Danièle nĩwakwatasya maũndũ na mĩtũkĩ na aĩ akwatisye kĩla kyaendeee na anzukĩĩsya atĩĩ: “Ndũkatinde ũikũnĩa asikalĩ, nĩmavikie!” Ndatĩkanĩ o ĩsu, nĩvaumĩlile ngalĩ ĩtina witũ na yaũngama mbee wa ũteli. Ĩtina wa ndatĩka nini, twĩ elĩ nĩtwakwatiwe nĩ asikalĩ. Ĩndĩ nũndũ Danièle aĩ ananzukĩĩsya, nĩnakwatie mwanya wa kũnenga mwana-a-asa ũngĩ mavalũa amwe ma vata.

Twĩ nzĩanĩ tũtwaĩtwe kĩsesenĩ kya asikalĩ, nĩnasũanĩie ũndũ ne ũndũ mũseo kwĩthĩwa na kĩveti kya kĩ-veva na kĩ na ũkũmbaũ. Yĩu yaĩ ĩvinda yĩmwe katĩ wa mavinda maingĩ ala nyie na Danièle tweekie maũndũ twĩ ngwatanĩo. Ekai nĩmũelesye kĩla kyatumie tũthi nthĩ ila wĩa witũ wakũnĩtwe maluvuku.

Nasyaĩwe taoninĩ nini yĩtawa Croix ĩla yĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya France mwakanĩ wa 1930. Mũsyĩ witũ nĩweeyumĩtye mũno ĩkanisanĩ ya Katholeki. Nĩtwaendaa Misa kĩla kyumwa na ĩthe-akwa nĩweeyumĩtye vyũ kũtethya wĩa wa ĩkanisa. Ĩndĩ yĩla naangĩe kũvikya myaka 14, ve ũndũ weekĩkie watuma nĩmanya wangangany’a wa makanisa.

Ita mbingĩ sya Germany syaĩ nthĩ ya France ĩvindanĩ ya kaũ wa kelĩ wa nthĩ. Yĩla mũthembi witũ ũkũtavany’a, atindĩaa kũtwĩkĩa vinya tũlũmany’e na silikalĩ ya Vichy, ĩla yakwataa mbau kyama kya Nazi. Ũneeni wake nĩwatũtelemasya mũno. O tondũ andũ aingĩ meekaa nthĩ ya France, nĩtweethukĩĩasya kĩsese kya letiũ kya BBC twĩvithĩte, kĩla kyatangaasaa maũvoo kuma kwa ita ila syokitaa na Germany. Ĩndĩ Mweinĩ wa 9, 1944, mũthembi nĩwavĩndũkie mĩtũkĩ aeka kũkwata mbau ngalĩko ĩla wakwete mbau, na avanga kwĩthĩwe na mũthenya wa kũtũnga mũvea nĩ kana tũtanĩe ũndũ ita ila syokitaa na nthĩ ya Germany syaendeee kũmĩkĩlya vinya. Ũndũ ũsu nĩwandelemilye mũno na watuma nĩeka kũĩkĩĩa atongoi ma ndĩni.

Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa kaũ ũsu, ĩthe-akwa nĩwakwie. Mũkũũa wa mwĩĩtu, ũla weetawa Simone, aĩ atwaiwe na ekalaa Belgium. Ũndũ ũsu nĩwatumie nĩw’a nĩ na kĩanda kya kũsũvĩa inyia-akwa. Kwoou nĩnamanthie wĩa na nakwata wĩa mũseo kambunĩnĩ. Mũnene wakwa na ana make nĩmeeyumĩtye mũno ĩkanisanĩ ya Katholeki. O na kau naĩ ndonya kũkwata mbesa mbingĩ ngĩthũkũma kambunĩnĩ ĩsu yoo, naĩ nĩkwatwe nĩ ĩtatwa ĩtina wa kavinda kanini.

 Simone aĩ atw’ĩkie Ngũsĩ na nĩwookie kũtwona mwakanĩ wa 1953. Nĩweesĩ kũelesya maandĩko, na kwoou aitũmĩa Mbivilia yake nĩwatwonisye kana momanyĩsyo ma Ĩkanisa ya Katholeki ta ĩia ya mwaki, Ũtatũ, na kana thayũ ndũkusaa, nĩ ma ũvũngũ. Mwambĩĩonĩ, nĩnaleaa nũndũ ndatũmĩaa Mbivilia ya Katholeki, ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩnaĩkĩĩie kana andavasya ũla w’o. Nĩwesie kũndetee makaseti ma tene ma Mũsyaĩĩsya na namasoma vyũ ũtukũ nĩ vala nakomaa. Nĩnamanyie na mĩtũkĩ kana ũsu nĩw’o waĩ ũla w’o, ĩndĩ nĩnakĩaa kwambĩĩa kũmũthaitha Yeova nũndũ noonaa nĩndonya kwasya wĩa.

Nĩnaendeeie kwĩmanyĩsya Mbivilia na makaseti ma Mũsyaĩĩsya nĩ nyioka vandũ va myei kauta. Ĩtina wa ĩvinda, nĩnatwie kũthi maũmbanonĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. Nĩnakiitiwe ngoo yĩla noonie ũndũ ala maĩ ũmbanonĩ mendanĩte. Navatisiwe Mwei wa 9, 1954, ĩtina wa kũmanyĩw’a Mbivilia vandũ va myei thanthatũ nĩ mwana-a-asa wĩ na ũmanyi mwingĩ. Ĩtina wa ĩvinda ĩnini, nĩnatanie mũno yĩla noonie inyia-akwa na mwĩĩtu mũinawa matw’ĩka Ngũsĩ.

Mwaka wa 1958, ve ũmbano mũnene wa nthĩ mbingĩ weekĩwe New York, na nĩnaendie ũmbanonĩ ũsu. Inyia-akwa akwie vatiele syumwa mbũthũ ũmbano ũsu ũvike. Ndyuma ũmbanonĩ ũsu, ndyaĩ na mũndũ ũmbĩkwatĩtye nĩmũsũvĩe na kwoou nĩnatiie wĩa na noosa ũvainia. Ĩtina wa ĩvinda, nĩnevaaisye vainia ũmwe wĩ kĩthito wĩtawa Danièle Delie na twatwaana Mwei wa 5, 1959.

Danièle aĩ ambĩĩsye ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe e kũndũ kũasa na taoni, kĩsionĩ kya Brittany. Ekalaa vaasa na kwoo. Aĩ no nginya ethĩwe na ũkũmbaũ nĩ kana atavany’e kĩsionĩ kĩu kyaĩ na andũ aingĩ ma ĩkanisa ya Katholeki o vamwe na kũendaa isionĩ syĩ kũasa na taoni aitũmĩa kĩsululu. Danièle eekaa ũu nũndũ oonaa ĩvinda yĩla yatiele yĩ ĩnini. O nakwa noonaa oou. (Mt. 25:13) Veva wake wa kwĩyumya nĩwatũtetheeisye tũendeee na ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe.

Nĩtwanengiwe wĩa wa kũthyũlũlũka mĩthenya mĩvũthũ ĩtina wa twatwaana. Nĩtwamanyĩie kwĩkalaa tũte na syĩndũ mbingĩ. Kwa ngelekany’o, kĩkundi kya mbee kĩla twaendie kyaĩ na atavany’a 14 na ana-a-asa mayaĩ na ũkwati ũndũ tũkoma kwoo. Kwoou twalanasya mĩto ngyukwaanĩ ya Nyũmba ya Ũsumbĩ na tũikoma vo. O na kau ti laisi kũkoma nthĩ, kwĩka ũu nĩkwatũtethisye nũndũ nĩkwatũkootie mũongo!

O na kau vaĩ na maũndũ maingĩ wĩanĩ wa kũthyũlũlũka, Danièle nĩwamanyĩie maũndũ asu mĩtũkĩ. Kwa ngelekany’o, mavinda maingĩ yĩla tweethĩwa na ũmbano wa atumĩa ũteĩ mũvangĩĩe, yaĩ no nginya ambeteele kakalĩnĩ kaitũ ĩndĩ ndanyungunyĩasya. Twathũkũmie wĩa wa kũthyũlũlũka vandũ va myaka o ĩlĩ. Ĩvindanĩ yĩu, nĩtwamanyie kana nĩ ũndũ wa vata andũ matwaanĩte makaeaa ngewa nesa na mayĩkaa maũndũ me ngwatanĩo.—Mũta. 4:9.

Mwaka wa 1962, nĩtwathokiw’e tũthi kĩlasi kya 37 kya Sukulu ya Ngileati ĩla yeekĩwe Brooklyn, New York. Twasomie myei ĩkũmi. Katĩ wa amanyĩw’a 100 ala maĩ kĩlasinĩ kĩu, twaĩ aũme 13 ala meetĩtwe vamwe na iveti syoo. Kwoou tweew’aa ne kĩanda kya mwanya kwĩtwa sukulu twĩ ĩmwe. O na yu no nĩlilikanaa ũndũ twatindanasya na ana-a-asa me mũĩkĩĩo mũlũmu  ta Frederick Franz, Ulysses Glass, na Alexander H. Macmillan.

Twĩ sukulu, nĩtweekĩiwe vinya twĩmanyĩsye kwĩthĩwa twĩ metho kwona maũndũ. Mawathanthatũ amwe mũthenya twauma kĩlasinĩ, nĩtwaendaa New York City kwĩloela syĩndũ. Ĩsu yaĩ nzĩa ĩmwe ya kũmanyĩw’a. Nĩtweethĩawa twĩsĩ kana Wakwambĩlĩlya tũkeeka mũtiani ũkonetye kĩla tũnoonie. O na kau Mawathanthatũ maingĩ twakothaa kũsyoka twĩ anou, mũthũkũmi wa Mbetheli ũla watũtwaa kũtembea nĩwatũkũlasya makũlyo ma kũtũtetheesya tũlilikane maũndũ ala manene tũtonya kũtũmĩa mũtianinĩ. Wathanthatũ ũmwe twatembeie kuma mũthenya nginya mawĩoo taoninĩ ĩsu. Nĩtwaendie vandũ vamwe vala tweemanyĩisye ĩũlũ wa mavia metawa meteor na meteorite. Yĩla twaendie vandũ vetawa American Museum of Natural History, nĩtweemanyĩisye ĩũlũ wa mĩthemba yĩ kĩvathũkany’o ya ing’ang’i. Twasyoka Mbetheli, ũla watũtembeasya nĩwatũkũlilye, “Ve kĩvathũkany’o kĩva katĩ wa meteor na meteorite?” Nũndũ Danièle nĩwanoete, asũngĩie asya, “Meteorite syĩ maeo maasa!”

Nĩtwaseng’ie mũno yĩla twatũmiwe tũkathũkũme ovisinĩ wa ũvonge wa France. Twathũkũmie ovisinĩ ũsu mbee wa myaka 53. Mwaka wa 1976, nĩnatw’ĩkĩthiw’e mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge. O na nĩnanengiwe kĩanda kya kũthi nthĩ ila syĩ Africa na Middle East vala wĩa witũ wa kũtavany’a wakũnĩtwe maluvuku. Kĩu nĩkyo kyatumie tũthi Gabon, vala neeyoneie maũndũ ala mawetetwe mwambĩĩonĩ wa ngewa ĩno. Ndineena w’o, ndyew’aa nĩ na ũtonyi wa kwĩanĩsya ianda isu nanengawa ndataĩĩe. Ĩndĩ Danièle nĩwandetheeasya mũno ũkethĩa nĩĩw’a ndonya kwĩanĩsya kĩanda o na kĩva.

Kuma yĩla twaendie Mbetheli, nĩtwakwendie mũno. Danièle nĩweemanyĩĩtye Kĩsũngũ vandũ va myei ĩtano atanamba kũthi Ngileati, na kwoou nĩwesie kũtw’ĩka mũalyũli mũseo wa mavuku maitũ. Nĩtweew’aa twĩ eanĩe tũithũkũma Mbetheli, ĩndĩ maũndũ ala tweekaa kĩkundinĩ nĩmatumaa twĩthĩwa twĩ atanu mũnango. Nĩngũlilikana mũthenya ũmwe tũilika ngalĩnĩ ya mwaki ũtukũ nĩ na Danièle taoninĩ ya Paris. O na kau twaĩ anou, twaĩ atanu mũno nũndũ twaumĩte kũmanyĩsya Mbivilia andũ maendeee kwĩka maendeeo. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana Danièle nĩwakwatiwe nĩ thĩna wa mwĩĩ ũla watumie ethĩwa atatonya kwĩanĩsya maũndũ ũndũ wekaa mbeenĩ.

Mwaka wa 1993, nĩwathimiwe na ethĩwa na kanza ya nondo. Ũiiti ũla waiitiwe ndwaĩ laisi kwake nũndũ wakonetye kũthĩnzwa vamwe na ũiiti ũngĩ wa kanza (chemotherapy). Myaka ĩkũmi na ĩtano ĩtina wa ũu, nĩwathimiwe ĩngĩ na eethĩwa na kanza nthũku mũno. Ĩndĩ nũndũ nĩwendete mũno wĩa wake wa kũalyũla, nĩwaũthũkũmaa esa kwĩw’a kavaa.

O na kau Danièle aĩ na ũwau mũthũku mũno, tũyaaĩsa kũsũanĩa kuma Mbetheli. Ĩndĩ kwĩkala Mbetheli kũi laisi, na mũno mũno ethĩwa ala angĩ mayĩsĩ ũndũ ũwaĩte mũno wĩana. (Nth. 14:13) O na yĩla Danièle waĩ na myaka vakuvĩ 80, ndyaĩ laisi kũmanya ũndũ ũendeee nũndũ eethĩawa na ũthyũ mũtanu. Ndeeyĩw’ĩaa tei. Vandũ va ũu, nĩwendete mũno kũtetheesya angĩ. Nĩweesĩ kana kwĩthukĩĩsya ala angĩ no kũmatethye mũno. (Nth. 17:17) Danièle ndeetusaa ta mũtai wa awau, ĩndĩ nĩwatũmĩaa ũmanyi ũla waĩ naw’o kũtetheesya eĩtu-a-asa aingĩ maeke kũkĩa kanza.

Nĩtwakwatiwe nĩ mathĩna angĩ. Yĩla Danièle  wavikie vandũ weethĩa ndamba kũthũkũma ĩvinda yonthe, nĩwatwie kũndetheesya maũndũnĩ me kĩvathũkany’o. Eekaa maũndũ maingĩ nĩ kana maũndũ methĩwe me laisi kwakwa. Kĩu nĩkyatumie nĩendeea kwĩthĩwa mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge kwa myaka 37. Kwa ngelekany’o, nĩweeyũmbanasya nesa nĩ kana tũĩĩye lĩu wa mũthenya nyũmba kwitũ na tũithyũmũa o vanini kĩla mũthenya.—Nth. 18:22.

Kĩla ĩvinda Danièle eethĩawa na woni ũla waĩlĩte na nĩwatanĩaa kwĩthĩwa e thayũ. Ĩndĩ nĩweethĩiwe na kanza ĩvinda ya katatũ. Tweewie ũndũ ũsu watũmina vinya vyũ. Ũiiti wa kanza (chemotherapy na radiotherapy) wamũemeeie mũno weethĩa o na ndatambya. Neewie naũmĩa mũno yĩla kĩveti kyakwa kyavikie vandũ weethĩa kĩiũmanya kĩtonya kwasya ata o na kau tene kyaĩ mũalyũli mũseo.

O na kau tweew’aa tũte na vinya, nĩtwaendeeie kũvoya na kĩthing’ĩĩsyo nũndũ nĩtweesĩ kana Yeova ndesa kwĩtĩkĩlya tũthĩne mbee wa vala tũtonya kũmĩĩsya. (1 Ako. 10:13) Kĩla ĩvinda, nĩtwamũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ wa ũtethyo ũla watũnengae kwĩsĩla Ndeto yake, ana-a-asa ma Mbetheli ala me mũvĩanĩ wa ũiiti, na ũtethyo kuma kwa ana-a-asa na eĩtu-a-asa.

Mavinda maingĩ nĩtwamũvoyaa Yeova atũtetheesye tũmanye nĩ ũiiti wĩva ũla twaĩle kwĩtĩkĩla. Ve vandũ vavikie weethĩa ti ta ve ũiiti ũtethya. Ĩvindanĩ yĩu, ndakĩtalĩ ũla wamũiitĩte Danièle vandũ va myaka 23 ndaĩ atonya kũelesya nĩkĩ Danièle wavikĩte vandũ ũkethĩa ndekwĩmanya amina kũiitwa (eekwa chemotherapy). Kwoou ndeesĩ nĩ ũiiti ũngĩ wĩva ũla waĩ ũtonya kũmũtethya. Tweewie ta twatiwa twĩ ithyoka na weethĩa tũyĩsĩ tũtonya kumya mũthya nata. Ĩndĩ ndakĩtalĩ ũngĩ wa kũiita kanza eetĩkĩla kũmũiitaa Danièle. Twoonie ta Yeova watwony’a kasĩla nĩ kana atũtetheesye kũmĩanĩsya na mawĩmakĩo maitũ.

Nĩtweemanyĩisye kũmĩanĩsya na mawĩmakĩo ma kĩla mũthenya tũte kũsũanĩa ũnĩ. Ũu wosanĩte na ndeto ii sya Yesũ: “Mũthenya nĩwĩanĩwe nĩ ũthũku waw’o.” (Mt. 6:34) Ũndũ ũngĩ watũtethisye nĩ kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte na kwĩkala twĩ atanu. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe Danièle ekalile myei ĩlĩ ũtaiitwa na ĩndĩ ambĩa e mũtanu, “Nĩwĩsĩ ũndũ, yu nĩndĩ ngwĩw’a nesa kwĩ tene!” (Nth. 17:22) O na kau nĩwathĩnaa, nĩwatanĩaa mũno kwina mbathi ila nzaũ sya Ũsumbĩ na wasya mũnene.

Danièle eethĩawa na woni ũla waĩlĩte, na ũu nĩwandetheeisye nĩkae maũndũ kwosana na ũtonyi wakwa. Ndineena ũla w’o, twekalile tũtwaanĩte myaka 57 na ĩvinda yĩu yonthe nĩwe wandetheeasya maũndũnĩ maingĩ. Kwa ngelekany’o, o na ndaaona vata wa kũmanyĩsya ũndũ matumbĩ mauawa! Kwoou yĩla waemeewe vyũ, yaĩ no nginya nĩmanyĩsye kũthambya mĩio, kũvũa ngũa, o vamwe na kũua malĩu ala me laisi. Nĩnooaie ngilasi kauta, ĩndĩ neew’aa nĩ mũtanu yĩla ngwĩka maũndũ nĩmwendeesye. *

Ve maũndũ ma vata nĩmanyĩĩtye kumana na mathĩna ala mũndũ ũkwatawa nĩmo yĩla ũtekwĩw’a nesa kana yĩla wakũa. Ũndũ wa mbee nĩ kana tũyaĩlĩte kũkwatana mũno nginya tũlwe nĩ ũla tũtwaanĩte nake. Vandũ va ũu, twaĩlĩte kũtũmĩa nesa ĩvinda yĩla twĩ na vinya tũsũvĩe endwa maitũ. (Mũta. 9:9) Ũndũ wa kelĩ nĩ kana tũyaĩlĩte kũthĩnĩkĩa mũno tũmaũndũ tũla tũnini nũndũ kwĩka ũu nĩkũtonya kũtuma tũlwa nĩ moathimo ala tũtanĩaa kĩla mũthenya.—Nth. 15:15.

Yĩla nasũanĩa ĩũlũ wa ũthũkũmi witũ wa ĩvinda yonthe, nĩnonaa kana Yeova nĩwatũathimie mbee wa ũndũ twaĩ tũtonya kũsũanĩa. Nĩw’aa ta mũandĩki wa savuli ũla waisye kana Yeova “ethĩĩtwe e mũseo” kwake.—Sav. 116:7, The Holy Bible in Current Kikamba Language.