1-3. (a) Mũthĩnzĩo ũmwe mũseo Yeova ũtũnengete nĩ wĩva? Tũtonya kwĩka ata tũkonany’a twĩtũmĩa mũthĩnzĩo ũsu naĩ? (b) Twaĩle kũtũmĩa mũthĩnzĩo wa kũneena ata?

KWASŨANĨA ũndũ ũũ: Ĩthe wa kamwana auma sokonĩ akuĩte kĩsululu wathooea kamwana kake. E na ũtanu nũndũ eenda kũkanenga kĩsululu kĩu ta mũthĩnzĩo nũndũ nũkendete. Ĩndĩ atonya kwĩw’a ata kamwana kau kakatwaa kĩsululu kĩu kateũmaka, kaikonga mũndũ, na kaimũũmĩsya?

² Yeova nĩwe Mũnengani wa “kĩla mũthĩnzĩo mũseo na mwĩanĩu.” (Yakovo 1:17) Mũthĩnzĩo ũmwe mũseo ũtũnengete nĩ ũtonyi wa kũneena. Mũthĩnzĩo ũsu nũtumaa tũelesya maũndũ ala tũũsũanĩa na ũndũ tũkwĩw’a. O na ĩngĩ, nĩtũũtũmĩaa kũtetheesya andũ kwa kũmatavya ndeto itonya kũtuma mew’a kavaa. Ĩndĩ ndeto ila tũneenaa no iũmĩsye andũ angĩ mũno.

³ Ndeto syĩ ũtonyi mwingĩ, na Yeova nũtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũneena nesa. Atwĩĩte atĩĩ: “Ndeto mbou iikaume kanyw’anĩ wenyu, ĩndĩ neenaai ndeto o ila nzeo sya kwaka, kwosana na vata ũla wĩ vo, nĩ kana imatethye ala mekwĩw’a.” (Aeveso 4:29) Ekai twone ũndũ tũtonya kũtũmĩa mũthĩnzĩo ũsu Ngai ũtũnengete kwa nzĩa ĩtonya kũmwendeesya na ĩtonya kũmekĩa ala angĩ vinya.

4, 5. Ndeto sya Mbivilia ila iandĩkĩtwe ĩvukunĩ ya Nthimo itũmanyĩasya ũndũ wĩva ĩũlũ wa ũneeni witũ?

⁴ Ndeto syĩ ũtonyi, kwoou twaĩle kwĩthĩwa twĩ metho ĩũlũ wa kĩla tũũneena na ũndũ tũũneena. Ĩandĩko ya Nthimo 15:4 yaĩtye: “Ũĩmĩ mũuu nĩ mũtĩ wa thayũ; ĩndĩ ngũlũ syaw’o [kana, “ũneeni ũtaĩle,” NWT] nĩ kũtũlĩka kwa veva.” O tondũ mĩtĩ yĩthĩawa yĩ ya vata mũno thayũnĩ na yĩthĩawa na muunyĩ ũtumaa tũusya na tũikwata vinya, now’o ndeto nzeo itumaa mũndũ ũla wasyĩw’a akwata vinya. Ĩndĩ ndeto nthũku nĩsiũmĩasya andũ ala angĩ mũno.​—Nthimo 18:21.

⁵ Ĩandĩko ya Nthimo 12:18 yaĩtye atĩĩ ĩũlũ wa ũneeni ũtaĩle: “Ve ũla ũneenaa mĩtũkĩ ateũsũanĩa ta kũtonyanga kwa ũvyũ.” Ndeto nthũku no iũmĩsye ala angĩ mũno ngoonĩ na no syanange ũnyanya wa andũ me ndũũ. Nũtonya kũlilikana ĩvinda mũndũ waũneenisye naĩ na ũndũ weewie woo mũno. Ĩndĩ ĩandĩko yĩu yongeleele kwasya atĩĩ: “Ũĩmĩ wa ũla mũĩ nũvoasya.” Ũu nĩ kwasya kana ndeto nzeo no itume ngoo ya mũndũ ĩusya, na no itume andũ ala mateũkwatĩanĩaa makwatĩanĩa. (Soma Nthimo 16:24.) Yĩla twalilikana kana ndeto ila tũũneena no iũmĩsye andũ ala angĩ kana ikamekĩa vinya, ũu nũtumaa tũnyuva ndeto sitũ nesa.

6. Nĩkĩ ti ũndũ wĩ laisi kwĩsiĩĩa tũikaneene ndeto itaĩle?

⁶ Ũndũ ũngĩ ũtumaa twĩthĩwa twĩ metho ĩũlũ wa kĩla tũũneena nĩ kana ithyonthe twĩ ene naĩ. Ndeto sitũ syonanasya kĩla kĩ ngoonĩ sitũ na Mbivilia yaĩtye kana “kĩsũanĩo kya ngoo ya mũndũ nĩ kĩthũku.” (Mwambĩlĩlyo 8:21; Luka 6:45) Ti ũndũ wĩ laisi kwĩsiĩĩa tũikaneene ndeto itaĩle. (Soma Yakovo 3:2-4.) O na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kwĩkĩa kĩthito kingĩ nĩ kana tũneenae ndeto sya kwaka ala angĩ.

7, 8. Ndeto ila tũũneena itonya kũtuma ngwatanĩo yitũ na Yeova yĩkala ata?

 ⁷ O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho ĩũlũ wa kĩla tũũneena nũndũ tũkaumya ũtalo kwa Yeova kwondũ wa kĩla tũneenaa na ũndũ tũkĩneenaa. Ĩandĩko ya Yakovo 1:26 yaĩtye: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva esũanĩa kana nĩ mũthaithi wa Ngai ĩndĩ ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake, ekenga ngoo yake mwene, na ũthaithi wake nĩ wa mana.” Kwoou twaema kwĩsũvĩa, ndeto ila tũũneena no itume ngwatanĩo yitũ na Yeova yanangĩka.​—Yakovo 3:8-10.

⁸ Kwa w’o, twĩ na itumi nzeo vyũ sya kwĩthĩwa twĩ metho ĩũlũ wa maũndũ ala tũũneena na ũndũ tũũmaneena. Kwoou nĩ kana tũtũmĩe ũtonyi wa kũneena ũndũ Yeova wendaa nĩtwaĩle kũmanya ũneeni ũla twaĩle kwĩvathana naw’o vyũ.

9, 10. (a) Andũ aingĩ ũmũnthĩ maneenaa ndeto iilye ata? (b) Nĩkĩ twĩvathanaa na kũneena ndeto nthũku?

⁹ Andũ aingĩ ũmũnthĩ matũmĩaa ndeto mbuku,  kana nthũku, yĩla meũneena. Andũ aingĩ monaa kana nĩmaĩle kwĩvĩta na maitũmĩa ndeto nthũku mũno nĩ kana monany’e ũito wa kĩla meũweta. Andũ angĩ ala matongoeasya ivĩndĩ sya mathekany’a televiseninĩ kana letiũnĩ matũmĩaa ndeto itaĩle na maũndũ mataĩle kũthekya andũ. Ĩndĩ mũtũmwa Vaulo aisye atĩĩ: “Vetai maũndũ aa onthe kuma vala mũĩ: ũthilĩku, ũthatu, ũthũku, kũumana, na mũiveta ndeto nthũku kanyw’anĩ wenyu.” (Akolosai 3:8) O na aisye kana “ngũĩ nthũku” ndyaĩle ‘kũwetwa katĩ’ wa Aklĩsto ma w’o.​—Aeveso 5:3, 4.

¹⁰ Mũndũ ũneenaa ndeto itaĩle nũmũthatasya Yeova vamwe na athũkũmi make. Ũneeni wa mũthemba ũsu nĩ mũvuku. “Ũvuku” nĩ ũmwe katĩ wa “mawĩa ma mwĩĩ” ala mawetetwe Mbivilianĩ. (Akalatia 5:19-21) “Ũvuku” ũkonetye naĩ syĩ kĩvathũkany’o, na kwĩka ũndũ ũmwe mũvuku no kũtume mũndũ eka ũngĩ mũvuku. Mũndũ eethĩwa na kĩmanyĩo kya kũneenaa ndeto mbuku mũno, kana itaĩle o na vanini, na ailea kũvĩndũka, ũu no wonany’e kana ndaĩle kũendeea kwĩkala kĩkundinĩ.​—2 Akolintho 12:21; Aeveso 4:19; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 23, Kwĩka Maũndũ Mavuku na Ngũlũ; Ũvuku.

11, 12. (a) Maũndũ maseo ala tũũneena ĩũlũ wa andũ angĩ matonya kũvĩndũka ata makatw’ĩka nzukũ nthũku? (b) Nĩkĩ tũtaĩle kũneena ũvũngũ ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ?

¹¹ O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩvathana na nzukũ nthũku. Nĩtwendeeaw’a nĩ andũ ala angĩ na nĩtwendete kũneena ĩũlũ wa ũndũ anyanya maitũ na andũ maitũ ma mũsyĩ maendeee. O na Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nĩmendaa kũmanya ũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo maendeee na kĩla maĩ matonya kwĩka mamatetheesye. (Aeveso 6:21, 22; Akolosai 4:8, 9) Ĩndĩ tũkaema kwĩsũvĩa, ngewa ila tũkũea no ivĩndũke ikatw’ĩka nzukũ nthũku. Twambĩĩa  kũtavya andũ angĩ ngewa twĩwie ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ, no tũwete ndeto ite sya w’o ĩũlũ wake kana tũkambĩĩa kũvuany’a maũndũ mataĩle kũmanyĩka nĩ andũ angĩ. Na twaema kwĩsũvĩa, no twambĩĩe kũweta maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ. Avalisi nĩmailĩĩile Yesũ maũndũ ma ũvũngũ ũteekĩte. (Mathayo 9:32-34; 12:22-24) Yĩla twaweta maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ nĩtũmwanangĩaa ĩsyĩtwa. O na kwĩka ũu nĩkũtumaa andũ mambĩĩa kũkananĩa na mayambĩĩa kwĩw’anĩa woo. O na nĩkũtumaa andũ methĩwa na ũmaitha.​—Nthimo 26:20.

¹² Yeova endaa tũtũmĩe ndeto itonya kũtetheesya andũ ala angĩ na kũmekĩa vinya, ĩndĩ ti sya kũtuma andũ mamenana. Yeova nũmenete mũndũ “ũla ũvuĩaa kĩthokoo katĩ wa ana-a-asa.” (Nthimo 6:16-19) Satani ũla Ndevili, nĩwe waĩ wa mbee kũneena ũvũngũ, na aneenie ũvũngũ ĩũlũ wa Ngai. (Ũvuany’o 12:9, 10) Andũ aingĩ ũmũnthĩ nĩmendete mũno kũneena maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa ala angĩ. Ĩndĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto kĩyaĩle kwĩthĩwa na andũ mailye ũu. (Akalatia 5:19-21) Ũu wĩonany’a kana nĩtwaĩle kũsũanĩaa maũndũ ala tũũneena tũtanamba kũmaweta. Ũtanamba kũweta ũndũ wĩwie ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ, amba kwĩkũlya atĩĩ: ‘W’o ũndũ ũũ ngwenda kũweta nĩ wa w’o? Nĩnaĩle kũũweta? Nĩ ũndũ ũtonya kũmwanangĩa mũndũ ũngĩ ĩsyĩtwa? Kĩla ngũweta ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ no nĩkĩwete e vo? Nyie nĩw’a ata mũndũ ũngĩ akaneena ũu ĩũlũ wakwa?’​—Soma 1 Athesalonika 4:11.

13, 14. (a) Ndeto nthũku itonya kũtuma andũ ala angĩ mew’a ata? (b) Kũvũthĩĩsya mũndũ nĩ kwĩka ata? Nĩkĩ Aklĩsto mataĩle kũvũthĩĩsya andũ ala angĩ?

¹³ Ve mavinda twĩsaa kũneena maũndũ na ĩtina tũyambĩĩa kwĩlila. Ĩndĩ tũikwenda kwĩthĩwa na  kĩmanyĩo kya kumanasya andũ ala angĩ kana kũneena maũndũ mathũku ĩũlũ woo. Aklĩsto ma w’o mayaĩle kũumana. Vaulo aisye atĩĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu: “Vetai kwenyu kĩla mũthemba wa woo mwai, ũthatu, ũthilĩku, ĩteta, kũumana.” (Aeveso 4:31) Mbivilia ingĩ ialyũlĩte ndeto “kũumana” ta “ndeto nthũku,” “ndeto mbathe,” na “ndeto sya kĩvũthya.” Mũndũ aneena ndeto sya mũthemba ũsu ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ nũmwanangĩaa ndaĩa na iituma ew’a ataĩle. Ũndũ ũngĩ nĩ kana nĩtwaĩle kwĩsiĩĩa mũno tũikatavye syana ndeto sya mũthemba ũsu nũndũ nĩsiũmĩaa mũno kũvĩtũka andũ ala angĩ.​—Akolosai 3:21.

¹⁴ Mbivilia nĩleanĩte vyũ na ndeto sya kũvũthĩĩsya andũ ala angĩ. Mũndũ ũla ũvũthĩĩasya andũ ala angĩ atindĩaa kũneena ndeto sya kĩvũthya ĩũlũ woo nĩ kana amaũmĩsye. Nĩ ũndũ mũthũku mũno mũndũ kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũneenaa ndeto sya mũthemba ũsu ĩũlũ wa ũla matwaanĩte nake kana syana syake. Vate nzika, mũndũ wa mũthemba ũsu ndesa kwĩtĩkĩlw’a kwĩkala kĩkundinĩ. (1 Akolintho 5:11-13; 6:9, 10) O tondũ tweemanyĩsya, twaneena ndeto itaĩle, ite sya w’o, na ite nzeo, no twanange ngwatanĩo yitũ na Yeova na andũ ala angĩ.

15. Nĩ ndeto syĩva itonya kũtuma twĩthĩwa anyanya ma andũ ala angĩ?

¹⁵ Nĩ maũndũ meva tũtonya kũneena tũkonany’a kana nĩtũtũmĩaa ũtonyi wa kũneena ũndũ Yeova wendaa? O na kau Mbivilia ndĩtwĩkĩĩe mĩao ĩũlũ wa maũndũ ala twaĩle kũneena kana ala tũtaĩle kũneena, ĩtwĩĩte tũneenae “ndeto o ila nzeo sya kwaka.” (Aeveso 4:29) Ndeto sya kwaka syĩthĩawa syĩ ntheu, syĩ nzeo, na syĩ sya w’o. Yeova endaa tũneene ndeto sya kũthangaasya andũ ala angĩ na kũtuma mew’a kavaa. Ĩndĩ ũyĩthĩawa  wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩka ũu. No nginya mũndũ ekĩe kĩthito kingĩ nĩ kana aneene ndeto nzeo vandũ va kũneena atasũanĩĩte na ayĩũmĩsya andũ ala angĩ. (Tito 2:8) Eka twone ũndũ tũtonya kũneena ndeto itonya kwaka ala angĩ.

16, 17. (a) Nĩkĩ twaĩle kũkatha ala angĩ? (b) Twaĩle kũkatha aaũ?

¹⁶ Yeova na Yesũ nĩmendete mũno kũkatha angĩ. Twĩenda kũatĩĩa ngelekany’o yoo. (Mathayo 3:17; 25:19-23; Yoana 1:47) Nĩ kana ũkathe mũndũ kwa nzĩa ĩtonya kũtuma athangaaa, nĩ ũndũ wa vata wambe kũsũanĩa ndeto ila ũũtũmĩa na ũyendeew’a mũno nĩwe. Ĩandĩko ya Nthimo 15:23 yaĩtye atĩĩ: “Ndeto ĩvindanĩ yayo, kote nzeo!” Nĩtũtanaa mũno yĩla mũndũ watũkatha kuma ngoonĩ kana yĩla watũtũngĩa mũvea nũndũ wa kĩthito kĩla twĩkĩie tũithũkũma wĩa mũna.​—Soma Mathayo 7:12; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 27, Kũkatha na Kwĩkĩa Ala Angĩ Vinya.

¹⁷ Weethĩwa na kĩmanyĩo kya kwonaa maũndũ maseo ala andũ ala angĩ mekaa, ũkeethĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kũmakatha kuma ngoonĩ. Kwa ngelekany’o, wĩka ata ũkamanya kana ve mwana-a-asa mũna ũmbanasya nesa maũvoo make, na ve mwana-a-asa ũngĩ wĩkĩaa kĩthito aumye maelesyo ũmbanonĩ? Na wĩka ata ũkona mũndũ wa mũika ũlũmanĩtye na ũw’o o na kau nũvĩngawa e sukulu, kana mũndũ mũkũũ wĩ kĩthito kya kũtavany’a? Kwa w’o, ndeto syaku sya kũmakatha nitonya kwĩthĩwa nesyo mekwenda nĩ kana makwate vinya. O na ĩngĩ, nĩ ũndũ wa vata mũno mũndũũme kũtavya kĩveti kyake kana nũkyendete na nĩwonaa kĩ kya vata. (Nthimo 31:10, 28) O tondũ mũtĩ wendaa kyeni na kĩw’ũ nĩ kana ũsanzamũke, now’o andũ mathangaaa mũno yĩla twamakatha. Na mũno mũno syana nĩsyendaa kũkathwa. Kwoou tata ũndũ ũtonya ũikathe nũndũ wa ndaĩa syoo  nzeo na nũndũ wa kĩthito kĩla syĩkĩaa. Waikatha nitonya kwĩthĩwa na ũkũmbaũ mwingangĩ. O na ĩngĩ, kwĩka ũu no kũtume syĩthĩwa na kĩthito kingangĩ mbee wa kĩla syĩthĩawa nakyo.

18, 19. Nĩkĩ twaĩle kwĩkĩa kĩthito mũno nĩ kana tũkiakisye ala angĩ na tũimekĩa vinya? Tũtonya kwĩka ũu ata?

¹⁸ Yĩla tweekĩa angĩ vinya na twamakiakisya, twĩthĩawa tũatĩĩe ngelekany’o ya Yeova. Nũthĩnĩkĩaa mũno “ala matũlĩkile ngoo.” (Savuli 147:3) Yeova nĩwendaa tũendeee “kũthangaany’a” na ‘kũkiakisya ala makw’ĩte ngoo.’ (1 Athesalonika 5:11, 14) Yĩla tweeka ũu, nĩwonaa na nũtanĩthaw’a nĩ kĩthito kĩla tweekĩa nĩ kana tũthangaasye angĩ.

 ¹⁹ Nũtonya kwona mũndũ ũmwe kĩkundinĩ atũlĩkĩte ngoo kana e na mawĩmakĩo maingĩ. Nĩ ndeto syĩva ũtonya kũmũtavya ũmũthangaasye? No kwĩthĩwa vate ũndũ wĩka ũkamũvetangĩa thĩna ũla wĩ naw’o, ĩndĩ no wĩke ũndũ akamanya kana nũũmũthĩnĩkĩa. Kwa ngelekany’o no ũvange mũthenya ũmwe mũtinde o ĩmwe. Ĩvinda yĩu mwĩ ĩmwe, no ũmũsomee ĩandĩko ya kũmwĩkĩa vinya kana ũkavoya vamwe nake. (Savuli 34:18; Mathayo 10:29-31) Ĩkĩĩthasya andũ ta asu kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ nĩmamendete. (1 Akolintho 12:12-26; Yakovo 5:14, 15) Na yĩla ũũneena namo, neena kuma ngoonĩ na kwa nzĩa ĩtonya kũmony’a kana nũũmaelewa na nũũmathĩnĩkĩa vyũ.​—Soma Nthimo 12:25.

20, 21. Nĩ kyaũ kĩtumaa andũ metĩkĩla ũtao nesanga?

 ²⁰ O na ĩngĩ, nĩtwakaa andũ ala angĩ yĩla twamanenga ũtao mũseo. Nũndũ twĩ andũ me na naĩ, ve mavinda ithyonthe twendaa kũnewa ũtao. Ĩandĩko ya Nthimo 19:20 yaĩtye: “Ĩw’a ũtao, na osa [ũmanyĩsyo], nĩ kana wĩthĩwe mũĩ mũminũkĩlyonĩ waku.” Ti atumĩa me oka maĩle kũnenganae ũtao. Asyai nĩmaĩle kũtongoeasya syana syoo. (Aeveso 6:4) Namo eĩtu-a-asa no manengae eĩtu-a-asa ala angĩ motao maseo. (Tito 2:3-5) Nũndũ nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, nĩtwaĩle kũĩkĩĩthya kana twamanenga ũtao kwa nzĩa ĩtonya kũmekĩa vinya vandũ va kũmaũmĩsya. Tũtonya kwĩka ũu ata?

²¹ Nũtonya kwĩthĩwa ũlilikanaa ĩvinda weetĩkĩlile ũtao nũndũ ũla wakũnengae ũtao eekie ũu kwa nzĩa nzeo. Nĩ kyaũ kyatumie wĩtĩkĩla ũtao ũsu? Nũtonya kwĩthĩwa woonie kana ũla wakũnengae ũtao nĩwakũthĩnĩkĩaa. Kana nũtonya kwĩthĩwa aneenie naku kwa nzĩa nzeo na e na wendo. (Akolosai 4:6) Na nũtonya kwĩthĩwa aumĩtye ũtao ũsu Mbivilianĩ. (2 Timotheo 3:16) Ũtao w’onthe ũla tũũnenga mũndũ waĩle kwĩthĩwa wumĩte Maandĩkonĩ, twĩthĩwe twĩsomea mũndũ ĩandĩko ĩna kana twĩĩka o kũyĩweta. Vaiĩ mũndũ waĩle kũthing’ĩĩsya andũ ala angĩ metĩkĩle mawoni make, o na ndaĩle kũtũmĩa maandĩko naĩ nĩ kana mosane na mawoni make mwene. Kũlilikana ũndũ mũndũ ũla waũnengie ũtao nesa waneenie naku no kũũtetheesye mũno yĩla we mwene ũũnengane ũtao.

22. We wĩenda kũtũmĩa ata ũtonyi waku wa kũneena?

²² Ũtonyi witũ wa kũneena nĩ mũthĩnzĩo tũnengetwe nĩ Ngai. Nũndũ nĩtũmwendete nĩtwaĩle kũtataa ũndũ tũtonya tũtũmĩe ũtonyi ũsu nesa. Lilikana kana ndeto syĩthĩawa na ũtonyi wa kũũmĩsya mũndũ kana kũmwaka. Kwoou, ekai tũtate ũndũ tũtonya tũtũmĩe ndeto sitũ kũlũlũmĩĩlya andũ ala angĩ na kũmekĩa vinya.