1, 2. Yĩla mũtwaano wakwatwa nĩ mathĩna, ũu wonanasya kana ndwĩsa kũendeea nesa? Elesya.

MŨTWAANO nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova. Nũtonya kũtuma mũndũ ethĩwa e mũtanu. Ĩndĩ o na vailye ũu, kĩla mũtwaano nũkwatawa nĩ mathĩna. O na mavinda amwe mathĩna asu nĩmatonya kwĩthĩwa me maingĩ mũno ũkethĩa mũndũ no one ta matakathela. Mavikaa vandũ ũkethĩa ala matwaanĩte meĩw’a mateũtanĩa kwĩthĩwa me vamwe ta tene.

² Tũyaĩle kũseng’a twoona mũtwaano witũ ũikwatwa nĩ mathĩna mavinda kwa mavinda. Mathĩna mayonanasya kana mũtwaano wenyu ndwĩsa kũendeea nesa. O na andũ amwe maĩ na mĩtwaano yĩ na mathĩna maito nĩmamanthie nzĩa sya kũmina mathĩna asu na malũlũmĩĩlya mĩtwaano yoo. Ũndũ ũsu ũtonyeka ata?

3, 4. Nĩ kyaũ kĩtonya kumĩla mũtwaanonĩ mavinda amwe?

³ Mũtwaano ũseũvaw’a nĩ andũ elĩ me kĩvathũkany’o. Kĩla ũmwe ethĩawa na maũndũ ala wendete na ala ũmenete, na onthe methĩawa na mawoni na nzĩa syĩ kĩvathũkany’o sya kwĩka maũndũ. O na ĩngĩ, andũ asu matwaanĩte nĩmatonya kwĩthĩwa maeewe kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o na me syĩthĩo syĩ kĩvathũkany’o. Nũndũ wa ũu, nĩmakuaa ĩvinda mayĩsa kũmanyana nesa na kũeleanwa.

⁴ O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, kĩla ũmwe nthĩnĩ wa  mũtwaano nũtonya kũkwatya mũno maũndũ a make nginya makambĩĩa kũtaanĩsya o kavola. O na mũndũ nĩkwambĩĩa kwĩw’a ta wĩkalaa e weka. Nĩ kyaũ kĩtonya kũmatetheesya methĩwe na ngwatanĩo nzeango?

5. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya Mũklĩsto ethĩwe na ngwatanĩo nzeango na ũla ũtwaanĩte nake? (b) Kwosana na ĩandĩko ya Aevelania 13:4, twaĩle kwona mũtwaano ata?

⁵ Yeova nũnenganĩte ũtao mũseo mũno ũtonya kũũtetheesya wĩ na ũla ũtwaanĩte nake mwĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo nake na ngwatanĩo nzeo inyw’ĩ ene. (Savuli 25:4; Isaia 48:17, 18) Atwĩĩte atĩĩ: “Mũtwaano nũnengwe ndaĩa nĩ andũ onthe.” (Aevelania 13:4) Kĩndũ ũnengete ndaĩa ũkyonaa kĩ kya vata mũno na nũkĩsũvĩaa vyũ. Yeova endaa twone mũtwaano wĩ kĩndũ kya vata na kya kũnewa ndaĩa. Twaĩle kũũsũvĩa, ti kũũvũĩa ngũĩ.

6. Kwosana na ĩandĩko ya Mathayo 19:4-6, woni wa Yeova ĩũlũ wa mũtwaano nĩ wĩva?

⁶ Yeova nĩwe wakwatanisye mũndũũme na mũndũ mũka ma mbee. Na nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye atĩĩ: “No mwaasoma kana ũla wamombie kuma mwambĩlĩlyonĩ amombie mũndũũme na mũndũ mũka na asya: ‘Nũndũ wa kĩtumi kĩu mũndũũme akatia ĩthe na inyia na akalũmany’a na kĩveti kyake, na me elĩ makeethĩwa mwĩĩ ũmwe’? Kwoou mayĩthĩawa me elĩ ĩngĩ, ĩndĩ nĩ mwĩĩ ũmwe. Kwondũ wa ũu, kĩla Ngai ũlũmanĩtye vamwe, mũndũ ndakakĩtaanany’e.” (Mathayo 19:4-6) Kuma mwambĩlĩlyonĩ, Yeova endaa mũtwaano wĩkale ĩvinda yĩasa. Endaa andũ nthĩnĩ wa mũsyĩ methĩawe anyanya na maitanĩaa kwĩkala vamwe.

7. Andũ ala matwaanĩte matonya kũlũlũmĩĩlya mũtwaano woo ata?

⁷ O na ũu wĩ o vo, ũmũnthĩ kũvĩtũka ĩvinda yĩngĩ o na yĩva, andũ ala matwaanĩte methĩawa na mawĩmakĩo maingĩ na mathĩna maingĩ mũno. Mavinda amwe nĩmew’aa maitavĩwe mũno nĩ maũndũ ũkethĩa meona mũtwaano woo ta ũtesa kũendeea, na kwoou maikola kwĩkĩa kĩthito maũtangĩĩe. Ĩndĩ kũelewa ũndũ Yeova wonaa mũtwaano no kũtũtetheesye.​—1 Yoana 5:3.

8, 9. (a) Nĩ ĩndĩĩ twaĩle kũatĩĩa ũtao wa Yeova ĩũlũ wa mũtwaano? (b) Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwonaa mũtwaano wĩ kĩndũ kya vata mũno?

⁸ Ũtao ũla Yeova ũtũnengae nũtũtethasya mavinda onthe. O tondũ twoona, atwĩĩte atĩĩ: “Mũtwaano nũnengwe ndaĩa nĩ andũ onthe.” (Aevelania 13:4; Mũtavan’ya 5:4) Twaatĩĩa ũtao ũsu o na yĩla ne vinya kwĩka ũu, tũileaa kũtetheka.​—1 Athesalonika 1:3; Aevelania 6:10.

 ⁹ Nũndũ nĩtwonaa mũtwaano ne kĩndũ kya vata mũno, nĩtwaĩle kwĩvathana na ũneeni na meko matonya kũtuma mũtwaano wanangĩka. Vandũ va ũu, wendi witũ wĩthĩawa wĩ kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yitũ na ũla tũtwaanĩte nake. Ĩndĩ tũtonya kwĩka ũu ata?

10, 11. (a) Nĩ mathĩna meva maito maumĩlaa mũtwaanonĩ? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũsũanĩa ũndũ tũneenaa na ala tũtwaanĩte namo?

¹⁰ Ve maũndũ me kĩvathũkany’o mũndũ ũtonya kwĩka makaũmĩsya ũla matwaanĩte nake. Nĩtwĩsĩ Mũklĩsto ndaĩle kũkũna mũndũ ũla matwaanĩte nake kana kwĩka ũndũ ũtonya kũũmĩsya mwĩĩ wake. Ĩndĩ, nĩvatonyeka ndeto sitũ ikamũũmĩsya. Ũneeni witũ nũtonya kũũmĩsya mũndũ mũno. Mũndũ mũka ũmwe aĩtye atĩĩ: “Mũemewa andavasya ndeto sya kũũmĩsya mũno. Nĩndonya kwĩthĩwa nde na mawũũmĩsye menekee, ĩndĩ ndeto nthũku ila ũndavasya ta, ‘Nĩw’aa wanoisye!’ na ‘We wĩ wa mana mũno!’ ninũmĩasya mũno ngoonĩ.” Mũndũũme ũmwe aisye kana kĩla ĩvinda mũka amũtavasya ndeto sya kĩvũthya na nũmũumaa. Aĩtye: “Mwa o na ndyĩsa kũwetea andũnĩ maũndũ ala kĩveti kĩu kĩndavasya. Kĩu nĩkyo kĩtumi ndaneenaa nakyo na nĩseleasya wĩanĩ ndikenũke tene. Nĩw’aa nĩ mwĩanĩe mũno nĩ wĩanĩ kũvĩtũka nĩ mũsyĩ.” Ũmũnthĩ andũ mendete kũũmĩsya angĩ matũmĩĩte ũneeni mũthũku, kũumangana, na ndeto sya kĩvũthya.

¹¹ Yĩla mũndũ watũmĩa ndeto ta isu kũneena na mũndũ ũla matwaanĩte nake, nũmũũmĩasya mũno, na no akue ĩvinda yĩasa ayĩsa kũusya. Kũneena ũla w’o, ũu tiw’o Yeova wendaa andũ ala matwaanĩte maneenanasye. Ĩndĩ o na mavinda amwe nũtonya kũũmĩsya ũla  mũtwaanĩte nake o na ũteũmanya. Nũtonya kwĩw’a ta ũmũneenasya o nesa, ĩndĩ we ew’aa ata? Ethĩwa ũneeni waku nũmũũmĩasya, we no ũtate ũndũ ũtonya ũmũneenasye nesa ũte kũmũũmĩsya?​—Akalatia 5:15; soma Aeveso 4:31.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma ala matwaanĩte mataendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova?

¹² Yeova nĩwonaa ũndũ ũneenaa na kĩveti kyaku kana na mũũme waku, mwĩ andũnĩ kana yĩla mwĩ inyw’oka. (Soma 1 Vetelo 3:7.) Ĩandĩko ya Yakovo 1:26 yĩtwĩĩte atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva esũanĩa kana nĩ mũthaithi wa Ngai ĩndĩ ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake, ekenga ngoo yake mwene, na ũthaithi wake nĩ wa mana.”

13. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva mũndũ ũtonya kwĩka akaũmĩsya ũla matwaanĩte nake?

 ¹³ Ve maũndũ angĩ mũndũ ũtonya kwĩka akaũmĩsya ũla matwaanĩte nake. Kwa ngelekany’o, mũũme waku kana kĩveti kyaku kĩtonya kwĩw’a ata ũkethĩwa ũtũmĩaa ĩvinda yingĩ mũno na mũndũũme kana mũndũ mũka ũngĩ? O na kau nũtonya kwĩthĩwa na kĩtumi kĩseo kya kwĩka ũu, ta kũtavany’a nake kana kũmũtetheesya ũndũnĩ mũna, ũndũ ũsu no ũũmĩsye mũemeu kana mũkau? Mwĩĩtu-a-asa ũmwe mũtwae aĩtye atĩĩ: “Yĩla noona mũemewa aitũmĩa ĩvinda yĩasa na mwĩĩtu-a-asa ũngĩ kĩkundinĩ, ũndũ ũsu ũmbũmĩasya mũno. Ũtumaa nĩw’a ta ũtonaa nĩ wa vata.”

14. (a) Nĩ ũw’o wĩva wa mũsingi tũkwĩmanyĩsya ĩandĩkonĩ ya Mwambĩlĩlyo 2:24? (b) Twaĩle kwĩkũlya ata?

¹⁴ Twĩ Aklĩsto, nĩtwaĩle kũthĩnĩkĩa asyai maitũ o vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ. Ĩndĩ yĩla twatwaana, twaĩle kũthĩnĩkĩa mbee ala tũtwaanĩte namo. Yeova aĩtye kana mũndũũme “akalũman’ya na mũka wake.” (Mwambĩlĩlyo 2:24) Nĩtwaĩle kũthĩnĩkĩa mũno ũndũ ũla tũtwaanĩte nake ũkwĩw’a. Kwekũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩnĩtũmĩaa ĩvinda yingĩ nĩ na ũla ndwaanĩte nake, nĩnĩmũthĩnĩkĩaa, na nĩnĩmwonasya kana nĩnĩmwendete ũndũ vaĩle?’

15. Nĩkĩ Aklĩsto ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa me metho maikese kwĩthĩwa na ũnyanya wa vakuvĩ mũno na mũndũ ũngĩ nza wa mũtwaano?

¹⁵ Mũtwaano no ũkwatwe nĩ mathĩna ethĩwa ũmwe e na ũnyanya wa vakuvĩ mũno na mũndũ ũngĩ nza wa mũtwaano. Nĩ laisi mũno ũla weeka ũu akambĩĩa kwĩw’a ayendeew’a nĩ mũndũ ũsu ũngĩ, o na akakwatwa nĩ wendi wa kwĩka ũlaalai nake. (Mathayo 5:28) Mũndũ akalea kwĩsisya nĩ kwĩsa kwĩthĩa ekie ũndũ ũtonya kwananga mũtwaano wake.

16. Mbivilia ĩnenganĩte mwĩao wĩva ĩũlũ wa mũtwaano?

¹⁶ Ĩtina wa Mbivilia kwasya “mũtwaano nũnengwe ndaĩa,” ĩsyokete ĩkasya atĩĩ: “Kĩtanda kya mũtwaano kĩthĩwe kĩte kĩvuku, nũndũ Ngai akasilĩla ilaalai na mathaaa.” (Aevelania 13:4) Yĩla Mbivilia ĩkũweta “kĩtanda kya mũtwaano” yĩthĩawa ĩineenea kũmanyana kĩ-mwĩĩ nthĩnĩ wa mũtwaano. (Nthimo 5:18) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twonany’e kana nĩtũnengete ndaĩa mũtwaano na tũyĩsa kwenda kũũvukya?

17. (a) Ũmũnthĩ andũ aingĩ monaa kũthi nza wa mũtwaano ata? (b) Ĩndĩ mo Aklĩsto monaa ata ũndũ ũsu?

¹⁷ Ũmũnthĩ, andũ mayonaa ve ũthũku mũndũ kwĩthĩwa ate mũĩkĩĩku mũtwaanonĩ wake. Tũyĩsa kwenda woni ta ũsu ũlike ngoonĩ na ilĩkonĩ sitũ. Yeova awetete ũtheinĩ kana nũmenete ũlaalai na ũthaaa. (Soma Alomi 12:9; Aevelania 10:31; 12:29) Tũkakoma na mũndũ ũngĩ eka ũla tũtwaanĩte nake, twĩthĩwa tũivukya mũtwaano witũ. O na twĩthĩwa tũyonany’a tũinengete ndaĩa myolooto ya Yeova, na kwoou twĩthĩwa tũyĩyanangĩa ngwatanĩo yitũ vamwe nake. Nũndũ wa ũu, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho tũikeke ũndũ ũtonya kũtuma tũthi nza wa mũtwaano. Ũndũ ũmwe nĩ kwĩtĩkĩlya mesilya mataĩle ilĩkonĩ sitũ ĩũlũ wa mũndũ tũtatwaanĩte nake.​—Yovu 31:1.

18. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana ũthaaa nĩ ũndũ ũmwe na kũthaitha mĩvw’anano? (b) Yeova onaa ũthaaa ata?

¹⁸ Kwosana na Mĩao ya Mose, ũthaaa, kana kwa ndeto ingĩ, mũndũ kũkoma na ũngĩ matatwaanĩte, waĩ naĩ ngito mũno o ta kũthaitha mĩvw’anano. Mũndũ eeka ũmwe katĩ wa maũndũ asu aaĩlĩte kũawa. (Alivai 20:2, 10) Ũthaaa wavw’anene ata na kũthaitha mĩvw’anano? Mũisilaeli athaitha mĩvw’anano, eethĩawa alea kwĩanĩsya wĩvĩto wake wa kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa Yeova.  O ta ũu, Mũisilaeli eeka naĩ ya ũthaaa, eethĩawa alea kwĩanĩsya wĩvĩto wake wa kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa ũla ũtwaanĩte nake. (Kuma 19:5, 6; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 5:9; soma Malaki 2:14.) Vate nzika, kuma tene, Yeova oonaa ũthaaa wĩ naĩ ngito mũno.

19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩvathane vyũ na ũthaaa?

¹⁹ Nao nata ũmũnthĩ? O na kau tũi ungu wa Mĩao ya Mose, woni wa Yeova ĩũlũ wa mũndũ kũkoma na ũngĩ nza wa mũtwaano ndwaavĩndũka. O tondũ tũtesa kũthaitha mĩvw’anano, now’o tũtaĩle kwĩsa kwĩthĩwa tũte aĩkĩĩku kwa ũla tũtwaanĩte nake. (Savuli 51:1, 4; Akolosai 3:5) Tũkeka ũu, twĩthĩwa tũteũnenga ndaĩa mũtwaano witũ vamwe na Yeova, Ngai waitũ.​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na 26, Kũthasya Mũtwaano na Kũtaanĩsya.

20. Ũĩ ũtonya kũtethya ala matwaanĩte ata?

²⁰ Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũlũlũmĩĩlye mũtwaano waku? Ndeto ya Ngai yaĩtye atĩĩ: “Kwondũ wa ũĩ nyũmba nĩyakawa; na kwondũ wa ũmanyi nĩlũmaw’a.” (Nthimo 24:3) Nyũmba nĩtonya kwĩthĩwa na mbevo na ĩte kĩndũ nthĩnĩ, kana ĩkethĩwa na muutĩa nesa, ĩkethĩwa na syĩndũ nzeo, na ĩkethĩwa yĩ vandũ ve ũsũvĩo. Ũu now’o mũtwaano wĩthĩawa ũilye. Mũndũ mũĩ nũĩkĩĩthasya kana mũtwaano wake nĩ wa kwendeesya, nĩ mũsũvĩĩku, na nĩ wa kũtanĩthya.

21. Ũmanyi ũtonya kũlũlũmĩĩlya mũtwaano ata?

²¹ Mbivilia ĩielesya ĩũlũ wa nyũmba ĩsu ĩendeee kwasya atĩĩ: “Na kwondũ wa ũĩ tũsũmba nĩtusũaw’a mothwii onthe me vata mũno na ma kwendeesya.” (Nthimo 24:4) Maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya Ndetonĩ ya Ngai no maseũvĩĩsye mũtwaano waku. (Alomi 12:2; Avilivi 1:9)  Mwasoma Mbivilia na mavuku maitũ mwĩ ĩmwe, nĩmwaĩle kũneenea maũndũ ala mũkwĩmanyĩsya na ũndũ mũtonya kũmatũmĩa mũtwaanonĩ wenyu. Sũanĩai maũndũ ala mũtonya kwĩka mwonany’e kana nĩmwendanĩte na nĩmũnenganĩte ndaĩa. O na ĩngĩ, sũanĩai ũndũ mũtonya kũthĩnĩkĩanaa na kwĩkanaa ũseo. Mũvoyaei Yeova amũtetheesye mwĩthĩwe na ndaĩa itonya kũlũlũmĩĩlya mũtwaano wenyu na itonya kũtuma wendo wenyu wongeleka.​—Nthimo 15:16, 17; 1 Vetelo 1:7.

22. Nĩkĩ twaĩle kwony’a ala tũtwaanĩte namo kana nĩtũmendete, nĩtũmanengete ndaĩa, na nĩtwonaa me ma vata?

²² Twaĩle kwĩka kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana twony’e aũme kana aka maitũ nĩtũmendete, nĩtũmanengete ndaĩa, na nĩtwonaa me ma vata. Tweeka ũu, mũtwaano witũ ũkeethĩwa wĩ mũlũmu na wĩ wa kũtanĩthya mũno. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana, kwĩka ũu kũkamũtanĩthya Yeova.​—Savuli 147:11; Alomi 12:10.