1. Andũ aingĩ meyĩimĩte maũndũ meva, na nĩ kyaũ kĩtumĩte meka ũu?

ŨMŨNTHĨ andũ ma Ngai milioni mbingĩ nĩmeyĩimĩte maũndũ mana. Kwa ngelekany’o, ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmatw’ĩte kwĩkala matatwaanĩte kana mate atwae. Namo ala matwaanĩte nĩmatw’ĩte kwĩkalanga mate na syana ĩvindanĩ yĩĩ. O na ĩngĩ, mĩsyĩ mingĩ nĩtw’ĩte kwĩkala ĩteũsembany’a na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. Onthe mekĩte motwi asu nũndũ wa kĩtumi kĩĩ kya vata: Methĩawa mayenda kũmũthũkũma Yeova vyũ ũndũ matonya. Mekalaa me eanĩe na mate na nzika kana Yeova nũkwĩanĩsya mavata moo ma lasima. We no amasonokye? Ndesa! Nĩkĩ tũte na nzika na ũndũ ũsu? Nũndũ Yeova nĩwaathimie Avalaamu, ũla nĩwe “ĩthe wa onthe ala me na mũĩkĩĩo.”—Alo. 4:11.

2. (a) Kwosana na ĩandĩko ya Aevelania 11:8-10, 16, nĩkĩ Avalaamu waumie na ngenda ndũanĩ ya Ulu? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Avalaamu nĩwaumie na ngenda ndũanĩ ya Ulu, vala wekalaa e mwĩanĩe. Nĩkĩ? Nũndũ nĩweeteele “ndũa yĩ na mĩsingi ya w’o.” (Soma Aevelania 11:8-10, 16.) “Ndũa” ĩsu nĩ yĩva? Nĩ mawetu meva Avalaamu wakomanie namo yĩla weeteelete ndũa ĩsu yakwe? Na tũtonya kwĩka ata tũatĩĩe ngelekany’o ya Avalaamu na ya Aklĩsto ma ĩvinda yĩĩ ala mekĩte take? Twĩneenea makũlyo asu ĩsomonĩ yĩĩ.

3. Ĩla ndũa Avalaamu weeteele nĩ yĩva?

³ Ĩla ndũa Avalaamu weeteele nĩ Ũsumbĩ wa Ngai. Ala me nthĩnĩ wa Ũsumbĩ ũsu nĩ Yesũ Klĩsto na Aklĩsto etĩkĩw’a mauta 144,000. Vaulo eetie Ũsumbĩ ũsu “ndũa ya Ngai ũla wĩ thayũ,  Yelusaleme ya ĩtunĩ.” (Aevl. 12:22; Ũvu. 5:8-10; 14:1) Yesũ nĩwamanyĩisye amanyĩw’a make mavoyae Ũsumbĩ ũsu wũke nĩ kana kwenda kwa Ngai kwĩkwe vaa nthĩ o ta ĩtunĩ.—Mt. 6:10.

4. Kwosana na Mwambĩlĩlyo 17:1, 2, 6, Avalaamu eesĩ ũvoo wĩana ata ũkonetye ĩla ndũa, kana Ũsumbĩ ũla Ngai wathanĩte?

⁴ We Avalaamu nĩweesĩ ũvoo w’onthe ũkonetye ũndũ Ũsumbĩ wa Ngai waĩ ũvangwe? Aiee. Kwa ĩvinda ya myaka maana maingĩ, ũvoo ũsu waĩ “kĩmbithĩ kĩtheu.” (Aev. 1:8-10; Ako. 1:26, 27) Ĩndĩ Avalaamu nĩweesĩ kana nzyawa imwe syake ikatw’ĩka asumbĩ. Na kĩtumi nũndũ Yeova nĩwamwathĩte ĩmwe kwa ĩmwe ũndũ ũsu. (Soma Mwambĩlĩlyo 17:1, 2, 6.) Avalaamu nĩwaĩkĩĩe mũno mawatho ma Ngai nginya ũkethĩa no ta ũmwene ũla Mwĩtĩkĩw’a Mauta, kana Masia, ũla wathanĩtwe kana akatw’ĩka Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Nĩkyo kĩtumi Yesũ watavisye Ayuti ma ĩvinda yake atĩĩ: “Ĩthe wenyu Avalaamu nĩwatanĩie mũno wĩkwatyo wa kwona mũthenya wakwa, na nĩwawonie na atana.” (Yoa. 8:56) Vate nzika, Avalaamu nĩweesĩ kana nzyawa imwe syake ikatw’ĩka kĩlungu kya Ũsumbĩ ũla Yeova wesaa kwambĩĩsya, na nĩweeyũmbanĩtye kweteela Yeova eanĩsye watho ũsu.

5. Twĩsĩ ata kana Avalaamu nĩweeteele ĩla ndũa yaĩ yambĩĩw’e nĩ Ngai?

⁵ Avalaamu oonanisye ata kana nĩweeteele ĩla ndũa, kana Ũsumbĩ ũla waĩ wambĩĩw’e nĩ Ngai? Mbee, ndaatw’ĩka laiaa wa ũsumbĩ wa nthĩ o na yĩva. Atwie kwĩkala aithamathama vandũ va kũtũa vandũ vamwe nĩ kana ndakakwate mbau ũsumbĩ wa andũ. Kelĩ, ndaatata kwambĩĩsya ũsumbĩ wake. Vandũ va ũu, aendeeie kũmwĩw’a Yeova na kweteela eanĩsye watho wake. Kwa kwĩka ũu, Avalaamu oonanisye kana nĩwamũĩkĩĩe Yeova vyũ. Ekai tũneenee mawetu amwe wakomanie namo, na tũyona kĩla ngelekany’o yake ĩtonya kũtũmanyĩsya.

6. Ulu yaĩ ndũa ĩilye ata?

⁶ Andũ ma Ulu vala Avalaamu waumie maĩ asũvĩĩku, maĩ asomu, athwii, na mekalaa me eanĩe. Ndũa ĩsu yaiĩĩwe na ũkũta mũnene na  mĩtaũ mĩliku ya kĩw’ũ ngalĩko itatũ. Andũ ma ndũa ĩsu nĩmeesĩ kũandĩka na kwĩka ĩsavu. Na veonekana andũ aingĩ ndũanĩ ĩsu nĩmakũnaa viasala nũndũ andũ ala menzaa syĩndũ sya tene nĩmethĩĩte mathangũ maingĩ ma viasala vau. Nyũmba sya andũ syaakĩtwe na mavali, na ngũta syasyo ikatendew’a na ikavakwa sokaa. Nyũmba imwe syaĩ na lumu 13 kana 14, na lumu isu syaakawa ithyũlũlũkĩte mwanya wĩ vau katĩ, ũla weethĩawa wĩtĩtwe mavia nthĩ.

7. Nĩkĩ yaĩ no nginya Avalaamu ekwatye Yeova amũsũvĩe vamwe na andũ make?

⁷ Yaĩ no nginya Avalaamu ekwatye Yeova amũsũvĩe vamwe na andũ make. Nĩkĩ? Nũndũ Avalaamu na Sala matiĩte nyũmba yoo Ulu, vala mekalaa me asũvĩĩku na me eanĩe, makathi kwĩkala maeemanĩ weũnĩ wa Kanaani. Yu we na andũ make mayasiĩĩtwe nĩ ũkũta mũnene na mĩtaũ mĩliku ya kĩw’ũ. Na kwoou maĩ matonya kũvithũkĩwa nĩ amaitha na mĩtũkĩ.

8. Nĩ ũndũ wĩva wakwatie Avalaamu ĩvinda yĩmwe?

⁸ Avalaamu nĩweekaa kwenda kwa Ngai, ĩndĩ ve ĩvinda waaĩwe nĩ lĩu ũtoetye wa kũĩthya andũ make. Ĩvinda yĩu kwaĩ na yũa ĩnene nthĩ ĩsu ya Kanaani. Yũa yĩu yaĩ ĩvyũ nginya Avalaamu atw’a kũthamĩĩsya andũ make Misili kwa kavinda. Ĩndĩ mavika Misili, mũsumbĩ wa nthĩ ĩsu weetawa Valao nĩwoosie kĩveti kyake. Kwasũanĩa ũndũ Avalaamu ũtonya kwĩthĩwa athĩnĩkaa nginya yĩla Yeova watumie Valao amũtũngĩa kĩveti kyake.—Mwa. 12:10-19.

9. Nĩ mawetu meva ma mũsyĩ Avalaamu wakomanie namo?

⁹ Mũsyĩ wa Avalaamu waĩ na mawetu angĩ manene. Mũka wake mwendwa, Sala, aĩ ngũngũ. Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, ũndũ ũsu nĩwamatũlaa ngoo mũno. Mũthya, Sala nĩwatwie kũnenga Avalaamu mũthũkũmi wake mwĩĩtu weetawa Akali, nĩ kana amasyaĩe syana. Yĩla Akali waitavie Isumaeli, nĩwambĩĩie kũvũthya Sala. Maũndũ mavyũvie nginya Sala alũngya Akali.—Mwa. 16:1-6.

10. Nĩ maũndũ meva makonetye Isumaeli na Isaka matatie mũĩkĩĩo wa Avalaamu?

¹⁰ Ĩtina Sala nĩwaitavie na asyaa kamwana, kala Avalaamu waketie Isaka. Avalaamu nĩwendete tũvĩsĩ twake twĩlĩ, Isumaeli na Isaka. Ĩndĩ nũndũ Isumaeli nĩwathĩnasya Isaka, Avalaamu nĩwalasimĩkie kwĩa Akali na mwana wake mathi. (Mwa. 21:9-14) Ĩtina wa ĩvinda, Yeova nĩwakũlilye Avalaamu aumye Isaka ta nthembo. (Mwa. 22:1, 2; Aevl. 11:17-19) Mavindanĩ asu elĩ, yaĩ no nginya Avalaamu ekwatye kana Yeova ndakalea kwĩanĩsya mawatho make kwa ana make elĩ.

11. Nĩkĩ yaĩ no nginya Avalaamu eteele Yeova na wũmĩĩsyo?

¹¹ Ĩvindanĩ yĩu yonthe, yaĩ no nginya Avalaamu emanyĩsye kweteela Yeova na wũmĩĩsyo. Nĩvatonyeka akethĩwa aĩ na myaka 70 na kĩndũ yĩla we na mũsyĩ wake maumie Ulu. (Mwa. 11:31–12:4) Na kwa ĩvinda ya vakuvĩ myaka ĩana ekalaa maeemanĩ, aithamathama nthĩ ya Kanaani. Avalaamu akwie e na myaka 175. (Mwa. 25:7) Ĩndĩ we ndaaĩyonea Yeova aianĩsya watho wa kũnenga nzyawa syake nthĩ ĩsu. Na ndaaĩkala mũno ũndũ wona ĩla ndũa ĩyakwa, ĩla nĩyo Ũsumbĩ wa Ngai. O na vailye ũu, Mbivilia yaĩtye kana Avalaamu akwie “e mũtumĩu mũno, na wa myaka mingĩ.” (Mwa. 25:8) O na kau Avalaamu nĩwakomanie na mawetu maingĩ, aendeeie kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu na nĩwatanĩaa kũmweteela Yeova. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kũmĩĩsya? Oomĩĩisye nũndũ ĩvinda yonthe yĩla waĩ thayũ, Yeova nĩwamũsũvĩaa na amũkuaa ta mũnyanyae.—Mwa. 15:1; Isa. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Ithyĩ tweteele kyaũ, na twĩneenea kyaũ?

 ¹² O ta Avalaamu, nĩtweteele ĩla ndũa yĩ na mĩsingi ya w’o. Ĩndĩ ti aĩ tweteele yakwe. Nĩtwĩsĩ Ũsumbĩ wa Ngai wambĩĩiw’e mwaka wa 1914 na yu nũsumbĩkĩte ĩtunĩ. (Ũvu. 12:7-10) Kĩla tweteele nĩ kwona ũisumbĩka nthĩ yonthe. Ĩvindanĩ yĩĩ tweteele kĩu, ve mawetu maingĩ tũkomanaa namo mailye o ta ala Avalaamu na Sala makomanie namo. Mo athũkũmi ma Yeova ĩvindanĩ yĩĩ nĩmavotete kũatĩĩa ngelekany’o ya Avalaamu? Ve ngewa syĩ makasetinĩ ma Mũsyaĩĩsya syonanĩtye kana, o ta Avalaamu na Sala, aingĩ ũmũnthĩ nĩmethĩĩtwe na mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo. Ekai tũneenee ngewa imwe na tũyona kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya.

13. Ngewa ya Mwana-a-asa Walden yaũmanyĩsya kyaũ?

¹³ Ĩkalaa wĩyũmbanĩtye kwĩyĩima maũndũ mana. Ethĩwa nĩtũkwenda kwia mbee maũndũ ma Ũsumbĩ, ũla ũelekanĩtw’e na ĩla ndũa, no nginya tũatĩĩe ngelekany’o ya Avalaamu, ũla weeyĩimie maũndũ amwe na ngenda nĩ kana amwendeesye Ngai. (Mt. 6:33; Mko. 10:28-30) Sũanĩa ngelekany’o ya mwana-a-asa wĩtawa Bill Walden. * Mwakanĩ wa 1942, Bill e vakuvĩ kũkwata ndikilii ya maũndũ ma kũsola myako yunivasitinĩ ĩmwe ya Amelika, nĩwambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ sya Yeova. Vulovesa ũmwe wamũsomethasya nĩwamũmanthĩĩte wĩa ũla ũkathũkũmaa amina yunivasiti, ĩndĩ aũlea. Bill amũeleisye kana nũtw’ĩte kũlea kũsembany’a na wĩa wa mbesa mbingĩ nĩ kana amũthũkũme Ngai mũnango. Ĩvinda ĩnini ĩtina wa ũu, silikalĩ nĩyaumisye mwĩao Bill eyĩandĩkĩthye itanĩ. Nĩwaleile kwa ndaĩa, na nũndũ wa ũu, akũnwa vainĩ wa ndola 10,000, na atw’ĩĩwa kyovo kya myaka ĩtano. Ĩtina wa myaka ĩtatũ nĩwathaiw’e. Nĩwesie kũthokw’a Sukulu ya Ngileati, na atũmwa Africa ta misonalĩ. Ĩtina, Bill nĩwatwaie Eva, na maendeea na ũthũkũmi woo Africa, vala malasimĩkie kwĩka moalyũku mana. Mũthya nĩmesie kũsyoka Amelika nĩ kana masũvĩe inyia wa Bill. Bill aiminĩĩa ngewa yake aĩtye: “Nĩnĩkelemasya  methoi nasũanĩa kĩanda kya mwanya kĩla Yeova ũnengete kya kũmũthũkũma kwa ĩvinda ya myaka mbee wa 70. Nĩmũtũngĩaa mũvea mavinda maingĩ nũndũ wa kũndetheesya nĩke ũtwi wa kũmũthũkũma thayũnĩ wakwa w’onthe.” We no ũmũthũkũme Yeova wĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe?

14-15. Ngewa ya Mwana-a-asa na Mwĩĩtu-a-asa Apostolidis yaũmanyĩsya kyaũ?

¹⁴ Ndũkasũanĩe kana ũkekalaa ũteũkwatwa nĩ mathĩna. Ngelekany’o ya Avalaamu yĩtũmanyĩsya kana o na ala meyumĩtye mamũthũkũme Yeova, no nginya makwatwe nĩ mathĩna. (Yak. 1:2; 1 Vet. 5:9) Ngewa ya mwana-a-asa wĩtawa Aristotelis Apostolidis nĩyĩĩkĩĩthĩtye ũndũ ũsu. * Avatisiwe mwaka wa 1946, nthĩ ya Greece, na mwakanĩ wa 1952 nĩweevaisye mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Eleni. Elĩ maĩ na mĩvango ĩvw’anene ya kĩ-veva. Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana, Eleni nĩwawaie na eethĩwa na kĩndũ kyaimbĩte w’ongonĩ (brain tumor). Wimbu ũsu nĩwaumiw’e, ĩndĩ myaka mĩnini ĩtina wa kũtwaana, ũndũ ũsu nĩwamũsyokeie. Ndakĩtalĩ nĩsyamũthĩnzie ĩngĩ, ĩndĩ onza mamutha amwe na weethĩa ndatonya kũneena nesa. Eleni aendeeie kwĩthĩwa e mũtavany’a wĩ kĩthito, o na kũtw’ĩka aĩ mũwau, na silikalĩ nĩyathĩnasya Ngũsĩ nthĩ ĩsu.

¹⁵ Aristotelis asũvĩie mũka kwa ĩvinda ya myaka 30. Myakanĩ ĩsu aĩ mũtumĩa wa kĩkundi, nĩwathũkũmaa kamitiinĩ sya maũmbano manene, na nĩwatetheeisye kwaka Nyũmba ya Maũmbano Manene. Na ĩndĩ mwakanĩ wa 1987, Eleni nĩwaũmĩie mũno e ũtavany’a. Kwa ĩvinda ya myaka ĩtatũ ndeeyĩw’aa, na mũthya nĩwakwie. Aristotelis aminĩĩe ngewa yake na kwasya: “Kwa myaka mingĩ nĩnĩkwatĩtwe nĩ mathĩna maingĩ, na amwe maĩ maũndũ matataĩĩwe. Na kwoou nĩnatwie kũmĩĩsya vandũ va kwĩtĩkĩlya kĩndũ o na kĩva kĩndũle ngoo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, kĩla ĩvinda Yeova nũnengae vinya wa kũmĩĩsya.” (Sav. 94:18, 19) Yeova amendete ta kĩ ala mekaa kyonthe kĩla matonya mamwendeesye o na makwatwa nĩ matatwa!

16. Mwana-a-asa Knorr anengie mũka ũtao wĩva mũseo?

 ¹⁶ Endeea kũsũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte. Avalaamu nĩwasũanĩaa ĩũlũ wa ĩtuvi yĩla Yeova wamwathĩte, na kĩu nĩkyamũtetheeisye kũmĩĩsya mawetu. Mwĩĩtu-a-asa Audrey Hyde nĩwatatie kwĩkala asũanĩĩte ĩũlũ wa wĩkwatyo wa ĩvinda yũkĩte o na kau mũũme wake wa mbee, Nathan H. Knorr, nĩwooaiwe nĩ kanza, na wa kelĩ, Glenn Hyde, awaa ũwau wa Alzheimer’s. * Mwĩĩtu-a-asa ũsu aĩtye kana atetheeiw’e nĩ kĩndũ Mwana-a-asa Knorr wamũtavisye syumwa mbũthũ atanamba kũkw’a. Aĩtye: “Nathan andilikanilye ũũ: ‘Twamina kũkw’a, vayĩthĩawa nzika kana wĩkwatyo witũ nũkwĩanĩa, na tũikasyoka kwĩw’a woo ĩngĩ.’ Asyokie ambĩkĩa vinya ũũ: ‘Sisya mbee, nũndũ vau nĩ vo ĩtuvi yaku yĩĩ.’ . . . Na ongelile kũndavya: ‘Endeea kwĩthĩwa na kĩthito; tata kũtũmĩa thayũ waku kũtetheesya angĩ. Kĩu kĩkaũtetheesya kũkwata ũtanu.’” Ũsu nĩ ũtao mũseo ta kĩ wa kwĩkĩa kĩthito twĩke angĩ nesa na ‘kũtana wĩkwatyonĩ’!—Alo. 12:12.

17. (a) Nĩkĩ twĩ na itumi nzeango sya kũsũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte? (b) Kũatĩĩa ngelekany’o ĩla yĩ nthĩnĩ wa Mika 7:7 kũtonya kũtũtetheesya ata twĩtanĩa moathimo ma ĩvinda yũkĩte?

¹⁷ Ũmũnthĩ twĩ na itumi nzeango sya kũsũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte. Nũndũ mbee maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ meonany’a ũtheinĩ kana twĩkalĩte mũthyanĩ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno nthũku. O na ĩngĩ, o mĩtũkĩ tũyĩĩthĩwa na vata wa kweteela ĩla ndũa yĩ na mĩsingi ya w’o ĩsumbĩke nthĩ yonthe. Ũathimo ũmwe tũkatanĩa katĩ wa moathimo maingĩ nĩ kwona endwa maitũ maithayũũkw’a. Ĩvindanĩ yĩu, Yeova akaathima Avalaamu nũndũ wa mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo wake kwa kũmũthayũũkya vamwe na mũsyĩ wake mekale ĩũlũ wa nthĩ. We ũkeethĩwa vo ũmathokye? No wĩthĩwe vo ethĩwa, o ta Avalaamu, nĩwĩyũmbanĩtye kwĩyĩima maũndũ mana kwondũ wa Ũsumbĩ wa Ngai, ethĩwa nũendeeaa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo o na wakomana na mawetu, na ethĩwa nĩwĩmanyĩĩtye kũmweteela Yeova na wũmĩĩsyo.—Soma Mika 7:7.