1. Nĩ ũtonyi wĩva ũtonya kũtũtetheesya tũatĩĩe ngelekany’o ĩla Ngai ũtwiĩe?

YEOVA atũmbie tũtonya kũelewa ũndũ ala angĩ mekwĩw’a. O na kau tũitonya kũkwatya vyũ, no tũtate kũelewa ũndũ mũndũ wĩw’aa akwatwa nĩ ũndũ mũna o na ethĩwa ndwaatũkwata kana tũyaawĩka. (Soma Aeveso 5:1, 2.) Tũtonya kũtũmĩa mũthĩnzĩo ũsu nesa ata? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũikatũmĩe mũthĩnzĩo ũsu kwa nzĩa ĩtonya kũtũetee mathĩna?

2. Yeova ew’aa ata ĩla tũũthĩna?

² Vate nzika, nĩtwĩw’aa mũyo mũno nũndũ Ngai nĩwathanĩte kana etĩkĩw’a mauta ala aĩkĩĩku makathi ĩtunĩ na mainengwa thayũ ũtatonya kũkw’a, na kana “malondu angĩ” ma Yesũ ala mekalĩte me aĩkĩĩku makanewa thayũ wa tene na tene vaa nthĩ. (Yoa. 10:16; 17:3; 1 Ako. 15:53) Na nĩtwĩsĩ kana onthe ala makakwata thayũ ũtatonya kũkw’a ĩtunĩ, na ala makakwata thayũ wa tene na tene vaa nthĩ maikakwatwa nĩ mathĩna ala matũkwataa ũmũnthĩ. Ĩndĩ ũmũnthĩ Yeova nĩwĩthĩawa esĩ ũndũ twĩw’aa ĩla tũũthĩna o tondũ weesĩ ũndũ Aisilaeli meew’aa ĩla  mathĩnaw’a me ngombo Misili. Mbivilia yaĩtye kana “thĩnanĩ woo w’onthe nake nĩwathĩnaw’a.” (Isa. 63:9) Myaka mingĩ ĩtina wa ũu, ve ĩvinda Ayuti makwatiwe nĩ wia nũndũ wa amaitha ala mamasiĩĩaa mayaka ĩkalũ, ĩndĩ Ngai amea atĩĩ, “Ũla ũkũkiitaa akiitaa kyũma kya itho [yakwa].” (Nzek. 2:8) O tondũ mũndũ mũka wĩthĩawa endete mwana wake, now’o Yeova wendete andũ make na nũndũ wa ũu nũmatethasya. (Isa. 49:15) Kwa ndeto ingĩ, Yeova nũeleawa ũndũ ala angĩ mekwĩw’a, na o naitũ nũtũnengete ũtonyi ũsu.—Sav. 103:13, 14.

3. Nĩ kyaũ kyonanasya kana Yesũ aĩ tei?

³ Yesũ nĩwaeleawa ũndũ ala angĩ mekwĩw’a, o na nĩwaeleawa ala mathĩnaw’a nĩ maũndũ mataamũkwata. Kwa ngelekany’o, atongoi ma ndĩni nĩmamakengaa na kũmombĩĩa mĩao yoo meseũvĩsye, na andũ aingĩ nĩmamakĩĩte mũno. (Mt. 23:4; Mko. 7:1-5; Yoa. 7:13) Yesũ ndamakĩaa o na ndaĩ akengeka, ĩndĩ nĩwaeleawa ũndũ ala mathĩnaw’a nĩ atongoi asu meew’aa. Nĩkyo Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Na amona makomano, amew’ĩa tei nĩkwĩthĩwa nĩmanyamaaw’a na kũnyaĩĩkw’a ta malondu mate na mũĩthi.” (Mt. 9:36) Yesũ nĩwendete andũ na nĩwamew’ĩaa tei o ta Ĩthe.—Sav. 103:8.

4. Yesũ eekaa ata ĩla woona andũ meũthĩna?

⁴ Nũndũ Yesũ nĩwendete andũ, ĩla woona maithĩna nĩwamatetheeasya. Kwĩka ũu kwoonanisye kana nĩwendete andũ vyũ o tondũ Ĩthe wake wamendete. Kwa ngelekany’o, mũthenya ũmwe Yesũ nĩwendaa kũthũmũa e na amanyĩw’a make vandũ vauĩtye nũndũ matindĩte maitavany’a. Ĩndĩ nĩwoonie andũ mamweteele, amew’ĩa tei, na oosa ĩvinda ambĩlĩlya “kũmamanyĩsya maũndũ maingĩ.”—Mko. 6:30, 31, 34.

5, 6. Nĩ kana twende atũi maitũ o tondũ Ngai ũmendete, twaĩle kũmosa ata? Nengane ngelekany’o. (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 24.)

⁵ Twonanasya kana nĩtwendete atũi maitũ o tondũ Ngai ũmendete twekalany’a namo nesa. Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno: Twasye ve mwanake ũmwe Mũklĩsto wĩtawa Alan ũkũsũanĩa ĩũlũ wa mwana-a-asa mũna mũkũũ ũtatonya kũsoma nesa nũndũ nĩwaaie metho. O na mwana-a-asa ũsu mũkũũ nũemawa nĩ kũtavany’a nyũmba na nyũmba. Kavindanĩ kau Alan ũkũsũanĩa ĩũlũ wa mwana-a-asa ũsu aililikana ndeto ii sya Yesũ: “Ũndũ ũla mũkwenda kwĩkwa nĩ andũ, o ta ũu mekei o w’o.” (Luka 6:31) Alan ayĩkũlya, ‘Nĩ ũndũ wĩva ngwenda kwĩkwa nĩ andũ?’ Ayĩsũngĩa atĩĩ kuma ngoonĩ, ‘Nĩenda makũne mũvĩla nakwa!’ Ĩndĩ ũla mwana-a-asa mũkũũ ndatonya kũkũna mũvĩla. Ĩla Yesũ wawetie ndeto ila syĩ mũsoanĩ ũsu no ũndũ ũmwe na watwĩaa nĩtwĩkũlye atĩĩ, ‘Ndonya kwenda mũtũi wakwa ambĩke ata keka nĩ na thĩna ta ũla wake?’

⁶ We Alan ti mũkũũ ĩndĩ nũtonya kũsũanĩa ũndũ we ũtonya kwĩw’a keka nĩ mũkũũ. Kwoou aimantha ĩvinda ya kũelewa ũla mwana-a-asa mũkũũ na kũmwĩthukĩĩasya nesa ĩla ũkũneena. O aendeee o ũu, Alan aielewa ũndũ mũndũ mũkũũ wĩw’aa ĩla waemwa nĩ kũsoma Mbivilia nesa na kũtavany’a nyũmba na nyũmba. Alan amina kũmanya ũndũ ũla mwana-a-asa mũkũũ ũthĩnĩkaa, yu aimanya ũtethyo ũla ũtonya kũmũnenga na ayĩthĩwa na wendi wa kũmũtethya. O naitũ no twĩke ta Alan. Ethĩwa nĩtũkwenda twende ala angĩ o tondũ Ngai ũmendete, twaĩlĩte kwĩyosa ta ithyĩ twĩ na thĩna ũla twoona mwana-a-asa e naw’o.—1 Ako. 12:26.

7. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana ũkethĩa no tũũkwatya thĩna ũla andũ aangĩ me naw’o?

⁷ Ti laisi mavinda onthe kũmanya nesa vyũ mathĩna ala mũndũ wĩ namo. Andũ  aingĩ nĩmakwatawa nĩ mathĩna o na mataatũkwata. Amwe nĩ onzu nũndũ wa kũũmĩa moomĩie, kũwaa, kana ũkũũ. Angĩ namo nĩmathĩnĩkaa mũno nũndũ wa kwĩkala makw’ĩte ngoo, me na kĩũũyũ kingĩ, kana me na kyeva kya kwĩthĩwa meekiwe naĩ navu tene. Namo angĩ maumĩte mĩsyĩ ĩtathaithaa vamwe kana mĩsyĩ yĩ mũsyai ũmwe. Kĩla mũndũ e thĩna ũ wake, na mavinda maingĩ thĩna ũsu twĩthĩawa ithyĩ ene tũtaakwatwa nĩw’o. Ĩla maũndũ meethĩwa mailyĩ ũu-ĩ, tũtonya kwenda ala angĩ ata o tondũ Ngai ũmendete? Nĩ kwa kwĩthukĩĩsya nesa ĩla mũndũ ũkũneena nĩ kana tũmanye ũndũ ũkwĩw’a, o na ethĩwa tũielewa vyũ. Ũu ũkatuma tũmũnenga ũtethyo ũla ũkwenda na kwa nzĩa ĩsu tũyonany’a nĩtũmwendete o tondũ Yeova ũmwendete. O na kau kĩla mũndũ ethĩawa na thĩna wĩ kĩvathũkany’o na wa ũla ũngĩ, no tũtetheesye ala angĩ makakwatya ũndũ Yeova wĩw’aa oona thĩna woo kana o tũkamatetheesya kwa nzĩa ingĩ.—Soma Alomi 12:15; 1 Vetelo 3:8.

8. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Yesũ ethĩwe na ĩnee?

⁸ Mwana wa Ngai aisye atĩĩ: “Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe . . . nĩwe mũseo kwa ala mate mũvea na ala athũku.” (Luka 6:35) O nake Yesũ aĩ na ĩnee ta ya Ngai. Nĩ kyaũ kyatumaa Yesũ ethĩwa ailyĩ ũu? Nĩwasũanĩaa mũno ũndũ kĩla ũkũweta na kĩla ũkwĩka kĩtonya kũtuma ala angĩ mew’a. Kwa ngelekany’o, ve mũndũ mũka ũmwe weesĩkĩe ta mwĩki wa naĩ. Mũthenya ũmwe nĩwookie vala ve Yesũ na ambĩĩa kũĩa etĩkĩsye methoi maũũnĩ ma Yesũ. Ĩndĩ Yesũ nĩwoonie kana mũndũ mũka ũsu nũkwĩlila na amanya kana amũneeny’a naĩ etuma akw’a ngoo mũno. Kwoou vandũ va kwĩka ũu, eekie kũmũkatha na amũekea. O na ĩla Mũvalisi waĩ vau wendie kwonany’a kana ti ta ũneeka nesa, Yesũ amũsũngĩie o kwa ĩnee.—Luka 7:36-48.

9. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe twĩ na ĩnee ta Ngai? Nengane ngelekany’o.

⁹ Tũtonya kwĩka ata tũkonany’a kana twĩ ĩnee ta Ngai? Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ: “Ngombo ya Mwĩaĩi ndyaĩlwe nĩ ũkandanĩa, ĩndĩ nĩyaĩle kwĩthĩwa ĩ nduu kwa andũ onthe.” (2 Tim. 2:24) Mũndũ mũuu nũmanyaa ũndũ ũtonya kwĩka ndakaũmĩsye ala angĩ ĩla maũndũ menda kwĩkala ta matonya kũthũka. Kwasũanĩa ũndũ ũtonya kwĩka maũndũnĩ aa maatĩĩe: Twasye wĩ wĩanĩ na mũnene waku ndaũngamĩe wĩa wake nesa. Ũtonya kwĩka ata? Kana nũtonya kwona mwana-a-asa ooka ũmbanonĩ nake e na myei ũtavakinya. Ũtonya kũmwĩa ata? Kana ĩvinda yĩmwe ũitavany’a nũtonya kũkomana na mwene nyũmba na aikwĩa, “Ndi na mwanya, nĩngwatene.” We no ũmũelewe? Kana twasye wĩ mũsyĩ na ũikũlw’a nĩ kĩveti kyaku kana mũemeu atĩĩ: “Watumie ũtandavya kĩla ũnavangĩĩe Wathanthatũ nĩkĩ?” We no ũmũsũngĩe na ĩnee? Tweeyosa ta ithyĩ twĩ na thĩna ũla wĩ na andũ asu, na twasũanĩa ũndũ ndeto sitũ itonya kũtuma mew’a, nĩtũtonya kũneena na kwĩka maũndũ mekwonany’a twĩ na ĩnee o ta Yeova.—Soma Nthimo 15:28.

10, 11. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũtũmĩe ũĩ o tondũ Yeova wĩkaa? Nengane ngelekany’o.

¹⁰ Nũndũ twĩ na ũtonyi wa kũelewa ũndũ mũndũ ũtonya kwĩw’a akwatĩtwe nĩ ũndũ ũtaatũkwata, nĩtũtonya kũtũmĩa ũĩ maũndũnĩ o tondũ Yeova wĩkaa, na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa no tũmanye kĩla kĩtonya kwĩkĩka tweeka ũndũ mũna. Nguma ya ũĩ nĩ ĩmwe katĩ wa nguma sya Yeova ila nene, na akenda kũmanya maũndũ ala mekwĩkĩka mũndũ eeka maũndũ mana, no amanye. Ithyĩ tũyamba kũmanya maũndũ ala makekĩka ĩvinda yũkĩte, ĩndĩ nĩtwaĩle kũsũanĩa kĩla kĩtonya kwĩkĩka tweeka ũndũ mũna. Aisilaeli mayaasũanĩa ĩũlũ wa kĩla kyaĩ kĩtonya kũmakwata  malea kũmwĩw’a Ngai. O na kau Ngai nĩwamekĩte maũndũ maingĩ, Mose nĩweesĩ kana Aisilaeli makamũvĩtĩsya Yeova. Mũthenya ũmwe Mose ainie wathi wĩ na ndeto ii ethukĩĩw’e nĩ nguthu yonthe ya Aisilaeli: “Nĩ mbaĩ ĩtataĩkaa, na ndĩ ũmanyi nthĩnĩ wayo. A! Kethĩwa nĩ oĩ, na makamanya ũũ, na makasũanĩa mũminũkĩlyo woo!”—Kũt. 31:29, 30; 32:28, 29.

¹¹ Ethĩwa nĩtũkwenda tũkekaa maũndũ kwa ũĩ o tondũ Ngai wĩkaa, nũseo tũkasũanĩa nĩ maũndũ meva matonya kwĩkĩka tweeka ũndũ mũna. O na mavinda angĩ no tũkũne visa wa maũndũ asu kĩlĩkonĩ. Kwa ngelekany’o ethĩwa nĩtũkwĩvaany’a, nĩtwaĩle kũlilikana kana wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi mũno kwĩlikya mwĩkalĩlenĩ wa ũlaalai. Tũikaatate kũvangĩĩa maũndũ kana kwĩka ũndũ ũtonya kũtuma twananga ũnyanya wa mwanya ũla twĩ naw’o vamwe na Yeova! Vandũ va ũu twaĩlĩte kwĩka maũndũ kwosana na ndeto ii Ngai waveveee: “Mũndũ wĩ kĩlĩko nĩwonaa ũthũku, na kwĩvitha; ĩndĩ ala mate ũmanyi nĩmaendeeaa, na kũthĩna.”—Nth. 22:3.

12. Nĩ kwa nzĩa yĩva kũsũanĩa kũtonya kũtwananga?

¹² Mũndũ mũĩ nĩwĩsĩ kana kũsũanĩa maũndũ no kũelekanw’e na mwaki. Ĩla mwaki watũmĩwa nesa, no ũtethye. Kwa ngelekany’o, nũtũtethasya ĩla tũkũua. Ĩndĩ mwaki ũthũkaa ĩla walea kũsianw’a naw’o na wavĩvya nyũmba vamwe na ala me nthĩnĩ. O ta ũu kũsũanĩa no kũtũtetheesye mũno ethĩwa twĩsũanĩa maũndũ matonya kũtuma tũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova. Ĩndĩ kũsũanĩa kũthũkaa ĩla twasũanĩa ĩũlũ wa maũndũ matonya kũtuma twambĩĩa kwĩthĩwa na mawendi mavuku. Kwa ngelekany’o, twamanyĩa kũsũanĩa maũndũ mathũku nĩtũtonya kwĩsa kwĩka maũndũ asu. Vate nzika, kũsũanĩaa maũndũ mathũku nĩkũtonya kwananga vyũ ũnyanya witũ na Yeova!—Soma Yakovo 1:14, 15.

13. Eva atonya kwĩthĩwa akũnaa visa ũilyĩ ata asũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yaĩ mbee wake?

¹³ Kwasũanĩa kĩla kyatumie mũndũ mũka wa mbee, Eva, akwatwa nĩ wendi wa kũya ũla ũsyao “wa mũtĩ wa kũmanyĩthya ũseo na ũthũku.” (Mwa. 2:16, 17) Nzoka yamwĩie atĩĩ: “Mũikakw’a nongi: nũndũ Ngai nĩwĩsĩ kana mũthenya ũla mũkaya waw’o, nĩvo mũkasalukw’a metho, nenyu mũkeethĩwa ta Ngai, mũkĩmanya ũseo na ũthũku.” Ĩla Eva “wonie kana mũtĩ nĩ mũseo wa ũya, na nĩ wa kwendeesya methonĩ,” eekie ata? Mbivilia yaĩtye: “Atw’a ũsyao waw’o, aya; na ĩngĩ anenga mũũme, nake aya.” (Mwa. 3:1-6) Kwosana na Eva, nĩ ta vaĩ kĩndũ kĩseo ndetonĩ ila Satani wamũtavisye. Kĩndũ kĩva? Eva amanyie yu ndakatavaw’a ũla ũseo na ũla ũthũku, ĩndĩ akeetw’ĩĩaa ne we  mwene. Kũsũanĩa kwa mũthemba ũsu kwaetie thĩna ũtaaoneka. Ata? Ĩla mũũme wake, Atamu, wavĩtisye, “naĩ yalikile kũũ nthĩ, na kĩkw’ũ kwondũ wa naĩ.”—Alo. 5:12.

14. Mbivilia ĩtũtetheeasya ata twĩvetangane na ũlaalai?

¹⁴ Naĩ ĩla Eva weekie mũũndanĩ wa Eteni ndyaĩ ũlaalai. Ĩndĩ Yesũ nũtũkanĩtye ĩũlũ wa kũsũanĩa tũyĩka maũndũ makonetye ũlaalai. Aisye: “Kĩla mũndũ ũsyaasya mũndũ mũka na kũmwĩw’ĩa mũmeo nĩweka ũlaalai nake ngoonĩ yake.” (Mt. 5:28) O nake Vaulo aumisye ũkany’o ũũ: “[Ekai] kũsũanĩa ĩũlũ wa ũndũ mũkwĩanĩsya mawendi ma mwĩĩ.”—Alo. 13:14, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

15. Nĩ ũthwii wĩva ũla twaĩle kwĩmanthĩa, na nĩkĩ?

¹⁵ Kũsũanĩa kũngĩ kũthũku nĩ kũla mũndũ ũkũnaa visa athuĩte vyũ na ũyĩthĩa ndakesa kũsũanĩa ĩũlũ wa Ngai. Ĩndĩ ũw’o nĩ kana o na ethĩwa mũndũ nĩ mũthwii, malĩ yake ndĩmũsũvĩa nũndũ yĩthĩawa ĩilyĩ o ‘ta wako mũtulu ũsũanĩonĩ wake.’ (Nth. 18:11) Yesũ nĩwanenganie ngelekany’o ĩmwe nĩ kana onany’e kĩla kĩkwataa mũndũ “ũla wĩyũmbanĩasya isamũ, na ti mũthwii kwa Ngai.” (Luka 12:16-21) Nake Yeova nĩwĩw’aa mũyo mũno ĩla tweeka maũndũ meũmwendeesya. (Nth. 27:11) Naitũ nĩtũtanaa ĩla watwĩtĩkĩla nũndũ wa kwĩyiĩa “ũthwii ĩtunĩ.” (Mt. 6:20) Kĩu nĩkĩtumaa twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, nayo nĩyo ũthwii ũla wa vata vyũ tũtonya kwĩmanthĩa.

16. Nĩ ũndũ ũmwe mwaũ ũtonya kũtũtetheesya tũikemakĩe mũno?

¹⁶ Kwasũanĩa ũndũ tũtonya kũtindaa twĩmakĩe mũno wĩana twatw’ĩka kĩthito kitũ kyonthe kĩkeethĩawa kĩ kya kwĩyiĩa “ũthwii kũũ nthĩ.” (Mt. 6:19) Yesũ nĩwanenganie ngelekany’o oonany’a kana “kwĩmakĩa kwa nthĩ, na ũkengani wa ũthwii,” nitonya kũnyita ĩla ndeto ya Ũsumbĩ. (Mt. 13:18, 19, 22) Andũ amwe, methĩwe masũanĩaa ĩũlũ wa mbesa kana maisũanĩaa ĩũlũ wasyo, matindaa mathĩnĩkĩte ĩũlũ wa maũndũ mathũku ala monaa ta mesa kũmakwata. Ĩndĩ kwĩmakĩa mũno nĩkũtonya kũtũetee mowau na kũkananga ũnyanya witũ na Ngai. Kwoou nĩtũmwĩkwatyei Yeova na tũililikana kana “kĩmako ngoonĩ ya mũndũ nĩkĩminamasya; ĩndĩ ndeto nzeo nĩmĩtanasya.” (Nth. 12:25) Ĩla twatavw’a ndeto nzeo sya kwĩkĩa vinya nĩ mũndũ ũtwĩsĩ nesa, nĩtwĩw’aa twatana mũno. Kwoou ethĩwa ve ũndũ ũũtuma twĩmakĩa, no tũneene na asyai maitũ, ũla tũtwaanĩte nake, kana o mũnyanyae witũ tũmũĩkĩĩe. Ethĩwa ũla tũũneena nake ethĩawa na woni ũilyĩ wa Ngai, nũtonya kũtũtetheesya tũkaeka kwĩmakĩa mũno.

17. Yeova atũtetheeasya ata tũikemakĩe mũno?

¹⁷ Vai mũndũ ũtũeleawa nesa ĩla tũkwĩmakĩa, ate o Yeova. Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Mũikemakĩe kwa ũndũ o na wĩva; ĩndĩ kĩla ũndũnĩ mavata menyu nĩmatavanw’e kwa Ngai na kũvoya na kwĩsũva vamwe na kũtũnga mũvea. Na mũuo wa Ngai, ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi w’onthe, ũkasũvĩaa ngoo syenyu na mosũanĩo menyu nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ.” (Avi. 4:6, 7) Kwoou ĩla wĩmakĩĩte mũno sũanĩa ala tũnengetwe nĩ Yeova matũtetheesye tũendeee kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo nake. Nũtũnengete ana-a-asa na eĩtu-a-asa, atumĩa ma kĩkundi, ngombo yĩ na kĩthito, alaĩka, Yesũ, o na ũ Yeova mwene nĩwĩyumĩtye atũtethye.

18. Kũsũanĩa kũtonya kũtũtethya ata?

¹⁸ O tondũ twoona, kũsũanĩa nĩkũtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na nguma ta sya Ngai, kwa ngelekany’o, wendo. (1 Yoa. 4:8) Tũkekalaa na ũtanu twenda ala angĩ kuma ngoonĩ, twasũanĩa kĩla kĩtonya kwĩkĩka nũndũ wa meko maitũ, na twatata tũikemakĩe mũno ũndũ vataĩle. Kwoou ekai tũtw’e vyũ kũtũmĩa nesa ũtonyi ũla Ngai ũtũnengete wa kũkũna visa kĩlĩkonĩ tũkona maũndũ ala ũtwathĩte, na nĩtũatĩĩei ngelekany’o yake ya wendo, ĩnee, ũĩ, na ũtanu.—Alo. 12:12.