1, 2. Ngewa ya Tony yĩtwony’a ata kana nĩ ũndũ ũtonyeka tũkeka moalyũku thayũnĩ witũ?

VE ĨVINDA Tony e sekondalĩ watielye vanini oou akole sukulu. Aĩ akw’ĩĩwe nĩ ĩthe, na we ndoonaa vata wa ĩ sukulu. Wikendi yavika atindaa sinemanĩ kana akatinda na anyanyae. Ndakũnaa mũndũ na ndatũmĩaa ndawa sya kũmila. Na yu thĩna wake waĩ kyaũ? Ndeew’aa e na kĩtumi kya kwĩkala thayũ. Na nĩwaĩ na nzika kana kwĩ Ngai. Ĩndĩ mũthenya ũmwe nĩwakomanie na mwana-a-asa ũmwe na mũka, na amatavya ĩũlũ wa nzika syake na amakũlya makũlyo ala waĩ namo. Mamũnengie mbulosua ilĩ. Ĩmwe nĩ ĩla yĩtawa, Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai, na ya kelĩ nĩ ĩla yĩtawa, Uhai—Ulitokana na Muumba?

² Mwana-a-asa ũsu na mũka maisyoka meethĩie Tony avĩndũkie. Asomete mbulosua isu kĩtũngĩlĩĩlo nginya mathangũ makamesya mĩkũnzo na makeng’utha kũũ ndee makekala ta makũũ. Aisye: “No nginya Ngai ethĩwe e kw’o.” Nĩweetĩkĩlile kũmanyĩw’a Mbivilia, na avĩndũa woni wake ĩũlũ wa thayũ o kavola. Na vandũ va kwĩthĩawa katĩ wa ala makusĩtye, ambĩĩe kwĩthĩwa e ũmwe wa ala mekaa nesa vyũ kĩlasinĩ. Mwalimũ ũla mũnene sukulu nĩweesĩ Tony nũnalikile ndĩninĩ, na nĩwaseng’iw’e mũno nĩ moalyũku asu weekie. Amwĩie atĩĩ, “Nĩwĩsĩte kũvĩndũa woni waku ũkethĩwa wĩ mũseango,  o na nũendeee nesa kĩlasinĩ.” Asyokie amũkũlya, “Kana nũndũ ũnalikanile na Ngũsĩ sya Yeova?” Tony amwĩie kĩu nĩkyo kĩtumi, na amumĩsya ũkũsĩ. Nĩwesie kũmina sekondalĩ nesa, na ũmũnthĩ ũũ nĩ vainia wa kĩla ĩvinda na nĩ mũtetheesya wa kĩkundi. Na nũtanaa mũno nũndũ nĩwakwatie Ĩthe mũseo mũno, nake nĩ Yeova.​—Sav. 68:5.

3. Yeova anengete andũ ma mũika ũtao wĩva?

³ Ngewa ya Tony yĩtũlilikany’a kana Yeova nũmũthĩnĩkĩaa mũno inyw’ĩ andũ ma mũika. Endaa mũendeee nesa na mũyĩkala mwĩ eanĩe vyũ thayũnĩ. Nũndũ wa ũu, amũtaĩte atĩĩ: “Lilikana Mũmbi waku mĩthenya ya wana waku.” (Mũta. 12:1) Ũmũnthĩ ti laisi kwĩka ũu. Ĩndĩ ũu ti kwasya vaitonyeka. Ngai no aũtetheesye ũkeka ũu ĩvindanĩ yĩĩ wĩ wa mũika, na ũiendeea kwĩka ũu o na watw’ĩka mũndũ mũima. Nĩ kana tũelewe ũndũ ũsu nesanga, twĩneenea kĩla kyatetheeisye Aisilaeli kwosa Nthĩ ya Watho, na kĩla kyanengie Ndaviti vinya wa kũsinda Ngoliathu.

4, 5. Nĩ ũndũ wĩva wa vata twĩmanyĩasya twasisya ũndũ Aisilaeli masindie Akanaani na ũndũ Ndaviti wasindie Ngoliathu? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 24.)

⁴ Yĩla Aisilaeli mathengeeie kũlika Nthĩ ya Watho, Ngai ndaamatavya meke masoesi mamanye kũkita vyũ. (Kũt. 28:1, 2) Vandũ va ũu, ameie makwate mĩao yake na maimũĩkĩĩa. (Yos. 1:7-9) Mũndũ aĩ atonya kwona ũtao ũsu wĩ wa ũtumanu vyũ! Ĩndĩ ũsu nĩw’o ũtao ũla waaĩle vyũ nũndũ Yeova nĩwatetheeisye Aisilaeli ĩngĩ na ĩngĩ nginya mesa kũsinda Akanaani. (Yos. 24:11-13) Nĩ kana mũndũ amwĩw’e Ngai, nĩwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo, ĩndĩ kĩla ĩvinda mũĩkĩĩo ũsu nũmũtethasya. Ũsu nĩ ũw’o ũtaalyũkaa. Mũĩkĩĩo nũtethasya ũmũnthĩ o ũndũ watethasya tene.

⁵ Ngoliathu aĩ ngũmbaũ nene ya kaũ. Aĩ na ũtũlu wa vuti ta kenda na nusu (mita 2.9), na nĩweeyovete mĩio ya kaũ nesa. (1 Sam. 17:4-7) Ĩndĩ we Ndaviti aĩ o na syĩndũ ilĩ: kĩkũtha na nĩwamũĩkĩĩe Ngai wake, Yeova. Ala mataĩ na mũĩkĩĩo moonaa Ndaviti e mũtumanu mũno. Ĩndĩ meesĩ matesĩ! Ngoliathu nĩwe waĩ mũtumanu.​—1 Sam. 17:48-51.

6. Nĩ kyaũ tũũneenea mũnango?

⁶ Ĩsomo ĩvĩtu nĩyonanĩtye maũndũ ana matũtetheeasya kwĩkala twĩ atanu na tũiendeea nesa thayũnĩ. Maũndũ asu nĩ kwĩanĩsya vata ũla twĩ naw’o wa nzaa ya kĩ-veva, kũtuma ndũũ na anyanya aseo ala Ngai ũtũnengete, kwĩthĩwa na mĩvango mĩseo ya kĩ-veva, na kũtũmĩa nesa ũthasyo ũla Ngai ũtũnengete. Ekai yu tũneenee maũndũ asu mũnango, na tũisisya myolooto ĩmwe yĩ nthĩnĩ wa Savuli 16.

7. (a) We ũtonya kwasya mũndũ wa kĩ-veva nĩ mũndũ ũilye ata? (b) Nĩ kyaũ Ndaviti weetie “ĩaĩ ya ũtiĩwa” wake, na kyamũtethisye ata?

⁷ Mũndũ wa kĩ-veva nũmũĩkĩĩaa Ngai, na onaa maũndũ o ũndũ Ngai ũmonaa. Ekwatasya Ngai amũtongoesye na nĩwĩthĩawa atw’ĩte vyũ kũmwĩw’a. (1 Ako. 2:12, 13) Ndaviti aĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ ta ũsu. Ainie ayasya: “Yeova nĩwe ĩaĩ ya ũtiĩwa wakwa na wa kĩkombe kyakwa.” (Sav. 16:5) “Ĩaĩ ya ũtiĩwa” wa Ndaviti, kana kwa ndeto ingĩ, kĩndũ kĩmwe kya vata Ndaviti wakĩtalaa ta ũtiĩwa wake nĩ ngwatanĩo nzeo ĩla waĩ nayo na Ngai, na nĩwamũtw’ĩte wĩvitho wake. (Sav. 16:1) Atethekie ata? Aĩtye: “Ngoo yakwa yĩ na ũtanu.” Vate nzika, vai kĩndũ kyamũtanĩthasya ta kwĩthĩwa e na ngwatanĩo nzeo na Ngai.​—Soma Savuli 16:9, 11.

8. Nĩ maũndũ amwe meva matetheeasya mũndũ ekale e mwĩanĩe?

⁸ Ala masembanasya na malĩ sya nthĩ ĩno na ũtanu wa nthĩ ĩno mayĩsa kwona ũtanu ũla Ndaviti waĩ naw’o. (1 Tim. 6:9, 10) Mwana-a-asa ũmwe nthĩ ya Canada aĩtye,  “Wenda kwĩkala wĩ mwĩanĩe vyũ, ndũkamanthae kwĩyĩuna, ĩndĩ siasya nĩ kyaũ ũtonya kũmũnenga Ngai ũla ũtũnengete mĩthĩnzĩo yonthe mĩseo, nake nĩ Yeova.” (Yak. 1:17) Kũmũĩkĩĩa Yeova na kũmũthũkũma kũtumaa wĩkala wĩ mwĩanĩe na wĩkala wĩsĩ kĩla wendaa wĩanĩsye thayũnĩ. Ũtonya kwĩka ata nĩ kana mũĩkĩĩo waku wĩane? No nginya ũtindany’e nake kwa kũsoma Ndeto yake, kũsisya mũno syĩndũ ila wũmbĩte, na kũsũanĩa ĩũlũ wa nguma syake, vamwe na ũndũ ũkwendete.​—Alo. 1:20; 5:8.

9. Ũtonya kwĩka ata nĩ kana Ndeto ya Ngai ĩũlũnge o tondũ yalũngile Ndaviti?

⁹ Mavinda amwe Ngai nũtũlũngaa nĩ kana atũĩkĩĩthye nũtwendete. Ekaa o tondũ mũndũ wendete mwana wake wĩkaa. Ndaviti nĩwoonaa ũtao wa Ngai wĩ wa vata. Aisye: “Nĩngũtaĩa Yeova, ũla ũnengete ũtao; ĩĩ, ngoo yakwa nĩmanyĩasya mavinda ma ũtukũ.” (Sav. 16:7) Nĩwavindĩĩasya mosũanĩo ma Ngai, akekĩa kĩthito asũanĩe take, na aketĩkĩla mamũlũnge. O naku weethĩwa na mũĩkĩĩo wa kwĩka ũu, ũkamwenda Ngai mũnango, na ũkew’aa ũyenda kũmwĩw’a. O na ĩngĩ, ũkatw’ĩka Mũklĩsto mũima. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Christin aĩtye, “Yĩla neeka ũkunĩkĩli na navindĩĩsya kĩla nasoma, nonaa Yeova ta inyie waandĩkĩaa ũvoo ũsu!”

10. Kwosana na Isaia 26:3, kwĩthĩwa wĩ wa kĩ-veva kũũtethasya ata?

¹⁰ Tũyĩthĩwa tũyongela mautĩĩo tũkasya kana mũndũ wa kĩ-veva ethĩawa na ũmanyi wa mwanya na nũeleawa maũndũ nesa nũndũ o ta Ngai, nĩwonaa nthĩ ĩno ũndũ kwa w’o ĩilye na akona vala ĩendete. Nĩkĩ Ngai ũũnengae ũmanyi ta ũsu na akaũtetheesya ũelewe maũndũ nesa? Endaa wĩthĩwe wĩsĩ maũndũ ala ma vata thayũnĩ nĩ meva, wĩke motwi maseo, na ũyĩkala ũte na nzika ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte. (Soma Isaia 26:3.) Mwana-a-asa wĩtawa Joshua wĩkalaa Amelika aĩtye, “Kũmũthengeea Yeova kũndetheeasya kwona nĩ maũndũ meva ma vata kwĩ angĩ.” Ndeto isu nĩ sya w’o vyũ, na nitumaa mũndũ ekala e mwĩanĩe!

11. Ndaviti anyuvie anyanya make ata?

¹¹ Soma Savuli 16:3. Ndaviti nĩweesĩ kĩla waĩle kwĩka akwate anyanya aseo. ‘Nĩwatanĩaa’ mũno kũtindany’a na ala mamwendete Yeova. Ĩandĩkonĩ yĩu andũ asu metĩtwe “atheu,” na kwoou maĩ na mwĩkalĩle mũseo. Ve mũandĩki o ũngĩ wa savuli wamanthaa anyanya aseo o ta Ndaviti. Nake aandĩkie: “Nĩ mũtindan’ya wa onthe ala makũkĩaa, na wa ala makwataa mawĩaĩo maku.” (Sav. 119:63) O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, no ũkwate anyanya aingĩ aseo wamamantha katĩ wa andũ ala mamũkĩaa Yeova na mamwĩw’aa. Anyanya asu ti nginya methĩwe me ma ĩika yaku.

12. Nĩ kyaũ kyatumie Ndaviti na Yonathani matuma ndũũ?

¹² Mũandĩki wa Savuli, Ndaviti, ndamanthaa o anyanya ma ĩika yake. No ũlilikane ĩsyĩtwa ya mũndũ ũmwe wa “kũtaĩwa” maĩ ndũũ mũno? Eetawa Yonathani. Ndũũ yoo nĩ ĩmwe katĩ wa ndũũ ila nzeo vyũ iwetetwe Maandĩkonĩ. Ĩndĩ we waamanya kana Yonathani akũĩe Ndaviti na myaka ta 30? Ĩndĩ nĩ kyaũ kyatumie matuma ndũũ ĩkamĩte ũu? Onthe nĩmamũĩkĩĩe Ngai, na nĩmanenganĩte ndaĩa mũno. O na kĩla ũmwe nĩwoonete ũkũmbaũ wa ũla ũngĩ ayũkita na amaitha ma Ngai.​—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Ũtonya ata kwongelanga anyanya maku? Nengane ngelekany’o.

¹³ O ta Ndaviti na Yonathani, ‘nĩtũtanĩaa’ mũno kũtuma ndũũ na andũ ala mamwendete Yeova na mamũĩkĩĩaa. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Kiera ũmũthũkũmĩte Ngai kwa ĩvinda ya myaka mingĩ aĩtye, “Nĩnĩtumĩte ndũũ na andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ. Andũ asu nĩ ma kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o na me syĩthĩo syĩ kĩvathũkany’o.” Wamantha anyanya kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o o ta mwĩĩtu-a-asa  ũsu, ũkeeyonea we mwene kana veva wa Ngai na Ndeto yake syĩ vinya wa kũete andũ vamwe.

14. (a)  Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩvangĩĩe mĩvango mĩseo? (b) Andũ amwe ma mũika me na woni wĩva ĩũlũ wa kwĩthĩwa na mĩvango ya kĩ-veva?

¹⁴ Soma Savuli 16:8. Kĩla Ndaviti woonaa kĩ kya vata thayũnĩ wake nĩ kũmũthũkũma Ngai. O naku no wĩkale wĩ mwĩanĩe vyũ ethĩwa kĩla kya vata thayũnĩ waku nĩ kũmũthũkũma Yeova, na ethĩwa ũkambaa kũmũsũanĩa ũtanavanga maũndũ maku. Mwana-a-asa wĩtawa Steven aĩtye, “Neekĩa kĩthito nĩanĩsye mũvango mũna, na nesa kwona nawĩanĩsya, nĩnĩw’aa nĩ mwĩanĩe. O na nĩnĩw’aa nĩ mwĩanĩe nesa kũtũnga mũtwe ĩtina na ndyona moalyũku maseo ala nĩkĩte.” Nake mwana-a-asa ũngĩ wa mũika wumĩte Germany ĩndĩ ũtũmĩtwe nthĩ ĩngĩ aĩtye, “Yĩla ngakũa, ndikenda kwĩsa kũsũanĩa nĩthĩe kana thayũnĩ wakwa w’onthe neekaa maũndũ nĩyĩune o nyie mwene.” Twĩĩkwatya o naku wĩ na woni ta ũsu. Ethĩwa wĩ na woni o ta ũsu, tũmĩa mĩthĩnzĩo ĩla wĩ nayo ũmũtaĩe Ngai na ũitethasya andũ angĩ. (Aka. 6:10) Ĩthĩwa wĩ na mĩvango ya kĩ-veva, na ũimũvoya Yeova aũtetheesye ũmĩanĩsye. Nũtanĩaa kũsũngĩa mboya ta isu.​—1 Yoa. 3:22; 5:14, 15.

15. Nĩ mĩvango ta yĩva ũtonya kwĩthĩwa nayo? (Sisya ĩsandũkũ “ Mĩvango Ĩmwe Mĩseo.”)

¹⁵ Nĩ mĩvango ta yĩva ũtonya kwĩthĩwa nayo? No wĩvangĩĩe kumasya maelesyo maũmbanonĩ ũtũmĩĩte ndeto syaku, kũtw’ĩka vainia, kana kũthi Mbetheli. O na no ũtate kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩngĩ nĩ kana ũtavye ũvoo mũseo andũ ala maneenaa kĩthyomo kĩu. Mwana-a-asa wa mũika wĩtawa Barak aĩtye, “Vai wĩa ũngĩ o na wĩva ũtonya kũtuma nĩamũka kĩla kwakya ndyĩw’a kana nĩmũthũkũma Yeova na vinya wakwa w’onthe.”

16. Ndaviti oonaa mĩao mĩlũngalu ya Yeova ata, na nĩkĩ?

¹⁶ Soma Savuli 16:2, 4. Ĩsomo ĩvĩtu nĩyĩeleetye kana nĩtũthaaw’a nĩ mĩao mĩlũngalu ya Ngai na myolooto yake. Tũthaaw’a kwa kũtetheew’a twende kĩla kĩseo na tũimena kĩla kĩthũku. (Amo. 5:15) Ndaviti aisye kana nde na “ũseo ate o ũla umaa” kwa Yeova. Mũndũ wĩ nguma ya ũseo nĩ mũndũ wĩkaa maũndũ ala maseo, na ndekaa maũndũ mathũku. Ndaviti nĩwatatie mũno eyĩelekany’e na Ngai, nĩ kana ethĩwe na  ũseo ta ũla wa Ngai. O na ĩngĩ, Ndaviti nĩweemanyĩisye kũmena kĩla Ngai wonaa kĩ kĩthũku. Ũndũ ũmwe wamenete nĩ kũthaitha mĩvw’anano. Na kĩtumi nũndũ mũndũ wĩkaa ũu evũthasya we mwene na ndanengaa Yeova ndaĩa ĩla ĩmwaĩle.​—Isa. 2:8, 9; Ũvu. 4:11.

17, 18. (a) Ndaviti aisye nĩ kyaũ kĩkwataa ala meelikya ũthaithinĩ wa ũvũngũ? (b) Nĩ kyaũ andũ mekaa ‘mawoo moo makaingĩva’?

¹⁷ Ĩvindanĩ ya tene, kĩndũ kĩmwe kyeekawa mũno ũthaithinĩ wa ũvũngũ nĩ ũlaalai. (Osea 4:13, 14) Vate nzika, andũ aingĩ mendete ũthaithi ũsu nũndũ mo ene mendaa kwĩka kĩla mwĩĩ woo ũũmatavya. Ĩndĩ we nũkwona ũthaithi ũsu ta wamaeteie ũtanu wa w’o? Aiee, mayaĩ mawona! Ndaviti aisye: “Mawoo moo makaingĩvw’a ala maumasya mĩthĩnzĩo ũndũ wa ngai ingĩ.” O na matumie syana mbingĩ syona naĩ mũno. (Isa. 57:5) Yeova nĩwamenete mũno ũng’endu wa mũthemba ũsu! (Yel. 7:31) Keka nĩwatwĩe mĩthenya ĩsu, tyo wĩthĩwa watanie mũno kwĩthĩwa na asyai mamũĩkĩĩe Yeova na mamwĩw’aa?

¹⁸ O na ũmũnthĩ, athaithi ma ũvũngũ nĩmetĩkĩlanaa na ũlaalai, na ũla mũtuo wa aũme kũkoma na aũme kana aka kũkoma na aka. Ĩndĩ kuma tene kũvika o na ũmũnthĩ, mathĩna ala makwataa andũ nũndũ wa kũtũmĩa ũthasyo woo naĩ me o kw’o. (1 Ako. 6:18, 19) No nginya we mwene wĩthĩwe wĩyoneete kana ‘mawoo moo nĩmaingĩvĩte.’ Kwoou inyw’ĩ amũika, mwĩthukĩĩsyei Asa wenyu wa ĩtunĩ. Ĩthĩwai na mũĩkĩĩo vyũ kana mwamwĩw’a, now’o mũtonya kũendeea nesa. Ĩkĩĩthyai ngoo syenyu kana mathĩna ala makwataa andũ nũndũ wa mwĩkalĩle mũthũku nĩ maingĩ kwĩ kaũtanu kanini kala mũndũ ũkwataa. (Aka. 6:8) Ũla Joshua tũwetie aisye, “Mũndũ no atũmĩe ũthasyo wake ũndũ ũkwenda, ĩndĩ kũũtũmĩa naĩ kũyĩsa kũtuma ekala e mwĩanĩe.”

19, 20. Amũika ala mamwĩw’aa Yeova na mamũĩkĩĩaa meteele kũkwata moathimo meva?

¹⁹ Yesũ eeie aatĩĩi make atĩĩ: “Ethĩwa inyw’ĩ mũkekalaa ndetonĩ yakwa, mwĩ amanyĩw’a makwa w’o; na mũkamanya ũla w’o, na ũla w’o ũkamũthasya.” (Yoa. 8:31, 32) Yesũ aasya kana aatĩĩi make makathaw’a kuma ũkombonĩ wa ũthaithi wa ũvũngũ, wa kũema kũmanya ũw’o, na wa maũndũ ma ũwe. Na ve maũndũ angĩ, ti asu me moka. O tondũ tũnoonie, ĩvinda yũkĩte andũ makathaw’a malike “ũthasyonĩ wa ũtaĩo wa syana sya Ngai.” (Alo. 8:21) Tatai mwĩsamĩe ũmũnthĩ ũndũ ũthasyo ũsu ũkethĩwa ũilye kwa ‘kwĩkalaa ndetonĩ ya Klĩsto,’ kana kũatĩĩaa momanyĩsyo make. Mweeka ũu, ‘mũkamanya ũla w’o,’ na ti kwa kwĩmanyĩsya kwĩ kw’oka, ĩndĩ o na kwa kũatĩĩa kĩla mweemanyĩsya.

²⁰ Inyw’ĩ amũika, tũmĩai nesa ũthasyo ũla Ngai ũmũnengete. Tũmĩai ũthasyo ũsu kwa ũĩ, na mweeka ũu, mũkeethĩwa mũyĩyĩnzĩa mũsingi mũseo. Mwana-a-asa ũmwe wa mũika aisye, “Watũmĩa ũthasyo nesa yĩla wĩ wa mũika, ũkatetheka mũno ĩtinanĩ yĩla ũkethĩwa wĩ na motwi manene ma kwĩka, ta kwa ngelekany’o, yĩla ũkenda kũmantha wĩa mũseo, kana kũtw’a ethĩwa nũũtwaana kana nũũtwawa, kana wĩamba kwĩkalanga wĩ weka.”

21. Ũtonya kwĩka ata nĩ kana wĩkale kasĩlanĩ kala kaendete ‘thayũnĩ wa w’o’?

²¹ Kĩla andũ metaa kwĩkala nesa ĩvindanĩ yĩĩ, no kya kavinda. Tũyĩthĩawa twĩsĩ ũnĩ kwĩĩthĩwa kũilye ata. (Yak. 4:13, 14) Kwoou kĩndũ kya ũĩ kĩla mũndũ waĩle kwĩka, no kwĩkala kasĩlanĩ kala kaendete ‘thayũnĩ wa w’o,’ ũla nĩ thayũ ũtathela. (1 Tim. 6:19) Ĩndĩ Ngai ndatũlasimĩthasya tũkinyĩle kasĩlanĩ kau. Nithyĩ twĩnyuvĩaa. Nũndũ wa ũu, mũtw’ĩkĩthye Yeova “ĩaĩ ya ũtiĩwa” waku. Tũmĩa nesa “maũndũ maseo” ala ũkũnengete kwa wingĩ. (Sav. 103:5) Na ũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova no atume wĩthĩwa na “ũtanu wusũĩte,” na no aũnenge “maũndũ ma kwendeesya kũvika tene na tene.”​—Sav. 16:11.