NEANĨIE taoninĩ ya Graz, Austria. Navikya myaka mũonza nĩnatwaiwe sukulu naĩ nĩtonya kũmanyĩw’a maũndũ ma ndĩni. Ĩndĩ nĩ kũu, noonie mĩkwa mĩthũku mũno ya athembi na aka ala maĩ nuns. Kwoou mwaka ũmwe ũithela, Mami nĩweetĩkĩlile nĩkole sukulu ĩsu.

Ĩtina nĩnesie kũtwawa sukulu ĩngĩ ya ũkoma. Nakililye nĩ kũu, ũtukũ ũmwe Tata ooka kũmbosa andwae vandũ ve ũsũvĩo nũndũ taoni ya Graz yaĩ ĩnambĩĩa kũkimwa na mbomu. Twaendie kwĩvitha taoninĩ ya Schladming. Twakililye twakĩla kĩao oou kyakimwa. Na ve ĩvinda yĩngĩ twĩ nza kwitũ ndeke sya kaũ syaũlũkĩte ikuumĩte nthĩ syatatie kũtwĩkya isasi nĩ na sũsũ. Ĩtina wa kaũ tweethĩie kana ĩ silikalĩ, o na yĩ-kanisa, vai kĩmwe kyaĩ kĩtethya.

Mwakanĩ wa 1950, mwĩĩtu-a-asa ũmwe nĩwambĩĩe kũea ngewa sya Mbivilia na Mami. Nĩnakothaa kũmethukĩĩsya maiea ngewa, na mavinda amwe nĩnaendanasya na Mami maũmbanonĩ ma kĩkundi. Mami nĩwoonie nesa kana Ngũsĩ syamanyĩasya ũw’o, na avatiswa mwakanĩ wa 1952.

Ĩvindanĩ yĩu noonaa kĩkundi kitũ kĩvw’ana ta kya iveti ngũũ tũ. Ĩndĩ mũthenya ũmwe nĩtwathokeie kĩkundi kĩngĩ kyaĩ na amũika aingĩ, na neethĩa kaĩ kĩu ti kya iveti ngũũ! Twasyoka Graz nĩnambĩĩe kũthi maũmbanonĩ onthe, na o na ndekalĩte namanya kana kĩla neemanyĩasya nĩkyo ũw’o. O na nĩnesie kũmanya kana Yeova nĩ Ngai ũtasonokasya athũkũmi make o na ĩmwe. Ethĩawa alũmanĩtye naitũ o na ĩla twakomana na maũndũ momũ twĩ ithyoka.—Sav. 3:5, 6.

Neew’aa ndyenda mũno kũtavya angĩ ũw’o. Kwoou nĩnambĩĩe na ala tũsyaanĩw’e. Naĩ na eĩtu ana akũũa na maĩ manatw’ĩka alimũ na makauma mũsyĩ makasomethye. Ĩndĩ naatĩĩie kĩla ũmwe vala waĩ, na namekĩa vinya memanyĩsye Mbivilia. Mũthya onthe ala  tũsyaanĩw’e nĩmeemanyĩisye Mbivilia na matw’ĩka Ngũsĩ.

Kyumwa kya kelĩ nambĩĩa kũtavany’a nyũmba na nyũmba, nĩnakomanie na mũndũ mũka waĩ na myaka 30 na kĩndũ na nambĩĩa kũmũmanyĩsya Mbivilia. Nĩwaendeeie nginya avatiswa, na ĩtina mũũme esa kwĩka ũu vamwe na imwana syoo ilĩ. Kũmanyĩsya mũndũ mũka ũsu Mbivilia kwalũlũmĩilye mũĩkĩĩo wakwa mũno. Nĩkĩ? Mbee, vai mũndũ waĩ aaĩkala nakwa nthĩ akamanyĩsya Mbivilia. Kwoou naĩ no nginya nĩyũmbany’e nesa kĩla ĩvinda ndanamba kũthi kũmũmanyĩsya. No nasye nambaa kwĩmanyĩsya nĩ kana nĩtonye kũthi kũmũmanyĩsya! Kĩu kyatumie nĩelewa ũw’o nesa mũno. Nũndũ wa ũu, twĩ Mwei wa 4, 1954, nĩnavatisiwe nĩ kana nonany’e nĩneeyumĩtye nĩmũthũkũme Yeova.

Mwakanĩ wa 1955 nĩnaendie maũmbanonĩ manene ma nthĩ mbingĩ, ala meekĩiwe Germany, France, na England. Nĩ London nĩw’o nakomanie na Albert Schroeder. Aĩ mwalimũ wa Sukulu ya Mbivilia ya Ngileati, na ĩtina nĩwesie kũtw’ĩka ũmwe wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye. Ĩla twatembeiw’e British Museum, Mwana-a-asa Schroeder nĩwatwonisye mavuku amwe ma tene maumĩĩw’e Maandĩko (manuscripts). Mavuku asu maĩ na ĩsyĩtwa ya Ngai yĩandĩkĩtwe na nthoo sya Kĩevelania, na nĩwatũeleisye ũndũ maĩ ma vata. Ũndũ ũsu watumie nĩmwenda Yeova mũno na nenda ũw’o mũnango, na watuma nĩtw’a vyũ kuma vau na kũendeea kũtavany’a ũw’o ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai.

Nambĩĩe ũvainia Ĩtukũ 1, Mwei wa 1, 1956. Ĩtina wa myei ĩna nĩnatw’ĩkĩthiw’e vainia wa mwanya, na natũmwa taoninĩ ya Mistelbach, Austria. Taoni ĩsu ndyaĩ Ngũsĩ o na ĩmwe. Ĩndĩ vaĩ na thĩna ũngĩ mũnenange. Mwĩĩtu-a-asa ũla twatũmĩtwe ĩmwe aĩ kĩvathũkany’o vyũ nakwa. Ĩvindanĩ yĩu nĩ na myaka ta 19 we aĩ na 25, na eka ũu, nyie naeewe taoni nake aeewe mũsyĩ. Endete kũamũka tene, nakwa nakomaa ngatheela ĩvula. Wĩoo nekalaa nthĩ mũno, nake endete kũkoma tene. Ĩndĩ kũtũmĩa ũtao wa Mbivilia nĩkwatũtetheeisye twekalany’a nesa, na twatanĩa kũmũthũkũma Yeova ĩmwe twĩ mavainia.

Kwaĩ na mathĩna angĩ metu. Kwa ngelekany’o, twĩ kũu ve andũ matũthĩnisye, ĩndĩ ‘tũyaatiwa.’ (2 Ako. 4:7-9) Ndililikana mũthenya ũmwe, twakililye tũitavany’a mĩsyĩ ũtũinĩ mũna, andũ matũthaĩsya ngitĩ. Ĩveny’a na ĩsalukya, twoonie makitĩ manene matũthyũlũlũkĩte, maikũma matũkũĩe maeo onthe. Twakwatanie moko na navoya ndyĩa Yeova atĩĩ: “Mwa Yeova, mambĩĩa kũtũya, eka tũkw’e mĩtũkĩ!” Ĩndĩ makitĩ asu makililye matielye ĩtambya yĩmwe mavike vala tũĩ, maũngama, mamilanga isithe, na masyoka. Twoonie kũu ne kw’oko kwa Yeova. Kĩtuu kĩu kyathela, nĩtwatavanisye ũtũi ũsu w’onthe, na ũndũ wa kũsengy’a nĩ kana andũ meethukĩĩsye nesa mũno. No kwĩthĩwa maseng’ie mũno kwona ngitĩ isu itanatũtaunga, kana makethĩwa maseng’ie kwona kĩtuu kĩla syatwonisye kĩtanatuma tũkĩa tũkaeka kũtavany’a. Amwe moo nĩmesie kũtw’ĩka Ngũsĩ.

O na ve ũndũ ũngĩ watũtelemilye mũno. Mũthenya ũmwe mũndũ ũla watũkomboethetye nyũmba enũkie e mũmile, na ambĩĩa kwasya nũkũtũaa atĩ nũndũ tũkwetye kũthĩny’a andũ ũtũinĩ. Kĩveti kyake kyatatie kũmũtũnganga,  ĩndĩ weethĩa no mana. Tweewie kĩlonzo kĩu kyonthe twĩ lumunĩ ũla waĩ ĩũlũ woo. Tweew’a ũu twoosie ivĩla twatw’ĩĩka mũomo na twambĩĩa kũthaa mĩio yitũ. Ĩndĩ twakililye tũivingũa mũomo oou tumaale, tweethĩa mũndũ ũsu aũngye ngasinĩ ĩla ĩtinĩĩe mũomo witũ akwete kavyũ kanene. Twoona ũu twasyokie twang’okela mũomonĩ wa ĩtina na twasembela mũũndanĩ tũkuĩte mĩio yitũ, na tũyaavasyoka ĩngĩ.

Twauma vau nĩtwaendie mũkaawanĩ ũmwe na twakũlya tũkomboethw’e lumu. Twekalile mũkaawanĩ ũsu vakuvĩ mwaka mũima, na kĩu nĩkyatũtethisye mũno ũthũkũminĩ witũ. Kyatũtethisye ata? Mũkaawa ũsu waĩ taoni nthĩnĩ, na andũ amwe twamanyĩasya Mbivilia maisye meenda kũmanyĩĩaw’a vau. Vatathelete ĩvinda ĩasa nĩtwambĩĩe kwĩthĩwa na ũmbano ũla weetawa Funzo la Kitabu vamwe na Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya mũkaawanĩ ũsu. Vakothaa kũka andũ ta 15.

Twekalile Mistelbach mbee wa mwaka mũima, na ĩndĩ natũmwa kĩsionĩ kĩngĩ kyaĩ ngalĩko ya ĩtheo ya Graz kwelekela ũthũĩlonĩ wa syũa, kĩtawa Feldbach. Natũmiwe kũu na mwĩĩtu-a-asa ũngĩ, na o ta Mistelbach, kũyaĩ kĩkundi. Twekalaa kasũmbanĩ kanini kaĩ ngolovanĩ ya kelĩ, nyũmbanĩ yaakĩtwe na mbwaũ. Kĩseve kyakũnĩlaa myanyanĩ ya mbwaũ isu ũkethĩa no nginya tũmĩlinde na mathangũ. Nakyo kĩw’ũ kĩla twatũmĩaa twakusasya kĩthimanĩ. Ĩndĩ mawetu asu maielekanw’a na moathimo ala twakwatie. Vatathelete myei mingĩ, nĩtwaambĩĩie kakundi. Na ĩtina andũ ta 30 ma mũsyĩ ũmwe twamanyĩasya Mbivilia nĩmesie kũlika ũw’onĩ.

Maũndũ asu nakomanie namo matumie nĩtũnga mũvea mũno nũndũ wa kwona nesa ũndũ Yeova ũtetheeasya ala mambaa kwĩka maũndũ ma Ũsumbĩ mbee thayũnĩ woo. O na ĩla twavika vandũ weethĩa vai mũndũ ũtũtethya, Yeova ethĩawa vamwe naitũ.—Sav. 121:1-3.

Mwakanĩ wa 1958 nĩkwavangiwe kwĩkwe ũmbano mũnene wa nthĩ mbingĩ New York City, kĩwanzanĩ kya Yankee Stadium na kya Polo Grounds. Nĩnaandĩkie valũa nĩkũlĩtye nĩthi ũmbanonĩ ũsu, na ovisi wa ũvonge wa Austria wangũlya kana no nende kũthi kĩlasi kya 32 kya Sukulu ya Ngileati. Ndyaĩ nathũkĩa mwanya ũsu ũseũvĩte ũu. Nameie, “Nĩ sawa!” o na vate kweteela.

Twĩ kĩlasinĩ kya Ngileati kĩvĩla kyakwa kyaĩ vakuvĩ na kya Martin Poetzinger. Martin oomĩĩsye maũndũ metu mũno e kambinĩ sya  mathĩna sya Nazi. O nake nĩwesie kũlika Nzamanĩ Ĩla Ĩtongoesye. Mavinda amwe twĩ kĩlasinĩ Martin angũlasya na kĩwe, “Erika, kũu nĩ kwasya ata na kĩthyomo kya German?”

Twasomie na tũivika katĩ Nathan Knorr atũtangaasĩa kĩla ũmwe vala ũkũtũmwa. Nyie natw’ĩkie nĩtũmwa Paraguay. Nũndũ naĩ o mũnini, ndyaĩ nĩthi nthĩ ĩsu ndanengetwe mwanya nĩ ĩthe wakwa. Anenga mwanya nĩnaendie Paraguay kwĩ Mwei wa 3, 1959. Naaĩwe kũthi kwĩkala mũsyĩ wa amisonalĩ ũla waĩ kũu Asunción nĩ na mwĩĩtu-a-asa ũla twatũmĩtwe ĩmwe.

Tũtekalangĩte nĩnakomanie na mwana-a-asa ũngĩ waĩ kĩlasinĩ kya 30 kya Sukulu ya Ngileati weetawa Walter Bright. Nĩtwesie kũtwaana na twakomana na maũndũ maingĩ twĩ ĩmwe. Twesa kũkomana na ũndũ mũmũ, twasomaa watho ũũ Yeova ũtwathĩte nthĩnĩ wa Isaia 41:10: “Ndũkakĩe, nũndũ nĩ vamwe naku; ndũkateve, nũndũ nyie nĩ Ngai waku; ngakwĩkĩa vinya.” Ĩandĩko yĩu yatũlilikanasya kana Ngai ndesa kũtũsonokya ethĩwa tũkaendeeaa kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku, na tũyamba kũmantha Ũsumbĩ mbee wa maũndũ ala angĩ.

Ĩtina wa ĩvinda nĩtwatũmiwe kĩsionĩ kĩ vakuvĩ na mũvaka wa Brazil. Kũu nakw’o atongoi ma ndĩni moombanisye amũika makimanga nyũmba ĩla twekalaa ya amisonalĩ, nayo ti atĩ yaĩ ndũmu. Ĩvindanĩ yĩu Walter nĩwambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na mũnene wa volisi wa kĩsio kĩu. Mũnene ũsu nĩwaĩkĩĩthisye kana nĩweeka mĩvango vaũngame asikalĩ vakuvĩ na vau twekalaa kwa kyumwa kĩima, na nũndũ wa ũu ala matũthĩnasya nĩmaekanie naitũ. Ĩndĩ tũtekalangĩte nĩtwathamĩĩiw’e nyũmbanĩ ĩngĩ yĩ kavala, ĩla yaĩ mũkĩlo wa mũvaka wa Brazil. Ũsu waĩ ũtwi mũseo nũndũ yu twaĩ tũtonya kwĩka maũmbano ngalĩko ya Paraguay na ya Brazil. Tũtanauma kĩsionĩ kĩu twatiie ikundi ilĩ syambĩĩw’a.

Matakĩtalĩ mambĩie nditonya kũkwata mwana, ĩndĩ naseng’ie mũno mwakanĩ wa 1962 naitava! Nũndũ wa ũu, nĩtwaendie kwĩkala vakuvĩ na mũsyĩ wa Walter, taoninĩ ya Hollywood, ĩla yĩ Florida. Twekalile myaka kauta tũte mavainia. Na kĩtumi nũndũ ĩvinda yĩu twaendeee kũea. Ĩndĩ kĩu kĩyaatũsiĩĩa kũendeea kũmantha Ũsumbĩ mbee.—Mt. 6:33.

Twavikie Florida Mweinĩ wa 11, 1962, na twaseng’ie mũno nũndũ andũ kũu moonaa andũ ala eũ na ala aiũ mataĩle kũvulana. Nũndũ wa ũu, ana-a-asa ala eũ meekĩaa maũmbano kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o na ala aiũ na matavanasya isionĩ syĩ kĩvathũkany’o. Ĩndĩ nũndũ Yeova ti Ngai wa mũtilĩkangano, tũtekalĩte ĩvinda ĩasa mũaanĩko ũsu nĩwavetiwe vyũ ikundinĩ. Vai nzika kana Yeova nĩwaathimie mũvango ũsu nũndũ ũmũnthĩ ve ikundi mbingĩ mũno kĩsionĩ kĩu.

Ĩndĩ nĩ na kyeva kũweta kana Walter nĩwakwie mwaka wa 2015 e na kanza ya w’ongo. Walter nĩwamwendete Yeova na nĩwatethisye ana-a-asa aingĩ. Mũemewa ekalanisye nakwa nesa mũno kwa myaka 55. Neteele mũno kũmwona ĩngĩ ĩla wĩthayũũkw’a ate na ũwau ũũmũthĩny’a.—Meko 24:15.

Nĩ na ũtanu kwĩthĩwa nĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kwa myaka mbee wa 40. Myakanĩ ĩsu yonthe nĩngwatĩte moathimo maingĩ na ngona maũndũ maingĩ ma kũtanĩthya. Ndiweta ũndũ ũmwe, nĩ na Walter nĩtwĩyoneete andũ 136 tũmanyĩĩtye Mbivilia maivatiswa. Nĩ w’o, mavinda amwe nĩtwakomanaa na mawetu. Ĩndĩ mawetu asu mayaatuma tũeka kũmũthũkũma Ngai witũ mũĩkĩĩku. Tweekaa kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ nake, na tũyĩkala twĩkwatĩtye kana akalũnga maũndũ kwa ĩvinda yake na kwa nzĩa yake. Na nĩwĩkĩte ũu!—2 Tim. 4:16, 17.

Nalilikana Walter nĩw’aa naĩtye, ĩndĩ ũvainia nũndetheeasya kũmĩĩsya. Kũmanyĩsya angĩ nĩkũngiakiasya mũno, na mũno mũno ĩla ngũmamanyĩsya ĩũlũ wa wĩkwatyo wa ũthayũũkyo. Ndineena ũla w’o, nditalĩkya mavinda ala Yeova ũtaanzonokya. O tondũ ũtwathĩte, nĩnonete aindw’ĩĩka, aimbĩkĩa vinya, na kũngwata na “kw’oko [kwake] kwa aũme kwa ũlũngalu.”—Isa. 41:10.