24-25.
b Mbivilia ĩwetete mavinda elĩ Yeova wathembeiwe nyamũ weũnĩ. Ĩvinda ya mbee nĩ yĩla Aluni na anae matwʼĩkĩthiwʼe athembi, na ĩvinda ya kelĩ yaĩ ya Vasaka. Maũndũ asu onthe meekĩkie 1512 mbee wa Klĩsto, mwaka wa kelĩ kuma Aisilaeli mauma Misili.—Ali. 8:14–9:24; Mot. 9:1-5.
c Ĩla myaka 40 Aisilaeli mekalile weũnĩ yangĩe kũthela, nĩmatavie indo ngili maana maingĩ ĩtina wa kaũ. (Mot. 31:32-34) Ĩndĩ o na vailye ũu, maendeeie kũya mana nginya yĩla malikile Nthĩ ya Watho.—Yos. 5:10-12.
d Vai vandũ vonanĩtye kana nyamũ nĩsyaĩsaa mana nũndũ yakolanawʼa kwosana na o kĩla mũndũ waĩ atonya kũya.—Kuma 16:15, 16.
