WĨKAA ata wenda kũmanya vala saa syavika? No kwĩthĩwa wĩkasya metho saanĩ yaku ya kw’oko kana ya ũkũtanĩ. Na mũnyanyau akaũkũlya twĩ saa siana ũtonya kũmwĩa ata? No ũmũsũngĩe kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Ve nzĩa ta syĩva?

Kwa ngelekany’o, twasye nĩ ĩsaa na ndatĩka 30 ĩtina wa saa sita. No wasye twĩ saa 7:30. Na kwĩ o kũndũ kũngĩ ũtonya kwasya twĩ saa 13:30. Ĩsu no nzĩa ĩngĩ ĩtũmĩkaa kũtala masaa (24-hour clock). O na kwĩ kũngĩ ũkamakũlya makwĩa twĩ “nyusu ya nyanya,” mayenda kwasya kana twĩ saa nyanya itielye ndatĩka 30.

Ũisoma Mbivilia noĩthwa waaĩkũlya andũ matalaa masaa ata tene. Matũmĩaa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Maandĩko ma Kĩevelania nĩmawetete saa ta sya “kĩoko,” “syũa yaũngama,” “mũthenya katĩ” kana “katambanga,” o na “wĩoo.” (Mwa. 8:11; 19:27; 43:16; Kũt. 28:29; 1 Asu. 18:26) Ĩndĩ kwĩ kũmwe ĩwetaa vyũ twaĩ saa iana.

Tene nĩkweethĩawa na asyaĩĩsya. Matũmĩkaa ũtukũ mũno mũno. Myaka maana meana ũna Yesũ ate mũsyae, Aisilaeli maaanĩtye masaa ma ũtukũ mavinda atatũ. Mavinda asu meetawa mosyaĩĩsyo. (Sav. 63:6) Kwa ngelekany’o, ĩandĩko ya Asili 7:19 nĩyĩwetete “ũsyaĩĩsyo wa katĩ.” Yesũ aikaasyawa, Ayuti maĩ mambĩĩie kũatĩĩa nzĩa ĩla yatũmĩawa nĩ Akiliki na Alomi ya kũaany’a masaa ma ũtukũ mavinda ana.

Mavuku ma Ũvoo Mũseo nĩmawetete mosyaĩĩsyo asu mavinda kauta. Kwa ngelekany’o, Yesũ eĩtwe akinyĩile kĩw’ũnĩ ĩũlũ aendete ĩsiwanĩ vala vaĩ amanyĩw’a make ‘ũsyaĩĩsyonĩ wa kana wa ũtukũ.’ (Mt. 14:25) Nthĩnĩ wa ngelekany’o ĩmwe Yesũ wanenganie, aisye kana “nĩ ngathime ngombo ila ikethĩwa isyaĩĩsye vwana wasyo akyũka . . . Na ethĩwa akooka ũsyaĩĩsyonĩ wa kelĩ, kana wa katatũ, na asyĩthĩa ta ũu, nĩ ngathime ngombo isu.”—Luka 12:37, 38.

Ve ĩvinda Yesũ wawetie mosyaĩĩsyo onthe me ana. Eeie amanyĩw’a make atĩĩ: “Syaĩĩsyai ĩndĩ; nũndũ mũtyĩsĩ yĩla mwene wa nyũmba wĩũka, ethĩwa nĩ wĩoo, kana ũtukũ katĩ, kana nzamba syasya, kana kĩoko.” (Mko. 13:35) Ũsyaĩĩsyo wa mbee, kana “wĩoo,” wambĩĩaa syũa yathũa nginya saa itatũ sya wĩoo. Naw’o ũsyaĩĩsyo wa kelĩ, kana “ũtukũ katĩ,” wambĩĩaa saa itatũ sya wĩoo nginya saa sita sya ũtukũ. Na ve ũsyaĩĩsyo wa katatũ, kana “nzamba syasya,” ũla wambĩĩaa saa sita sya ũtukũ nginya saa kenda kũikya. Nĩvatonyeka ũkethĩa ũtukũ ũla Yesũ wakwatiwe, nzamba yaaisye ũsyaĩĩsyonĩ ũsu. (Mko. 14:72) Na ĩndĩ ũsyaĩĩsyo wa kana, kana “kĩoko,” wambĩĩaa saa kenda kũikya nginya syũa yĩyuma.

Kwoou o na kau andũ mayaĩ na saa sya kw’oko kana sya ũkũtanĩ, maĩ na nzĩa syoo ila matũmĩaa kũtala saa mũthenya kana ũtukũ.