ĨLA Antoine Skalecki waĩ kamwana ndekalaa ate na mbalasi, yĩthĩwe nĩ nene kana nĩ nini. E na mbalasi yake malikaa ngunganĩ ĩte kyeni kingĩ yĩnzĩtwe mita 500 (vuti 1,600) ungu wa nthĩ malatĩtye makaa ma mwaki. Manoaa ki nũndũ wa wĩa ũsu. Ĩthe wa An­toine athũkũmaa ngunganĩ ta ĩsu na ĩvinda yĩmwe nĩyatumbũkie na aũmĩa mũno weethĩa andũ make mai na ũndũ ũngĩ meka ate o kũmũtũma Antoine athi akathũkũmae wĩa o ũsu masaa kenda kwa mũthenya. O nake Antoine avĩtĩie o vanini ĩvinda ĩna ngunga ĩmwe yatumbũkie.

Myakanĩ ya 1920 na 1930 syana mbingĩ nĩsyasyaĩwe France nĩ asyai ma kuma Poland, na Antoine nĩ ũmwe wa syana isu. Nĩkĩ andũ ma Poland mathamĩĩe France? Ĩla nthĩ ya Poland yoosie wĩyathi ĩtina wa Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, andũ nĩmasyaanie weethĩa nthĩ ĩsu nĩyamesya andũ aingĩ mũno nginya vaete thĩna mũnene. Nayo nthĩ ya France yaĩ na vata mũnene wa andũ matonya kwĩnza makaa ma mwaki nũndũ aũme mbee wa milioni ĩmwe ma nthĩ ĩsu makw’ĩĩe kaũnĩ ũsu. Nũndũ wa ũu, Mweinĩ wa 9, 1919, silikalĩ ya France na ya Poland nĩsyaandĩkanie kana andũ ma Poland no mathamĩĩe France. Kũvika mwaka wa 1931, ala mathamĩĩe France maĩ andũ 507,800, na aingĩ moo matũĩte isionĩ ila syenzawa makaa ma mwaki ngalĩko ya ĩũlũ ya France.

Andũ asu maumie Poland maĩ kĩthito mũno na maendie France na syĩthĩo syoo. Syĩthĩo isu syoo syaĩ kĩvathũkany’o vyũ, na mo ene maĩ andũ makwatĩĩe ndĩni mũno. Antoine, ũla yu wĩ na myaka 90, aĩtye atĩĩ: “Ũmau, Joseph, nĩwanengete Maandĩko Matheu ndaĩa nene mũno, na amanyĩĩtw’e ũu nĩ ĩthe.” Wakyumwa wavika, andũ asu maumĩte Poland meekĩaa ngũa syoo ila nzeo vyũ na maithi kanisanĩ o tondũ mekaa me nthĩ yoo. Kĩndũ kĩu kyatumie andũ amwe ma France ala matakwatĩĩe maũndũ ma ndĩni mambĩĩa kũmavũthya.

Andũ aingĩ ma Poland moonanie ya mbee na Amanyĩw’a ma Mbivilia ĩla maĩ vandũ vetawa Nord-Pas-de-Calais. Amanyĩw’a asu ma Mbivilia matavanĩtye kĩsio kĩu na kĩthito kuma mwaka wa 1904. Mwakanĩ wa 1915, ĩkaseti ya The Watch Tower (Mũsyaĩĩsya) nĩyambĩĩe kũtumbĩthw’a kĩla mwei na kĩthyomo kya Polish, nayo ĩkaseti ya The Golden Age (ũmũnthĩ yĩtawa Amkeni!) yambĩĩe kũtumbĩthw’a kĩthyomonĩ o kĩu mwakanĩ wa 1925. Nũndũ makaseti asu maĩ na ũvoo umĩte Maandĩkonĩ, andũ aingĩ nĩmeewie mũyo nũndũ wamo. O na nĩmatanĩthiw’e nĩ ũvoo ũla waĩ ĩvukunĩ ya kĩthyomo kya Polish yĩla yeetawa The Harp of God, nũndũ o naw’o waumĩte Maandĩkonĩ.

Mwendw’e-inyia wa Antoine aendie ũmbanonĩ wake wa mbee mwaka wa 1924, na nĩwe watavisye aa-Antoine ĩũlũ wa Amanyĩw’a ma Mbivilia. Mwakanĩ o ũsu now’o Amanyĩw’a ma Mbivilia meekie ya mbee ũmbano mũnene wa kĩthyomo kya Polish me vandũ veetawa Bruay-en-Artois. O na vatathelete mwei, Joseph  F. Rutherford nĩwaumie ovisinĩ mũnene ooka taoninĩ o ĩsu na eeka ũmbano mũnene, na andũ 2,000 nĩmookie. Ĩla Mwana-a-asa Rutherford woonie ũndũ andũ ma Poland maingĩvĩte ũmbanonĩ ũsu, ameie atĩĩ: “Yeova amũetie France mwĩmanyĩsye ũla w’o. Yu inyw’ĩ na syana syenyu no nginya mũtetheesye andũ ma France! Ve wĩa mwingĩ mũno wa kũtavany’a waĩle kũtethw’a, na Yeova nũkũmantha andũ matethye wĩa ũsu.”

Na ũu now’o Yeova Ngai weekie! Aklĩsto asu ma Poland nĩmeeyumisye na ngoo ĩmwe wĩanĩ wa kũtavany’a o tondũ meeyumĩtye wĩanĩ wa kwĩnza makaa ma mwaki! O na amwe moo masyokie Poland makatavye andũ ma kũu ũw’o wa vata ũla memanyĩĩtye, na maitavany’a vyũ nthĩ ya Poland o na kũtw’ĩka yĩ isio nene mũno. Amwe meekie ũu nĩ ta Teofil Piaskowski, Szczepan Kosiak, na Jan Zabuda.

Ĩndĩ atavany’a aingĩ ma Poland maendeeie kwĩkala France na matavany’a na kĩthito me vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma kũu France. Mwakanĩ wa 1926 ve ũmbano mũnene weekĩwe vandũ vetawa Sin-le-Noble, na vaĩ andũ 1,000 ngalĩko ya kĩthyomo kya Polish na angĩ 300 ngalĩko ya kĩthyomo kya French. Ĩvuku Kitabu cha Mwaka cha 1929 (Kĩsũngũ) yaisye atĩĩ: “Ũtalo wa mwaka w’onthe wĩonany’a kana ana-a-asa 332 ma Poland nĩmaneeyumisye mamũthũkũme Yeova na manoonany’a ũu ĩla manavatisiwe.” Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe ũtambĩĩe, kwaĩ ikundi 84 nthĩ ya France na katĩ wa isu, 32 syaĩ sya kĩthyomo kya Polish.

Mwakanĩ wa 1947, silikalĩ ya Poland nĩyakũlilye andũ mayo masyoke Poland na Ngũsĩ mbingĩ nĩsyeetĩkĩlile kwĩka ũu. O na mamina kũthi, wĩa ũla matethetye vamwe na ana-a-asa ma France nĩwoonekie nesa nũndũ mwaka ũsu nĩkweethĩiwe na wongeleku wa atavany’a ma Ũsumbĩ 10 katĩ wa 100. Ĩtina wa ũu, kuma mwaka wa 1948 nginya 1950, nĩkweethĩiwe ĩngĩ na wongeleku wa atavany’a 20 katĩ wa 100, 23 katĩ wa 100, o na 40 katĩ wa 100! Mwakanĩ wa 1948 nĩw’o ovisi wa ũvonge wa France wanyuvie ya mbee ana-a-asa atano matw’ĩke asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko nĩ kana mamanyĩsye atavany’a asu eũ. Katĩ wa asu atano, ana maĩ ma Poland, na Antoine Skalecki aĩ ũmwe woo.

Kũvika o na ũmũnthĩ ũũ, Ngũsĩ mbingĩ syĩ France no syĩtanĩaw’a na aa-ũmae moo ma Poland, ala maĩ na kĩthito wĩanĩ wa kwĩnza makaa ma mwaki na wĩanĩ wa kũtavany’a. O na ĩngĩ, ũmũnthĩ andũ aingĩ mathamĩĩe France no maendeee kwĩmanyĩsya ũw’o. Ala mathamĩĩaa kũu France matw’a kũsyoka kwoo kana o matw’a kũtũa kũu, maendeeaa kũatĩĩa ngelekany’o ya atavany’a ma Ũsumbĩ me kĩthito, o ta ala atavany’a ma Poland maĩ kũu tene.—Kwĩlilikany’a maũndũ ma tene ma nthĩ ya France.