1. Kwosana na ĩandĩko ya 1 Vetelo 3:8, nĩkĩ tũtanĩaa kwĩkalany’a na andũ ala mathĩnĩkĩaa ũndũ tũkwĩw’a na matwendeaa ũseo?

NĨTŨTANĨAA kwĩkalany’a na andũ ala mathĩnĩkĩaa ũndũ tũkwĩw’a na matwendeaa ũseo. Nĩmatataa kũelewa kĩla tũũsũanĩa na kĩla tũkwĩw’a. Mavinda amwe nĩmamanyaa mathĩna maitũ na makatũtetheesya o na tũtamatavĩtye. Ithyĩ nĩtũmendete na nĩtũmatũngĩaa mũvea ala ‘matwĩw’ĩaa tei.’ *—Soma 1 Vetelo 3:8.

2. Nĩkĩ twaĩle kwĩkĩa kĩthito tũmew’ĩe ala angĩ ĩnee?

² Ithyĩ twĩ Aklĩsto nĩtwendaa kũmew’ĩa andũ ala angĩ tei. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ ti laisi kwĩka ũu. Nĩkĩ? Nũndũ twĩ ene naĩ. (Alo. 3:23) Tũsyaĩtwe twĩ andũ mendete kwĩsũanĩa o ithyĩ ene na kwoou, no nginya twĩkĩe kĩthito twĩw’ĩae ala angĩ tei. O na ĩngĩ, no nginya amwe maitũ matate mũno kũmew’ĩa ala angĩ ĩnee nũndũ wa ũndũ twaeiwe kana maũndũ ala tũkomanĩte namo thayũnĩ. Ũndũ ũngĩ nĩ kana, mawoni ma andũ ala matũthyũlũlũkĩte nĩmatonya kũtuma tũeka kwĩw’ĩa ala angĩ tei. Mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, andũ aingĩ maitindĩaa kũsũanĩa ũndũ ala angĩ mekwĩw’a. Vandũ va ũu, methĩawa “makĩyenda ene.” (2 Tim. 3:1, 2) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũsinde maũndũ asu matonya kũtuma twona ne ũndũ wĩ vinya kũthĩnĩkĩa ũndũ ala angĩ mekwĩw’a?

3. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva tũtonya kwĩthĩwa na tei mwingĩ? (b) Nĩ maũndũ meva tũũneenea ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Nĩtũtonya kwĩthĩwa na tei mwingĩ twaatĩĩa ngelekany’o ya Yeova Ngai na ya Mwana wake, Yesũ Klĩsto. Yeova nĩ Ngai wa wendo, na nũtwiĩe ngelekany’o ĩla nzeo vyũ ya kũthĩnĩkĩa ala angĩ. (1 Yoa. 4:8) Yesũ nĩwaatĩĩie nesa vyũ ngelekany’o  ya Ĩthe wake ya kũthĩnĩkĩa ala angĩ. (Yoa. 14:9) Yĩla waĩ kũũ nthĩ, nĩwoonanisye ũndũ mũndũ ũtonya kwĩthĩwa na ĩnee. Ĩsomonĩ yĩĩ, twĩamba kũneenea ũndũ Yeova na Yesũ monanĩtye kana nĩmathĩnĩkĩaa ũndũ andũ mekwĩw’a. Na ĩndĩ tũineenea ũndũ tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o syoo.

4. Ĩandĩko ya Isaia 63:7-9 yonanasya ata kana Yeova nũthĩnĩkĩaa ũndũ athũkũmi make mekwĩw’a?

⁴ Mbivilia ĩmanyĩĩtye kana Yeova nũthĩnĩkĩaa ũndũ athũkũmi make mekwĩw’a. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ũndũ Yeova weew’aa yĩla Aisilaeli ma tene makwatwa nĩ mathĩna me kĩvathũkany’o. Ndeto ya Ngai yaĩtye: “Thĩnanĩ woo w’onthe nake nĩwathĩnaw’a.” (Soma Isaia 63:7-9.) Ĩtina wa ĩvinda, Yeova nĩwaneenie kwĩsĩla mwathani Nzekalia asya kana yĩla andũ make meũthĩnw’a, ew’aa tawe ũkũthĩnw’a. Yeova ameie athũkũmi make atĩĩ: ‘Ũla ũmũkiitaa akiitaa kyũma kya itho yakwa.’ (Nzek. 2:8) Ĩsu nĩ ngelekany’o nzeo mũno Yeova watũmĩie nĩ kana onany’e ũndũ ũthĩnĩkĩaa andũ make.

5. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ Yeova woosie ĩtambya atetheesye andũ make yĩla maĩ thĩnanĩ.

⁵ Ve ũndũ ũngĩ Yeova wĩkaa eka o kũmew’ĩa ĩnee athũkũmi make ala meũthĩnw’a. Nĩwosaa ĩtambya ya kũmatetheesya. Kwa ngelekany’o, yĩla Aisilaeli mathĩnĩaa Misili me ngombo, Yeova nĩwaeleiwe nĩ thĩna woo, na ũu watuma enda kwosa ĩtambya aũmine. Yeova eeie Mose atĩĩ: “Nĩ w’o, nĩnonete thĩna wa andũ makwa . . . , na ngew’a ũkayo woo . . . Nĩnĩsĩ mathĩna moo; nakwa nĩtheete nĩmavonokye mokonĩ ma Amisili.” (Kuma 3:7, 8) Yeova nĩwamew’ĩie andũ make ĩnee na kwoou amaumya ũkombonĩ. Myaka mingĩ ĩtina wa vau, Aisilaeli me Nthĩ ya Watho nĩmavithũkĩawa nĩ amaitha. Yeova eekaa ata? Mbivilia yaĩtye: “Nĩweew’ĩaa andũ ma Ĩsilaeli tei nũndũ wa kĩĩo kyoo yĩla maendee kũthĩnw’a na kwĩw’ĩthw’a woo nĩ amaitha moo.” Ĩvindanĩ yĩu, Yeova nĩwamew’ĩie andũ make ĩnee na amatetheesya. Atũmie asili mavonokye Aisilaeli kuma kwa amaitha moo.—Asi. 2:16, 18, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

6. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ Yeova wamũthĩnĩkĩie mũndũ waĩ na mosũanĩo me mavĩtyo.

 ⁶ Yeova nũthĩnĩkĩaa ũndũ andũ make mekwĩw’a, o na yĩla mosũanĩo moo me mavĩtyo. Kwasũanĩa ngelekany’o ya Yona. Ngai amũtũmie mwathani ũsu akatavye andũ ma Nineva ũvoo wa ũsilĩlo. Yĩla meelilile, Ngai nĩwatwie kana ndemananga. Ĩndĩ ũndũ ũsu ndwaamũtanĩthya Yona. Mwathani ũsu ‘nĩwathatie’ mũno nũndũ wathani wake ndwaaĩanĩa. Ĩndĩ Yeova aĩ na wũmĩĩsyo na amũtetheesya Yona aalyũle woni wake. (Yona 3:10–4:11) Ĩtina wa ĩvinda, Yona nĩwaeleiwe nĩ kĩla Yeova wamũmanyĩasya, o na nĩwamũtũmĩie kũandĩka ũvoo ũsu nĩ kana ũtũtethye.—Alo. 15:4. *

7. Ũndũ Yeova wĩkaa yĩla andũ make makwatwa nĩ mathĩna ũtũĩkĩĩthasya kyaũ?

⁷ Ũndũ Yeova wĩkaa yĩla andũ make makwatwa nĩ mathĩna ũtũĩkĩĩthasya kana nũmew’ĩaa ĩnee. Yeova nĩwĩthĩawa esĩ mathĩna ma kĩla ũmwe witũ, nũndũ “nĩwĩsĩ ngoo sya mbaa andũ.” (2 Mav. 6:30) O na ĩngĩ, nĩwĩthĩawa esĩ vyũ mosũanĩo maitũ, ũndũ tũkwĩw’a, na maũndũ ala tũtatonya kwĩanĩsya. Na ‘ndakaeka tũtatwe kũvĩtũka ũndũ tũtonya kũmĩĩsya.’ (1 Ako. 10:13) Ndeto isu nĩ sya kũkiakisya ta kĩ!

8-10. Nĩ maũndũ meva matonya kwĩthĩwa matumaa Yesũ athĩnĩkĩa angĩ?

⁸ Yĩla Yesũ waĩ kũũ ĩũlũ wa nthĩ, nĩwamathĩnĩkĩaa mũno andũ ala angĩ. Ve maũndũ ta atatũ ala matumaa athĩnĩkĩa andũ. Ũndũ wa mbee, o tondũ vawetiwe, Yesũ nĩwaatĩĩaa nesa vyũ ngelekany’o ya Ĩthe wake wa ĩtunĩ ya kũthĩnĩkĩa ala angĩ. O ta Ĩthe wake, nĩwendete andũ. O na kau Yesũ nĩwatanĩie syĩndũ syonthe ila watetheeisye Yeova kũseũvya, mũno mũno ‘ũtanu wake waĩ na ana ma andũ.’ (Nth. 8:31) Wendo nĩwatumaa Yesũ athĩnĩkĩa ũndũ andũ ala angĩ mekwĩw’a.

⁹ Ũndũ wa kelĩ, Yesũ nũtonya kũsoma ngoo sya andũ, o ta Yeova. Yesũ nĩwamanyaa kĩla kĩũtuma andũ meka ũndũ mũna na ũndũ mekwĩw’a. (Mt. 9:4; Yoa. 13:10, 11) Kwoou yĩla Yesũ wamanya kana andũ nĩmakw’ĩte ngoo, nĩwamathĩnĩkĩaa na ũu ũituma amakiakisya.—Isa. 61:1, 2; Luka 4:17-21.

¹⁰ Ũndũ wa katatũ, o nake Yesũ nĩwakwatawa nĩ mathĩna ta ala makwataa andũ. Kwa ngelekany’o, nĩvatonyeka Yesũ akethĩwa eanĩie mũsyĩ wa andũ ngya. Yesũ nĩweemanyĩisye kũtethya wĩa mũito aithũkũma na Yosevu, ĩthe wake ũla wamũeie. (Mt. 13:55; Mko. 6:3) Veonekana kana Yosevu akwie Yesũ ataminĩte wĩa wake kũũ nthĩ. Kwoou nĩvatonyeka Yesũ nĩweewie woo ũla mũndũ wĩw’aa akw’ĩĩwa nĩ mũndũ wendete. Na Yesũ nĩweesĩ ũndũ vethĩawa vailye ethĩwa andũ ma mũsyĩ ũmwe me na mĩĩkĩĩo yĩ kĩvathũkany’o. (Yoa. 7:5) Maũndũ asu na angĩ maingĩ nĩmamũtetheeisye Yesũ amanye maũndũ metu ala andũ makomanaa namo na ũndũ mew’aa.

11. Nĩ ĩndĩĩ mũno mũno Yesũ woonanisye nũkũthĩnĩkĩa andũ? Elesya. (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹¹ Syama ila Yesũ weekaa nĩsyo mũno mũno syoonanasya kana nĩwathĩnĩkĩaa andũ. Yesũ ndeekaa syama atĩ nũndũ no waĩle kwĩka ũu. ‘Eew’ĩaa tei’ ala mathĩnaa. (Mt. 20:29-34; Mko. 1:40-42) Kwa ngelekany’o, kwasũanĩa ũndũ Yesũ weew’aa yĩla woosie ũla mũndũ waĩ mwau matũ amũtwaa ũtee na andũ ala angĩ nĩ kana amũvosye, kana kwasũanĩa yĩla wathayũũkasya  ũla mwana wa mũndũ mũka ndiwa. (Mko. 7:32-35; Luka 7:12-15) Yesũ nĩweew’ĩaa andũ asu tei na nĩwendaa kũmatetheesya.

12. Ĩandĩko ya Yoana 11:32-35 yonanasya ata kana Yesũ nĩweew’ĩie Matha na Meli tei?

¹² Yesũ nĩwamew’ĩie tei Matha na Meli. Yĩla woonie me na kyeva nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ mwana-a-inyia Lasalo, ‘Yesũ nĩwaĩie.’ (Soma Yoana 11:32-35.) Ndaaĩa atĩ nũndũ nĩwaasya mũnyanyae. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ nĩweesĩ nũkũthayũũkya Lasalo. Vandũ va ũu, aĩie nũndũ nĩwaeleawa ũndũ anyanyae mekwĩw’a na ũndũ maũmĩĩte nũndũ wa kĩkw’ũ kya Lasalo.

13. Kũmanya kana Yesũ nĩwĩw’ĩaa andũ tei kũtwĩkĩaa vinya ata?

¹³ Nĩtũtethekaa mũno kũmanya kana Yesũ nĩweew’ĩaa andũ tei. Nĩ w’o kana ithyĩ twĩ kĩvathũkany’o nake nũndũ twĩ ene naĩ. Ĩndĩ nĩtũmwendete nũndũ nĩweew’ĩaa andũ ala angĩ ĩnee. (1 Vet. 1:8) Nĩtwĩkĩawa vinya kũmanya kana ũmũnthĩ Yesũ nĩ Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Na o mĩtũkĩ, nũkũveta mathĩna onthe. Yesũ nĩwe waĩlĩte vyũ kũtetheesya andũ maume mathĩnanĩ ala mamakwataa ungu wa ũsumbĩki wa Satani, nũndũ we nĩwekalile kũũ ĩũlũ wa nthĩ e o mũndũ. Vate nzika, nĩ ũathimo mũnene kwĩthĩwa na Mũsumbĩ ũtonya “kũtwĩw’ĩa tei mawonzunĩ maitũ.”—Aevl. 2:17, 18; 4:15, 16.

14. Kwosana na ĩandĩko ya Aeveso 5:1, 2, twĩkĩawa vinya twĩke ata?

¹⁴ Yĩla twasũanĩa ngelekany’o ya Yeova na ya Yesũ, o naitũ nĩtwĩkĩawa vinya twĩthĩwe na tei mwingĩ. (Soma Aeveso 5:1, 2.) Ithyĩ tũitonya kũsoma ngoo tamo. O na vailye ũu, no tũtate kũelewa mavata ma andũ ala angĩ na ũndũ mekwĩw’a. (2 Ako. 11:29) Kĩvathũkany’o na andũ ma nthĩ ĩno, ala mesũanĩaa o mo ene, ithyĩ ‘tũimanthaa kwĩyĩuna o ithyĩ ene, ĩndĩ kũmauna ala angĩ o namo.’—Avi. 2:4.

15. Naaũ mũno mũno maĩle kwĩthĩwa na tei?

¹⁵ Atumĩa ma kĩkundi nĩmo mũno mũno maĩle kwĩthĩwa na tei. Nĩmesĩ kana makaumya ũtalo kwa Yeova kwosana na ũndũ masũvĩaa malondu ala me ungu wa ũsũvĩo woo. (Aevl. 13:17) Na nĩ kana methĩwe matonya kũtetheesya athaithi ala angĩ, atumĩa nĩmaĩle kwĩthĩwa na ĩnee. Nĩ kwa nzĩa yĩva atumĩa matonya kwonany’a tei?

16. Mũtumĩa wĩ tei ekaa ata, na nĩkĩ ũndũ ũsu nĩ wa vata?

¹⁶ Mũtumĩa wĩ tei nĩwosaa ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Nũmakũlasya makũlyo na ĩndĩ aimethukĩĩsya nesa e na wũmĩĩsyo. Na ũndũ ũsu nĩ wa vata mũno ethĩwa ũmwe wa malondu asu ma vata nũkwenda kũelesya kĩla kĩ ngoonĩ ĩndĩ ũyĩthĩa nũkũemwa nĩ kwĩyĩelesya nesa. (Nth. 20:5) Yĩla mũtumĩa weethĩwa eyũmbanĩtye kwosa ĩvinda ya kwĩka ũu, ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩmamũĩkĩĩaa, makethĩwa na ũnyanya nake, na wendo katĩ wake namo ũilũlũmĩĩlw’a.—Meko 20:37.

17. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maasya nĩ nguma yĩva ya vata vyũ atumĩa maĩle kwĩthĩwa nayo? Nengane ngelekany’o.

¹⁷ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ maasya kana nguma ĩla ya vata vyũ atumĩa ma kĩkundi maĩle kwĩthĩwa nayo nĩ kũthĩnĩkĩa ũndũ andũ ala angĩ mekwĩw’a. Nĩkĩ? Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Adelaide aĩtye, “Wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũneena namo nũndũ nĩwĩsĩ kana nĩmeũkũelewa.” Asyokete akasya: “No ũmanye kana nĩmeũkwĩw’ĩa tei kwosana na ũndũ mekwĩka waneena namo.” Nake mwana-a-asa ũmwe aĩtye ũũ aitũnga mũvea: “Nĩnoonie mũtumĩa ũmwe akelemya methoi yĩla namũeleasya ũndũ mũna  wangwatĩte. Ndikolwa nĩ mũtumĩa ũsu.”—Alo. 12:15.

18. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩw’ĩae ala angĩ tei?

¹⁸ Ti o atumĩa me oka maĩle kwĩthĩwa na tei. Ithyonthe no twĩthĩwe na nguma ĩsu. Kwa nzĩa yĩva? Kwa kũtata kũelewa maũndũ ala meũthĩny’a andũ maitũ ma mũsyĩ na athaithi ala angĩ. O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kũthĩnĩkĩaa andũ ma mũika kĩkundinĩ, o vamwe na ala awau, ala akũũ, na ala makw’ĩĩwe nĩ endwa moo. No tũmakũlye ũndũ maendeee, na tũimethukĩĩsya nesa yĩla mekwĩyĩelesya. Eka mamanye kana nĩtũkũelewa nesa nĩ maũndũ ala makomanĩte namo. O na nĩtwaĩle kwĩyumya tũtetheesye vala tũtonya. Tweeka ũu, tũkeethĩawa tũyonany’a wendo ũla wa w’o.—1 Yoa. 3:18.

19. Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũalyũla mawoni maitũ yĩla tũũtetheesya ala angĩ?

¹⁹ Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũalyũla mawoni maitũ yĩla tũũtetheesya ala angĩ. Nĩkĩ? Nũndũ andũ mekaa maũndũ me kĩvathũkany’o yĩla makwatwa nĩ mathĩna. Amwe nĩmendete kũneenea mathĩna moo, ĩndĩ angĩ mayendete kwĩka ũu. Kwoou, o na ethĩwa nĩtũkwenda kũmatetheesya, tũyaĩle kũmakũlya makũlyo matonya kũtuma mew’a mate eanĩe. (1 Ath. 4:11) O na yĩla angĩ matũtavya ũndũ mekwĩw’a, ti mavinda onthe tũtonya kwĩtĩkĩlana na woni woo. O na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kũmanya kana kĩu matũtavya nĩkyo mo mekwĩw’a. No nginya twĩthĩwe twĩ na mĩtũkĩ ya kwĩthukĩĩsya na tũte na mĩtũkĩ ya kũneena.—Mt. 7:1; Yak. 1:19.

20. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

²⁰ Ti o kĩkundinĩ ve voka twaĩle kwonany’a nguma ĩsu ya vata. Nĩtwaĩle kwĩthĩwa na tei o na yĩla twĩ wĩanĩ wa kũtavany’a. Nĩ kwa nzĩa yĩva tũtonya kwĩthĩwa na tei yĩla tũũmanyĩsya andũ Mbivilia? Nĩtũũneenea ũndũ ũsu ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.