1, 2. Wamina kuma ndĩninĩ ya ũvũngũ waĩle kwĩkũlya ata, na nĩkĩ ũtonya kwasya ũsu nĩ ũndũ wa vata?

ŨKETHĨA vala mũutaa kĩw’ũ vekĩiwe sumu, we wĩka ata? Nũndũ nĩ mũisyo kũnywa kĩw’ũ kĩu, no ũmanthe vandũ vangĩ ũtonya kũkwata kĩw’ũ kĩseo. Na ũyĩka ũu no nginya wĩkũlye, ‘Yo nĩnĩthwa nĩnanywie sumu?’

² No ta ũu ĩũlũ wa ndĩni ya ũvũngũ. Mbivilia ĩmanyĩasya kana momanyĩsyo na imanyĩo sya ndĩni isu nivukĩtye ũthaithi woo. (2 Akolintho 6:​17) Nĩkyo kĩtumi nĩ ũndũ wa vata kuma “Mbaviloni ĩla ndũa nene,” ĩla nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ. (Ũvuan’yo 18:​2, 4) Nĩwĩkĩte ũu? Ethĩwa nĩwĩkĩte ũu ũsu nĩ ũndũ mũseo. Ĩndĩ ve maũndũ angĩ mendekaa o vamwe na kwĩvathana na ndĩni ya ũvũngũ kana kũandĩka valũa wa kwonany’a nĩwumĩte ndĩninĩ ĩsu. Wamina kuma ndĩninĩ ya ũvũngũ nĩwaĩle kwĩkũlya, ‘Ve tũmaũndũ tũmwe twa ũthaithi wa ũvũngũ nĩthĩwa nĩtiele natw’o?’ Sisya maũndũ ta aa.

3. (a) Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa kũtũmĩa mĩvw’anano ũthaithinĩ, na nĩkĩ woni wa Ngai ũtonya kwĩthĩwa wĩ vinya kwa amwe kũwĩtĩkĩla? (b) Waĩle kwĩkana ata na syĩndũ ila wĩthwa nasyo ikonanĩtye na ũthaithi wa ũvũngũ?

³ Andũ amwe nĩmethĩawa na mĩvw’anano na mathembo mĩsyĩ kwoo. We wĩ na syĩndũ isu? Ethĩwa wĩnasyo nũtonya kwona wĩ ũndũ ũtatonyeka kana mũthũku kũvoya Ngai ũteũtetheew’a nĩ kĩndũ kyenekee. Na syĩndũ isu nũtonya kwĩthĩwa wonaa syĩ sya vata mũno kwaku. Ĩndĩ Ngai nĩwe ũwetaa ũndũ ũkwenda kũthaithwa, na Mbivilia ĩmanyĩasya kana ndendaa tũitũmĩa mĩvw’anano kũmũthaitha. (Kuma 20:​4, 5; Savuli 115:​4-8; Isaia 42:8; 1 Yoana 5:​21) Kwoou wavetanga na kwananga syĩndũ syonthe ikonanĩtye na ndĩni ya ũvũngũ nũtonya kũlũmany’a na ũthaithi wa w’o. No nginya wambĩĩe kwona syĩndũ isu syĩ “ũthatyo” o ta ũndũ Yeova ũsyonaa.​​—⁠Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 27:⁠15.

4. (a) Twĩsĩ ata kana kũthaitha aa-ũmau ala makwie nĩ kwa mana? (b) Nĩkĩ Yeova wavatie andũ make kũneenany’a na akw’ũ kana kũkwatana na maũndũ ma ũwe?

 ⁴ Ũthaithi wa aa-ũmau ala makwie wĩokw’o ndĩninĩ mbingĩ sya ũvũngũ. Andũ matanamba kũmanya w’o kwĩanana na ũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya maĩkĩĩaa kana akw’ũ maendeeaa kwĩkala vandũ vangĩ matonekaa na nĩmatonya o kũtethya kana kũthĩny’a andũ. O na nokwĩthĩwa waatata na vinya mũno kũvoovya aa-ũmau ala makwie. Ĩndĩ kwĩanana na ũndũ tweemanyĩisye Kĩlungunĩ kya 6 ĩvũkunĩ yĩĩ, mai vandũ maĩ me thayũ. Kwoou kũneenany’a namo nĩ kwa mana. Wasya w’onthe ũla ũtonya kwĩw’ĩka ta wumĩte kwa mwendwa waitũ wakwie wĩthĩawa wumĩte kwa ndaimoni. Nĩkyo kĩtumi Yeova wavatie Aisilaeli kũneenany’a na akw’ũ kana kũkwatana na maũndũ ma ũwe.​​—⁠Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 18:​10-​12.

5. Ethĩwa nĩwatũmĩaa mĩvw’anano kana kũthaitha aa-ũmau ala makwie, ũtonya kwĩka ata?

⁵ Ethĩwa nĩwatũmĩaa mĩvw’anano kana kũthaitha aa-ũmau ala makwie, ũtonya kwĩka ata? Soma na kũsũanĩa mũno maandĩko ma Mbivilia ala monanĩtye mawoni ma Ngai ĩũlũ wa maũndũ asu. Mũvoye Yeova kĩla mũthenya na ũimũtavya wendi waku wa kũlũmany’a na ũthaithi wa w’o, mũkũlye aũtetheesye kũsũanĩaa take.​​—⁠Isaia 55:⁠9.

6, 7. (a) Kĩlisimasi kĩtw’ĩkaa nĩ mũthenya wa kũlilikana kyaũ, na amanyĩw’a ma Yesũ nĩmatanĩaa Kĩlisimasi? (b) Kũtanĩa mĩthenya ya kũsyawa kwakonanĩtye na kyaũ yĩla amanyĩw’a ma Yesũ maĩ kũũ nthĩ?

⁶ Ũthaithi wa mũndũ nũtonya kũvukw’a nĩ ndĩni sya ũvũngũ kwĩsĩla sikũkũ ila syendetwe nĩ andũ. Ĩmwe nĩ ta Kĩlisimasi. Kĩlisimasi kĩtw’ĩkaa nĩ mũthenya wa kũlilikana kũsyawa kwa Yesũ Klĩsto, na vakuvĩ ndĩni syonthe ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto nitanĩaa mũthenya ũsu. Ĩndĩ vai kĩndũ kyonanasya kana amanyĩw’a ma Yesũ nĩmatanĩaa sikũkũ ta ĩsu. Ĩvuku yĩtawa Sacred Origins of Profound Things yaĩtye: “Vandũ va  ĩvinda ya myaka ta 200 ĩtina wa Klĩsto asyawa, vai mũndũ weesĩ yĩla wasyaiwe na ti andũ aingĩ mendeeaw’a nĩ kũmanya yĩla wasyaiwe.”

⁷ O na kethĩwa amanyĩw’a ma Yesũ nĩmeesĩ nesa matukũ ala Yesũ wasyaiwe mayĩthĩwa maatanĩa kũsyawa kwake. Nĩkĩ? Nũndũ kwĩanana na ũndũ ĩvuku yĩmwe, The World Book Encyclopedia yaasya, “Aklĩsto ma mbee monaa kũtanĩa ĩsyawa ne kĩmwe katĩ wa imanyĩo sya andũ ala matesĩ Ngai.” Mbivilia ĩwetete mĩthenya ya kũsyawa o ĩlĩ, nayo yatanĩiwe nĩ asumbĩ matathaithaa Yeova. (Mwambĩlĩlyo 40:20; Maliko 6:⁠21) O na andũ nĩmatanĩaa mĩthenya ya kũsyawa kwa ngai sya mũvw’anano. Kwa ngelekany’o, matukũ 24 Mwei wa 5, Alomi matanĩaa ĩsyawa ya ngai yoo yeetawa Ndaiana. Mũthenya ũla waatĩĩe matanĩaa ĩsyawa ya ngai yoo ĩngĩ ya sua yeetawa Avolo. Kwoou kũtanĩa mĩthenya ya kũsyawa kwakonanĩtye na ũthaithi wa andũ ala mateesĩ Ngai, ĩndĩ ti Aklĩsto.

8. Elesya ũndũ kũtanĩa mũthenya wa kũsyawa kũkonanĩtye na maimũ.

⁸ Ve kĩtumi kĩngĩ kyatumaa Aklĩsto ma mbee matatanĩa ĩsyawa ya Yesũ. Nĩmatonya kwĩthĩwa meesĩ kana kũtanĩa mĩthenya ya kũsyawa nĩkwakonanĩtye na maimũ. Ta Akiliki na Alomi aingĩ ma tene maĩkĩĩaa kana ve yĩimũ yookaa yĩla kĩla mũndũ ũkũsyawa, nayo nĩyo yamũsũvĩaa thayũnĩ wake w’onthe. Ĩvuku yĩtawa The Lore of Birthdays yaĩtye: “Yĩimũ yĩu yeethĩawa na ũtiany’o mũna wa kĩmbithĩ ũtamanyĩka na ngai ĩla yasyaĩtwe mũthenya ũmwe na mũndũ ũsu wasyaawa.” Yeova ndesa kwĩw’ĩthw’a mũyo nĩ andũ maitanĩa sikũkũ ĩkũkonany’a Yesũ na maimũ. (Isaia 65:​11, 12) Kĩlisimasi kyaambĩĩe kũtanĩwa ata?

9. Matukũ 25 Mwei 12 manyũviwe ata matw’ĩke mũthenya wa kũtanĩa kũsyawa kwa Yesũ?

⁹ Mũthenya wa kũlilikana kũsyawa kwa Yesũ matukũ 25 Mwei wa 12 wambĩĩe kũtanĩwa myaka maana maingĩ  ĩtina wa Yesũ auma kũũ nthĩ. Ĩndĩ ũsu tiw’o mũthenya ũla Yesũ wasyaiwe nũndũ we asyaiwe Mwei wa 10. * Nĩkĩ matukũ 25 Mwei 12 manyũviwe kũtanĩa kũsyawa kwa Yesũ? Veonekana andũ amwe meeyĩtaa Aklĩsto “mendaa kũsyawa kwa Yesũ kũthimane na mboka ya Alomi mateesĩ Ngai ya ‘kũsyawa kwa sua yĩtasindawa.’ ” (The New Encyclopædia Britannica) Ĩvinda ya mbevo, yĩla kũteethĩawa sua yingĩ kũya nthĩ sya umĩlonĩ wa sua na Ũlaya, andũ ala mateesĩ Ngai meethĩawa na mboka nĩ kana mesũve sua yĩsyoke kuma kũla yeethĩawa yĩendete. Monaa kana sua yambĩĩa kũsyoka matukũ 25 Mwei 12. Atongoi ma ndĩni moosie mũthenya wa mboka ĩsu maũtw’a ta wa “Aklĩsto” nĩ kana maalyũle andũ ala mateesĩ Ngai matw’ĩke Aklĩsto. *

10. Nĩkĩ andũ amwe mayatanĩaa Kĩlisimasi tene?

¹⁰ Kuma tene andũ nĩmeesĩ kana Kĩlisimasi kyaumanĩte na andũ ala mateesĩ Ngai. Kĩlisimasi nĩkyavatanĩtwe nĩ mĩao kũya Ũngelesa, na nthĩ ingĩ sya Amelika ila syasumbĩkĩtwe nĩ Ũngelesa myaka ya 1600, nũndũ kĩyaumanĩte na Maandĩko. Andũ ala malea kũthi wĩanĩ mũthenya wa Kĩlisimasi nĩmaĩvaa vainĩ. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda ĩnini, syĩthĩo isu sya tene syasyokewa na ingĩ itaĩvo syongelwa. Kwoou Kĩlisimasi kyatw’ĩka sikũkũ nene ĩngĩ, na ũu nĩw’o kĩilye ũmũnthĩ nthĩ mbingĩ. Nũndũ wa kwĩthĩwa  Kĩlisimasi kyumanĩte na ndĩni ya ũvũngũ, ala mendaa kũmũtanĩthya Ngai maikĩtanĩaa kana kũtanĩa sikũkũ ila ingĩ syumanĩte na ũthaithi wa andũ ala matesĩ Ngai. *

11. Andũ amwe matanĩaa sikũkũ nĩkĩ, ĩndĩ ũndũ ũla waĩle kwĩthĩwa wĩ wa vata vyũ kwitũ nĩ mwaũ?

¹¹ Andũ amwe nĩmetĩkĩlaa kana sikũkũ ta Kĩlisimasi syumanĩte na andũ ala matesĩ Ngai ĩndĩ monaa ti ũthũku kũitanĩa. Maasya kana mayĩthĩawa maisũanĩa ĩũlũ wa ũthaithi wa ũvũngũ yĩla meũtanĩa sikũkũ ĩsu. Mavinda asu andũ ma mũsyĩ nĩmatonya kũsyokeanĩa vamwe. We wĩthĩawa na woni ta ũsu? Ethĩwa woni waku nũsu, nĩvatonyeka ũkethĩa kĩla kĩtumaa kũlũmany’a na ndĩni ya w’o kwĩthĩwa na vinya kwaku nĩ kũmenda andũ ma mũsyĩ, ĩndĩ ti kũmyenda ndĩni ya ũvũngũ. Ĩndĩ manya nesa kana Yeova, ũla waambĩlĩĩlye mũsyĩ, nĩweendaa wĩthĩwe na mũamba na andũ ma mũsyĩ waku. Ĩndĩ nũtonya kũlũlũmĩĩlya mũamba ũsu kwa nzĩa ila syĩtĩkĩlĩtwe nĩ Ngai. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ ĩũlũ wa ũndũ ũla waĩle kwĩthĩwa wĩ wa vata vyũ kwitũ: ‘Thimai maũndũ ala mamwendeeasya Mwĩaĩi.’​—⁠Aeveso 5:⁠10.

12. Nengane ngelekany’o ya kwonany’a nĩkĩ twaĩle kũekana na syĩthĩo na sikũkũ syumĩtw’e kũndũ kũvuku.

¹² No ũtonya kwasya mwambĩlĩĩlyo wa sikũkũ ndwĩna mũamba na ũndũ itanĩawa ũmũnthĩ. Ĩndĩ nĩ ũndũ wa vata kũmanya mwambĩlĩlyo wa sikũkũ isu? Ĩĩ! Kwa ngelekany’o, ũkona ngelemende ĩvalũkĩte mũtaũnĩ wĩna kĩko, we no wose na ũkaya? Ndũmyosa nũndũ ngelemende ĩsu yĩna kĩko. O ta ngelemende ĩsu, sikũkũ nitonya kwoneka syĩ nzeo ĩndĩ syumĩtw’e kũndũ kũvuku. Nĩ kana tũlũmany’e na ũthaithi wa w’o no nginya twĩthĩwe na woni ta ũla wa mwathani Isaia  ũla weeie athaithi ma w’o atĩĩ: “Mũikakiite kĩndũ kĩvuku.”​​—⁠Isaia 52:​11, 12.

13. Kwĩkalany’a na andũ kũtonya kũmesya vinya ata walea kũtanĩa sikũkũ vamwe namo?

¹³ Kwĩkalany’a na andũ nĩkũtonya kũmesya vinya walea kũtanĩa sikũkũ namo. Kwa ngelekany’o, andũ ala mũthũkũmaa vamwe nĩmatonya kũseng’a nĩkĩ ũtatanĩaa sikũkũ vamwe namo. Ũkanewa mũthĩnzĩo wa Kĩlisimasi wĩka ata? Wĩthĩwa wĩ ũthũku kũwosa? Nata ethĩwa ũla mũtwaanĩte ena mũĩkĩĩo wĩ kĩvathũkany’o na ũ waku? Ũtonya kwĩka ata nĩ kana syana syaku iikew’e ta ikosete kĩndũ nũndũ wa kwĩthĩwa iitanĩaa sikũkũ?

14, 15. We ũtonya kwĩka ata ũkakethw’a ngethi ya sikũkũ kana ũkanewa mũthĩnzĩo?

¹⁴ Ũĩ nĩwaĩle nĩ kana ũmanye ũndũ waĩle kwĩka maũndũ ũndũ vaĩle. Kwa ngelekany’o, ethĩwa nĩwakethw’a ngethi ya sikũkũ, nũtonya kũsũngĩa kwa ũĩ. Nata ethĩwa wakethw’a nĩ mũndũ ũmwĩsĩ kana mũthũkũmaa ĩmwe? Nũtonya kũmũelesya mũnango ĩũlũ wa sikũkũ ĩsu. Mavinda onthe nĩwaĩle kũtũmĩa ũĩ. Mbivilia ĩtũtaa: “Ndeto syenyu syĩthĩwe na mumo mavinda onthe, isamae mũnyũ, nĩ kana mũmanye ũndũ mwaĩlwe nĩ ũsũngĩa kĩla mũndũ.” (Akolosai 4:⁠6) Ndũkalee kũnenga ala angĩ ndaĩa. Ĩndĩ elesya mũĩkĩĩo waku kwa ũĩ. Elesya nesa kana ti aĩ ndwendete kũnengane mĩthĩnzĩo kana kwĩthĩwa vamwe na ala angĩ kwĩtanĩthya, ĩndĩ wendeeaw’a nĩkwĩka ũu ĩvinda yĩngĩ.

¹⁵ Nata ĩndĩ ethĩwa mũndũ nĩwenda kũũnenga mũthĩnzĩo? Nũtonya kwenda kũmanya kĩtumi kya ũkũnenga mũthĩnzĩo ũsu. Kwa ngelekany’o, nũtonya ũkwĩa: “Nĩnĩsĩ ndũtanĩaa sikũkũ ĩno. Ĩndĩ nĩngwenda ũkũne mũthĩnzĩo ũũ.” Nũtonya kũtw’a kana kwĩtĩkĩla mũthĩnzĩo ũsu ti ũndũ ũmwe na kũtanĩa sikũkũ ĩsu. Ĩndĩ ethĩwa ũsu ũkũũnenga mũthĩnzĩo ndesĩ mũĩkĩĩo waku nesa nĩ ũseo kũmũtavya  kana ndũtanĩaa sikũkũ ĩsu. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũmũtetheesya kũmanya nĩkĩ we ndwĩmũnenga mũthĩnzĩo, o na kau we nũkũũnenga. Ĩndĩ tũyaĩle kwĩtĩkĩla mũthĩnzĩo ethĩwa twĩnengwa nĩ kana twonw’e kana tũilũmĩtye mũĩkĩĩo witu, na kana no tũemwe kũlũmany’a na w’o no ũndũ wa kwenda kũnewa syĩndũ.

16. Ũtonya kũtũmĩa ũĩ ata yĩla ũkũelesya mũĩkĩĩo waku ĩũlũ wa maũndũ ala makonetye sikũkũ?

¹⁶ Nata ĩndĩ ethĩwa andũ ma mũsyĩ mena mũĩkĩĩo wĩ kĩvathũkany’o na ũ waku? Tũmĩa ũĩ. Vai vata wa kũkananĩaa ĩũlũ wa kĩla ũndũ wa kĩthĩo kana o sikũkũ ila andũ ma mũsyĩ menda kũtanĩa. Nenga woni woo ndaĩa o tondũ we wendaa manenge woni waku ndaĩa. (Mathayo 7:​12) Ndũkelikye maũndũnĩ ala matonya kũtuma woneka ta ũũtanĩa sikũkũ isũ. Ĩndĩ sũanĩa kwa ũĩ yĩla ũkwĩka maũndũ ala matonya kwĩthĩwa matakonanĩtye ĩmwe kwa ĩmwe na sikũkũ. Mavinda onthe ĩkaa maũndũ ala matathũkya wasya waku wa ngoo.​​—⁠1 Timotheo 1:​18, 19.

17. Ũtonya kũtetheesya syana syaku ata nĩ kana iikew’e ta ikosete kĩndũ yĩla syoona angĩ maitanĩa sikũkũ?

¹⁷ Ũtonya kwĩka ata nĩ kana syana syaku iikew’e ta ikosete kĩndũ nũndũ wa kwĩthĩwa iitanĩaa sikũkũ itetĩkĩlĩtw’e Mbivilianĩ? Nũtonya kũitetheesya na maũndũ ala wĩkaa mĩthenya ĩla ĩngĩ. Asyai amwe nĩmosaa ĩvinda ya kũnenga syana syoo mĩthĩnzĩo. Mũthĩnzĩo ũmwe mũseo vyũ ũtonya kũnenga syana syaku nĩ kwĩthĩwa na ĩvinda vamwe nasyo na kũsyony’a wendo.

18. Kũmbana mawũmbanonĩ ma Aklĩsto, kũtonya kũtũtetheesya ata kũlũmany’a na ũthaithi wa w’o?

¹⁸ Nĩ kana wendeesye Ngai, nĩwaĩle kũlea ũthaithi wa ũvũngũ na ũilũmany’a na ũthaithi wa w’o. Kwoou waĩle kwĩka maũndũ meva? Mbivilia yaasya: “Na nĩtũlilikanany’e ithyĩ  kwa ithyĩ kũthangaany’a wendonĩ na mawĩanĩ maseo; tũtekũeka kũmbana kwitũ vamwe, o tondũ amwe mekaa, ĩndĩ tũkĩtaana; na mbee mũno, mũkyona mũthenya ũsu ũkĩthengeea.” (Aevelania 10:​24, 25) Mawũmbano ma Aklĩsto methĩawa me mavinda ma ũtanu na kũthaitha Ngai kwa nzĩa ĩla wĩtĩkĩlĩte. (Savuli 22:22; 122:⁠1) Mawũmbanonĩ asu nĩkwĩthĩawa na ‘ũkiakian’yo’ katĩ wa Aklĩsto aĩkĩĩku.​—⁠Alomi 1:⁠12.

19. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũtavya andũ angĩ ĩũlũ wa maũndũ ala wĩmanyĩĩtye kuma Mbivilianĩ?

¹⁹ Nzĩa ĩngĩ ũtonya kũlũmany’a na ũthaithi wa w’o nĩ kũtavya andũ angĩ maũndũ ala wĩmanyĩĩtye vamwe na Ngũsĩ sya Yeova kuma Mbivilianĩ. Kwa w’o andũ aingĩ ‘nĩmavevũũkaa na makaĩa’ nũndũ wa mothũku ala mekawa kũũ nthĩ ũmũnthĩ. (Esekieli 9:⁠4) No kwĩthĩwa wĩsĩ andũ amwe mavevũũkaa na kũĩa nũndũ wa mothũku. Nũtonya kũmatavya ĩũlũ wa wĩkwatyo waku kuma Mbivilianĩ ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte. Waendeea kũmbana na Aklĩsto ma w’o na kũtavya andũ angĩ ĩũlũ wa w’o ũla wĩmanyĩĩtye kuma Mbivilianĩ, imanyĩo sya ndĩni ya ũvũngũ ila syĩthwa itiele ngoonĩ yaku ikathela. Ĩthĩwa wĩsĩ nesa kana ũkeethĩwa wĩ mũtanu na ũkakwata moathimo maingĩ walũmany’a na ũthaithi wa w’o.​—⁠Malaki 3:⁠10.