1. Ɛzɩ 1 Tesalooniiki mba 5:11 yɔɔdʋʋ yɔ, tʋmɩyɛ nɖɩ ɖa-tɩŋa ɖɩlakɩ?

 PƐTƐM maʋ ñɛ-ɛgbɛyɛ Kewiyaɣ Kpaaŋ yaa wiɖiyi pɔñɔɔzɩ-kʋ? Ye ɛɛɛ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ŋtɔzʋʋ kediɣzaɣ kajalaɣ ñɩŋga ŋga ŋwobi Kpaaŋ ŋgʋ kɩ-taa yɔ kɔ-yɔɔ. Ŋŋwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ Yehowa yɔɔ. Toovenim taa lɛ, pɩtɩla ña-taa kaawɛ leleŋ siŋŋ nɛ halɩ ŋwii nɛ pɩɩwɛ-ŋ kaɖɛ se ŋtee hendu ndʋ papaɣzɩnɩ kediɣzaɣ ŋga yɔ. Ðɩma ɖe-Kewiyaɣ Kpaamɩŋ camɩyɛ nɛ ɩkɔŋnɩ samtʋ Yehowa. Ɛlɛ tʋmɩyɛ lɛɛɖɛ wɛɛ nɛ pakpaɣ-ɖɩ nɛ pamaɣzɩnɩ kuduyuŋ maʋ tʋmɩyɛ; nɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ-ɖɩ yɔ, pɩkɔŋnɩ Yehowa samtʋ nɛ pɩkɩlɩ. Tʋmɩyɛ nɖɩ, ɖɩmʋ ñɩm nɛ pɩkɩlɩ kuduyuŋ maɣmaɣ maʋ. Tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ: Pɩpɔzʋʋ se ɖɩkpazɩ ɖoŋ mba pɔkɔŋ Ɛsɔ sɛtʋ lona ana a-taa yɔ. Tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩɩwɛnɩ apostoloo Pɔɔlɩ lɩmaɣza taa alɩwaatʋ ndʋ ɛma tɔm ndʋ tɩwɛ 1 Tesalooniiki mba 5:11 taa yɔ, nɛ mayaɣ ŋga kɛkɛnɩ ɖɔ-tɔm ñʋʋ mayaɣ.—Kalɩ 1 Tesalooniiki mba 5:11.

2. Ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

² Apostoloo Pɔɔlɩ kaasɩm ɛzɩma ɛkpazɩ e-koobiya Krɩstʋ mba ɖoŋ yɔ, nɛ ɛkɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ siŋŋ. Ɛnɩɣaɣ pe-siziŋ. Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma ɛsɩnɩ e-koobiya (1) se pɔɖɔkɩ pa-laŋa kala taa, (2) se peyele nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ pɛ-hɛkʋ taa, nɛ (3) se pakpazɩ ɖoŋ tisuu mbʋ pɛwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ nɛ ɖɩkpazɩ ɖo-koobiya ɖoŋ sɔnɔ yɔ.—1 Kɔr. 11:1.

3. Ɛzɩma Pɔɔlɩ wɩlaa se ɛwɛnɩ maɣzɩm mbʋ pɩmʋnaa yɔ tɔm susuu nɛ tomnaɣ yɔɔ tʋmɩyɛ yɔɔ?

³ Pɔɔlɩ kaasɔɔlɩ e-koobiya Krɩstʋ mba siŋŋ. Ɛ-maɣmaɣ ɛɛkatɩ kala, pʋyɔɔ lɛ ɛpɩzaɣ se ɛnɩɩ e-koobiya Krɩstʋ mba siziŋ nɛ ɛna  pa-pʋtɔdɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ paawɛɛ nɛ pakatɩɣ kala yɔ. Alɩwaatʋ natʋyʋ taa, Pɔɔlɩ taawɛɛnɩ liidiye nɛ pɩɩpɔzaa se ɛñɩnɩ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ nɛ ɛla nɛ ɛcɔnɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-kɩcɛyɩm nɛ mba paawɛ ɛ-cɔlɔ yɔ pa-kɩcɛyɩm ɖeɖe. (Tʋma 20:34) Tomnaɣ yɔɔ tʋmɩyɛ nɖɩ ɛlakaɣ yɔ nɖɩ lɛ kizinzikiŋ labʋ tʋmɩyɛ. Ɛtalɩ Kɔrɛntɩ lɛ, ɛ nɛ Akiila nɛ Prisiili papaɣzɩnɩ kpɛndʋʋ nɛ palakɩ kizinzikiŋ. Ɛlɛ, «paa Sabaatɩ ŋgʋ» lɛ, esusaɣ tɔm Yuuda mba nɛ Grɛɛkɩ mba. Pʋwayɩ Silaasɩ nɛ Timootee patalaa lɛ, «Pɔɔlɩ ɛsɩyɛ paɣzɩ sɛʋ nɛ tɔm wɩlʋʋ siŋŋ.» (Tʋma 18:2-5) Pɔɔlɩ tɩsɔɔ kaɖʋwa sɔsɔɔ ŋga ɛwɛnɩ e-wezuu caɣʋ taa yɔ kɔ-yɔɔ kpa, ŋga lɛ se ɛsɛɛ Yehowa. Pɔɔlɩ lakaɣ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka tɔm susuu taa nɛ ɛlakaɣ ɖɔɖɔ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka nɛ ɛcɔŋnɩ ɛ-kɩcɛyɩm ɖeɖe, nɛ ɛkɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ; pʋyɔɔ lɛ ɛpɩzaa nɛ ɛtasɩ lɔŋ kɩbaŋ e-koobiya. Ɛtɔzɩ-wɛ se pataaha nʋmɔʋ nɛ kala wena pakatɩɣ wezuu caɣʋ taa nɛ ɛzɩma pɩpɔzʋʋ se pala tʋmɩyɛ nɛ pɔcɔnɩ pɔ-hɔŋ yɔɔ yɔ, piyele nɛ pala kaakendu «mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ» pɩ-hɔɔlʋʋ taa, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se Yehowa sɛtʋ hɔɔlɩŋ tɩŋa.—Fil. 1:10.

4. Ɛzɩma Pɔɔlɩ nɛ Timootee pasɩnɩ po-koobiya Krɩstʋ mba nɛ pɔɖɔkɩ pa-tɩ nazɩm taa?

⁴ Tesalooniiki ɛgbɛyɛ ñɔwa nɛ pitileɖi lɛ, papaɣzɩ peeɖe koobiya kaɖɩnʋʋ siŋŋ. Ɛyaa mba pakaɖaɣnɩ-wɛ yɔ, pañɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ nɛ patɩna-wɛ lɛ, pɔhɔ «koobiya nabɛyɛ nɛ powoni-wɛ tɛtʋ ñʋndɩnaa cɔlɔ,» nɛ pamakɩ kubusi nɛ pɔtɔŋ se: «Ɛyaa panɛ pa-tɩŋa pakaɖɩɣnɩ Sezaarɩ paɣtʋ.» (Tʋma 17:6, 7) Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋmaɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma sɔɔndʋ kaakpa Krɩstʋ mba kɩfama panɛ alɩwaatʋ ndʋ panawa se tɛtʋ taa ɛyaa wɛɛ nɛ pakaɖɩɣnɩ-wɛ yɔ? Pɩpɩzaɣ se pɩcamɩ kpekpeka ŋga paawɛnɩ Yehowa sɛtʋ taa yɔ, ɛlɛ Pɔɔlɩ taasɔɔlɩ se pɩla mbʋ. Paa pɩɩpɔzaa se Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ pɛɖɛɛ yɔ, palabɩ mbʋ pɩpɔzʋʋ yɔ se pɩsa nɛ pɔcɔnɩ ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ camɩyɛ. Pɔɔlɩ tɔzɩ Tesalooniiki koobiya se: «Ðitiyi Timootee, ɖo-koobu . . . , se ɛla nɛ ɩka camɩyɛ nɛ ɛhɛzɩ mɩ-laŋa nɛ pɩwazɩ mi-tisuu, nɛ pɩsa nɛ kʋñɔmɩŋ ɛnɩ ɩtaañamsɩ nɔɔyʋ.» (1 Tes. 3:2, 3) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Timootee kaana ɛzɩma paanazɩ koobiya ɛ-maɣmaɣ ɛ-tɛtʋ taa Lisɩtrɩ yɔ. Ɛɛna ɛzɩma Pɔɔlɩ kaakpazɩ ɖoŋ koobiya mba paawɛ peeɖe yɔ. Timootee kaana mbʋ Yehowa yeba nɛ pɩtɛmna koobiya mba yɔ, nɛ ɛpɩzaɣ se ɛsɩnɩ Tesalooniiki koobiya kɩfama mba nɛ pa-taa tɛ se pɩtɩŋa pɩkaɣ ɖɔm ɖɔɖɔ camɩyɛ pɔ-hɔɔlʋʋ taa.—Tʋma 14:8, 19-22; Ebr. 12:2.

5. Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ sɩnɩ koobu abalɩñɩnʋ Bryant lɛ, ɛzɩma pɩwazɩ-ɩ?

⁵ Nʋmɔʋ lɛɛkʋ ŋgʋ yɔɔ Pɔɔlɩ tɩŋnaa nɛ ɛkpazɩ e-koobiya ɖoŋ? Alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ nɛ Barnaabaasɩ pekilimi Lisɩtrɩ, Ikoniyɔm nɛ Antɩyɔɔsɩ agbaa yɔɔ yɔ, ‘pasɩ ɛzʋtʋyaa paa ɛgbɛyɛ nɖɩ lɛ ɖɩ-taa.’ (Tʋma 14:21-23). Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛzʋtʋyaa mba, paahɛzɩ agbaa ana a-taa koobiya laŋa, nɛ mbʋ ɖɔɖɔ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa lakɩ sɔnɔ. Na tɔm ndʋ koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ yɔɔdaa yɔ, payaɣ-ɩ se Bryant. Ɛyɔɔdaa se: «Alɩwaatʋ ndʋ maawɛnɩ pɩnzɩ 15 yɔ, man-caa ɖɛwa nɛ eyele ɖe-ɖeke ɖɩɣa nɛ palɩzɩ mon-ɖoo ɛgbɛyɛ taa. Pɩlakaɣ-m ɛzɩ pɔlɔ-m yɔ nɛ piitibi-m yɔɔɔ.» Ɛbɛ kaasɩnɩ Bryant nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-laŋɩyɛ kaɖɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa. Ɛyɔɔdaa se: «Tony kɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɛ ɛyɔɔdaɣnɩ-m kediɣzisi taa nɛ alɩwaatʋ lɛɛtʋ yɔɔ. Ɛkɛdɩ-m ɛyaa mba paakatɩ kala ɛlɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɛwɛɛ taa leleŋ taa yɔ pɔ-tɔm. Ɛkalɩ-m Keɣa 26:10 taa tɔm; nɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ ɛkɛdaɣ-m Ezekiyaasɩ yɔɔ tɔm, ɛlɛ kaaɖɔkɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ paa ɛ-caa ɛtaaha-ɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ yɔ.» Ɛzɩma pɩsɩnɩ Bryant? Bryant tasɩ yɔɔdʋʋ se: «Tony kpazɩ-m ɖoŋ mbʋ lɛ, piyeba nɛ mɔnkɔɔ manpaɣzɩ alɩwaatʋ tɩŋa Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ labʋ nɛ pɩha-m taa leleŋ.» Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa, ɩcaɣnɩ mɩ-ɛsa nɛ ɩsɩnɩ ɛyaa mba pɩpɔzʋʋ se peheyi-wɛ  tɔm kɩbandʋ natʋyʋ nɛ pakpazɩnɩ-wɛ ɖoŋ ɛzɩ Bryant yɔ.—Adu. 12:25.

6. Ɛzɩma Pɔɔlɩ labɩnɩ tʋmɩyɛ kɛdɛsɩ nzɩ sɩyɔɔdʋʋ ɛyaa wezuu caɣʋ tɔm yɔ nɛ ɛkpazɩ ɖoŋ e-koobiya?

⁶ Pɔɔlɩ tɔzɩ e-koobiya Krɩstʋ mba se Yehowa ɖoŋ taa lɛ, «aseɣɖe tɩnaa mba pɛwɛ ɛzɩ ɛsɔmɩnʋʋ sɔsɔʋ» yɔ, pɔɖɔkɩ pa-laŋa kala taa. (Ebr.12:1) Pɔɔlɩ kaaɖiɣzinaa se kɛdɛsɩ nzɩ sɩyɔɔdʋʋ caanaʋ taa ɛyaa mba papɩzaa nɛ pɔɖɔkɩ pa-laŋa kala ndɩ ndɩ taa yɔ pɔ-tɔm yɔ, sɩpɩzaɣ se sɩkpazɩ ɖoŋ e-koobiya Krɩstʋ mba nɛ sɩsɩnɩ-wɛ nɛ paka pa-lɩmaɣza «Ɛsɔ ɛsadʋ tɛtʋ» yɔɔ. (Ebr. 12:22) Mbʋ ɖɔɖɔ kɛdɛsɩ nzɩ sɩpɩzɩɣ nɛ sɩsɩnɩ-ɖʋ sɔnɔ. Yehowa kaasɩnɩ Gideyɔɔ, Baaraakɩ, Daviid, Samɩyɛɛlɩ, nɛ ɛyaa lalaa sakɩyɛ. Ða-taa anɩ kalɩ ɛzɩma Yehowa kassɩnɩ-wɛ yɔ pɩ-tɔm nɛ pɩtɩkpazɩ-ɩ ɖoŋ? (Ebr. 11:32-35) Piyele nɛ ɖa-alɩwaatʋ taa koobiya mba paha-ɖʋ tisuu kɩɖaŋ yɔ, suwe ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ pɔ-yɔɔ? Koobiya kalɩ ɖa-alɩwaatʋ taa Yehowa sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa mba paha-ɖʋ tisuu kɩɖaŋ yɔ pe-wezuu caɣʋ tɔm nɛ pɩkpazɩ pe-tisuu ɖoŋ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, koobiya mba pamaɣ takayɩsɩ nɛ petiyiɣni-ɖʋ ɖa-tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ sɔsɔɖɛ taa.

7. Lɔŋ weyi Pɔɔlɩ tasɩ Roma mba 14:19-21 taa yɔ, ɛbɛ ɛkpɛlɩkɩɣ-ŋ?

⁷ Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩyɔɔdʋʋ nɛ ɖɩlakɩ mbʋ piyeki se laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ, ɖɩkpazɩɣ ɖo-koobiya ɖoŋ. Ðɩɩhaɣ nʋmɔʋ se ɛzɩma ɖɩwɛnɩ lɩmaɣza ndɩ ndɩ yɔ, pɩtayɩ ɖɛ-hɛkʋ taa. Ðɩɩñɔʋnɩ mbʋ ɖɩmaɣzɩɣ se pɩtʋʋzaa yɔ cɩŋ cɩŋ ye lalaa lɩmaɣza ɩɩkaɖɩɣnɩ Bibl paɣtʋ kiɖe naɖɩyɛ yɔ. Iyele nɛ ɖɩna kɩɖaʋ nakʋyʋ: Yuuda mba nɛ sɩɩnaa layaa mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ, mba kaawɛnɩ Roma ɛgbɛyɛ taa. Alɩwaatʋ ndʋ Moyizi Paɣtʋ sɩ tɩnaɣ yɔ, pɩtaatasɩ cɛyʋʋ se Yehowa sɛyaa ɩɖɔ tɩ-taa paɣtʋ ndʋ tɩtɔŋaɣ se pataatɔkɩ tɔɔnasɩ nasɩyɩ yɔ tɩ-yɔɔ. (Mark. 7:19) Kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ, pa-taa nabɛyɛ maɣzaɣ se papɩzɩɣ nɛ pɔtɔɔ tɔɔnasɩ tɩŋa. Ɛlɛ Krɩstʋ ñɩma mba pɛkɛ Yuuda mba yɔ, pa-taa lalaa ñamaɣzaɣ se pɩtɩmʋna se pɔtɔɔ tɔɔnasɩ nzɩ. Tɔm ndʋ, tiiyeba nɛ ɛgbɛyɛ taa tayɩ. Pɔɔlɩ wɩlɩ kpayɩ se pɩcɛyaa se peyele nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ. Ɛyɔɔdaa se: «Pɩkɩlɩɣ ɖeu se ŋtaatɔɔ nandʋ yaa ŋtaañɔɔ vɛɛ yaa ŋtaala nabʋyʋ mbʋ pituuluu ño-koobu yɔ.» (Kalɩ Roma mba 14:19-21.) Pɔɔlɩ tɩŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ e-koobiya Krɩstʋ mba se pana kaɖɛ nɖɩ nɔɔhɔnɖɛ nɖɩ ɖɩkɔŋnɩ koobiya kʋɖʋm kʋɖʋm nɛ ɛgbɛyɛ tɩŋa yɔɔ yɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɛɛsɔɔlɩ faaa se ɛlɛɣzɩ ɛ-maɣmaɣ e-wezuu caɣʋ se pɩsa nɛ ɛ-lakasɩ etaatuuli nɔɔyʋ. (1 Kɔr. 9:19-22) Ða ɖɔɖɔ, ye ɖiiyeki se mbʋ ɖa-maɣmaɣ ɖɩsɔɔlaa yɔ piyele nɛ ɖa nɛ lalaa ɖɩhɔŋ tɔm yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpazɩ lalaa ɖoŋ nɛ ɖiyele nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ tam.

8. Alɩwaatʋ ndʋ tɔm kɩcɛyɩtʋ natʋyʋ yekaɣ se laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ ɖɩtaatasɩ wɛʋ yɔ, ɛzɩma Pɔɔlɩ cɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe?

⁸ Pɔɔlɩ yeba nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ ɛ nɛ mba paawɛnɩ lɩmaɣza ndɩ ndɩ tɔm kɩcɛyɩtʋ natʋyʋ yɔɔ yɔ pɛ-hɛkʋ taa, nɛ ɛkɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ mba nabɛyɛ maɣzaɣ se pɩpɔzʋʋ se pɛpɛlɩ sɩɩnaa layaa mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ; pʋtɔma yɔ pamaɣzaɣ se pɩwɛɛ se pala mbʋ nɛ pɩsa nɛ Yuuda mba ɩtaawɛɛnɩ lɩmaɣza kɩdɛkɛda pɔ-yɔɔ. (Gal. 6:12) Pɔɔlɩ lɩmaɣza kaawɛ ndɩ nɛ pa-ñɩna, ɛlɛ mbʋ ɛzɩ ɛɛñɩɣ lalaa yɔɔ se pala ɛzɩ ɛmaɣzʋʋ yɔ lɛ, eluzi ɛ-tɩ nɛ ɛpɔzɩ se patanɩ tɔm ndʋ apostoloowaa nɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa mba pɛwɛ Yeruzalɛm yɔ. (Tʋma 15:1, 2) Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se pɩsɩnɩ Krɩstʋ ñɩma mba nɛ patilesi taa leleŋ weyi paawɛna yɔ nɛ piyeba ɖɔɖɔ nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ ɛgbɛyɛ taa.—Tʋma 15:30, 31.

9. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Pɔɔlɩ kɩɖaʋ?

 ⁹ Alɩwaatʋ ndʋ nɔɔhɔnɖɛ naɖɩyɛ kɔŋ yɔ, ye ɖɩñɩnɩɣ lɔŋ tasʋʋ mba Yehowa lɩzaa se pɔcɔnɩ ɛgbɛyɛ yɔɔ yɔ pɔ-cɔlɔ yɔ, ɖiyeki nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɖɩnaɣ lɔŋ weyi patɩŋnɩ Bibl yɔɔ nɛ patasɩ-ɖʋ yɔ ɖɛ-ɛgbɛyɛ takayɩsɩ taa yaa wondu lɛɛtʋ ndʋ Yehowa ɛgbɛyɛ haɣ-ɖʋ yɔ tɩ-taa. Ye ɖɩɖɔŋ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩɩɖɛzɩɣ ɖa-lɩmaɣza nɔɔ yɔ, ɖɩkaɣ sɩnʋʋ nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ ɛgbɛyɛ taa.

10. Ɛbɛ ɖɔɖɔ Pɔɔlɩ laba se pɩsa nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ ɛgbɛyɛ taa?

¹⁰ Pɔɔlɩ tɩyɔɔdɩ e-koobiya wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ tɔm ɛlɛ pɛ-wɛtʋ kɩbandʋ tɔm ɛyɔɔdaa, nɛ ɛtɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ eyele nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Pɔɔlɩ kɔwaɣ takayaɣ ŋga ɛma Roma mba yɔ ka-ñʋʋ lɛ, ɛya koobiya sakɩyɛ hɩla; nɛ sakɩyɛ taa lɛ, ɛyɔɔdɩ tɔm kɩbandʋ pɔ-yɔɔ yaa ɛyɔɔdɩ tɔm natʋyʋ ɖeyi ɖeyi pa-taa paa weyi lɛ ɛ-yɔɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩɣnɩ Pɔɔlɩ ye ɖitisiɣ faaa nɛ ɖɩyɔɔdʋʋ ɖo-koobiya wɛtʋ kɩbandʋ tɔm yɔ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖiyeki se taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ koobiya hɛkʋ taa yɔ ɖɩcɛyɩsɩ, nɛ pɩcɛyɩsɩɣ ɖɔɖɔ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ ɛgbɛyɛ taa mba hɛkʋ taa yɔ.

11. Alɩwaatʋ ndʋ tɔm kɔŋ ɖa nɛ lalaa ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖiyele nɛ laŋhɛzɩyɛ ɖaɣnɩ wɛʋ?

¹¹ Nabʋyʋ taa, halɩ Krɩstʋ ñɩma mba papɩ fezuu taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla se paawɛɣnɩ lɩmaɣza kʋɖʋma yaa nɔɔhɔnɖɛ kɔŋ pɛ-hɛkʋ taa. Mbʋ kaatalɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalʋ kɩbanʋ Barnaabaasɩ. Alɩwaatʋ ndʋ pɩɩwɛɛ se pɔɖɔ Ɛsɔtɔm tiyiyu nʋmɔʋ nabʋlɛ ɖeɖe yɔ, pa-lɩmaɣza kaatayaa pɩlɩɩnɩ Maarɩkɩ yɔɔ; pa-taa lɛlʋ kaasɔɔlaa se pɛkpɛndɩnɩ-ɩ ɛlɛ lɛlʋ se pataakpɛndɩnɩ-ɩ. Peeɖe «pɔkɔ ɖama nɛ pana siŋŋ» nɛ paya ɖama. (Tʋma 15:37-39) Ɛlɛ Pɔɔlɩ, Barnaabaasɩ, nɛ Maarɩkɩ pɔñɔɔzɩ tɔm nɛ laŋhɛzɩyɛ ɖaɣnɩ wɛʋ pɛ-hɛkʋ taa. Nɛ patɩŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ pawɩlɩ se nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ ɖɩmʋ ñɩm pɛ-ɛsɩndaa. Pʋwayɩ, Pɔɔlɩ yɔɔdɩ tɔm kɩbandʋ Barnaabaasɩ nɛ Maarɩkɩ pɔ-yɔɔ. (1 Kɔr. 9:6; Kol. 4:10) Ða ɖɔɖɔ pɩcɛyaa se ɖɩñɔɔzɩ tɔm ndʋ payɩ tɩkɔŋ ɖa nɛ ɛgbɛyɛ taa koobiya lalaa ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ, nɛ pʋwayɩ lɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩka ɖa-lɩmaɣza pɛ-wɛtʋ kɩbandʋ yɔɔ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩkaɣ yebu nɛ laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ.—Efɛz. 4:3.

12. Kala wena ɖo-koobiya katɩɣ yɔ, a-taa naayɛ lɛ wena?

¹² Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩsɩɣnɩ ɖo-koobiya se pɛcɛyɩsɩ tisuu mbʋ pɛwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ, ɖɩkpazɩɣ-wɛ ɖoŋ. Ðo-koobiya nabɛyɛ lɛ, pɔ-hɔʋ taa ñɩma mba paasɛɣ Yehowa yɔ yaa pa-tʋmɩyɛ taa taabalaa yaa po-sukuli taa taabalaa hoŋuu-wɛ. Lalaa ñɛwɛɛ nɛ palʋkɩnɩ kʋdɔmɩŋ sɔsɔŋ nɩɩyɩ yaa pɛwɛɛ nɛ pañakɩ pana se pɔsɔɔ ɖɩwɩzɩyɛ nɖɩ nɔɔyʋ ɖʋ-wɛ yɔ ɖɩ-yɔɔ. Lalaa ɖɔɖɔ lɛ, pamɩyɩsʋʋ-wɛ lɩm nɛ papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ pɩlakɩ pɩnzɩ sakɩyɛ yɔ, nɛ alɩwaatʋ sakɩyɛ yɔ pɛwɛʋ nɛ paɖaŋɩɣ se ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩtɛ yɔ. Sɔnɔ, wɛtʋ ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩtakɩ Krɩstʋ mba tisuu. Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ ɛgbɛyɛ taa mba kaakatɩ kala ana a-ɖɔndɩ. Ɛbɛ Pɔɔlɩ laba se ɛkpazɩ koobiya mba ɖoŋ?

13. Ɛzɩma Pɔɔlɩ sɩnɩ mba pohoŋaɣ-wɛ pe-tisuu yɔɔ yɔ?

¹³ Pɔɔlɩ labɩnɩ Masɩ tʋmɩyɛ nɛ ɛkpazɩ e-koobiya tisuu ɖoŋ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ, pɩtɩla yɔ pataatɩlɩ tɔm ndʋ pɩwɛɛ se peheyi pɔ-hɔʋ taa ñɩma mba patɩkɛ Krɩstʋ mba yɔ. Pɔ-hɔʋ taa ñɩma mba, pɔyɔɔdaɣ se Yuuda mba Ɛsɔ sɛtʋ wɛ ɖeu nɛ pɩkɩlɩ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se takayaɣ ŋga Pɔɔlɩ ma Ebree mba yɔ, kaakpazɩ Krɩstʋ ñɩma mba ɖoŋ siŋŋ. (Ebr. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Ɛzɩma ɛlɩzɩ tɔm taa camɩyɛ yɔ, pɩpɩzaɣ se pɩsɩnɩ-wɛ nɛ patɩlɩ tɔm ndʋ pɩwɛɛ se peheyi pɔ-hɔʋ taa ñɩma mba patɩkɛ Krɩstʋ mba yɔ. Sɔnɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɖo-koobiya mba pohoŋuu-wɛ yɔ nɛ patɩlɩ ɛzɩma  pɩwɛɛ se palabɩnɩ tʋmɩyɛ ɛgbɛyɛ takayɩsɩ nɛ palɩzɩ mbʋ pɩ-yɔɔ petisiɣ yɔ pɩ-taa yɔ. Nɛ ye pohoŋuu ɖo-koobiya piya evelisi mbʋ pʋyɔɔ yɔ sitisiɣ se palɩzɩ wondu kɩlɩzʋʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ ɖɩsɩnɩ-sɩ nɛ sɩna hatʋ cabɩ takayɩsɩ La vie a-t-elle été créée? nɛ Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie taa tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-sɩ nɛ sɩlɩzɩ mbʋ pʋyɔɔ sitisiɣ se palɩzɩ wondu kɩlɩzʋʋ yɔ pɩ-taa.

14. Paa pɩɩɖɔkɩnɩ Pɔɔlɩ tɔm susuu nɛ tɔm wɩlʋʋ taa yɔ, ɛbɛ ɛlaba?

¹⁴ Pɔɔlɩ seɣti e-koobiya se patɩŋnɩ «tʋma kɩbana» labʋ yɔɔ nɛ pawɩlɩ se pɛwɛnɩ sɔɔlɩm. (Ebr. 10:24) Pɩtasɩna se ɛtɩŋnɩ ɛ-yɔɔdaɣ yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ e-koobiya lɛ, ɛtɩŋnɩ ɖɔɖɔ mbʋ ɛlaba yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-wɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Alɩwaatʋ ndʋ ñɔɔsɩ lɩ Yuudee yɔ, Pɔɔlɩ sɩnaa nɛ patayɩ koobiya mbʋ pɩpɔzaɣ-wɛ yɔ. (Tʋma 11:27-30) Toovenim taa lɛ, paa pɩɩɖɔkɩnɩ Pɔɔlɩ tɔm susuu nɛ tɔm wɩlʋʋ taa yɔ, paa ɛzɩmtaa, ɛñɩnaɣ nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɛpɩzɩɣ ɛtɩŋna nɛ ɛsɩnɩ mba pɩpɔzaɣ se pasɩnɩ-wɛ tomnaɣ yɔɔ yɔ. (Gal. 2:10) Ɛtɩŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ eyele nɛ e-koobiya Krɩstʋ mba taa tɛ nɛ pɩkɩlɩ se Yehowa kaɣ cɔnʋʋ pɔ-yɔɔ. Sɔnɔ, ye ɖɩhaɣ ɖa-alɩwaatʋ, ɖo-ɖoŋ, nɛ ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa ɖɩwɛ niye yɔ se ɖɩsɩnɩ mba asɛyɩŋ talɩɣ-wɛ yɔ, ɖa ɖɔɖɔ ɖɩkpazɩɣ ɖo-koobiya tisuu ɖoŋ. Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩla mbʋ ye ɖɩlakɩ haɖɛ ɖoŋ ɖoŋ se ɖɩɖʋ nesi ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ Ɛsɔ sɛtʋ tʋma yɔ. Ðɩtɩŋɩɣnɩ nʋmɔŋ ɛnɩ nɛ nʋmɔŋ lɛɛŋ yɔɔ nɛ ɖɩsɩɣnɩ ɖo-koobiya se pɛwɛɛnɩ lidaʋ se Yehowa ɛɛkaɣ-wɛ lɔʋ kaaʋ.

15-16. Wɛtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ mba pe-tisuu hɛwa yɔ pɔ-yɔɔ?

¹⁵ Pɔɔlɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ mba pe-tisuu hɛwa yɔ. Ɛwɩlaa se ɛnɩɣ pe-siziŋ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ-wɛ nɛ sɔɔlɩm nɛ nɔɔ kɩbaŋa. (Ebr. 6:9; 10:39) Takayaɣ ŋga ɛma Ebree mba yɔ ka-taa, ɖoŋ ɖoŋ lɛ ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm pee wena awɩlɩɣ se  eɖiɣzinaa se pɩpɔzʋʋ se ɛ-maɣmaɣ ɛɖɔ lɔŋ weyi ɛtasaa yɔ ɩ-yɔɔ yɔ. (Ebr. 2:1, 3) Ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, ɖiiyeki sɩnʋʋ mba pe-tisuu hɛwa yɔ. Ɛlɛ ɖɩwɩlɩɣ-wɛ se ɖɩmaɣzɩɣ pɔ-yɔɔ siŋŋ nɛ ɖɩtɩŋɩɣnɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩkpazɩɣ-wɛ ɖoŋ. Ðɩtɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩɣ-wɛ kaɣlaa se ɖɩsɔɔlɩ-wɛ. Ye ɖɩyɔɔdʋʋnɩ-wɛ nɛ sɔɔlɩm nɛ nɔɔ kɩbaŋa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ nɛ pɩkɩlɩ.

¹⁶ Pɔɔlɩ tɔzɩ e-koobiya se Yehowa naɣ tʋma kɩbana wena palakɩ yɔ. (Ebr. 10:32-34) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɩsɩɣnɩ ɖo-koobu weyi e-tisuu wɛɛ nɛ pɩhɛɣ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla mbʋ ɖɔɖɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ-ɩ se ɛkɛdɩ-ɖʋ ɛzɩma pɩɖɔma nɛ ɛtɩlɩ toovenim yɔ yaa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiseɣti-i se ɛmaɣzɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa Yehowa ɖʋ-ɩ nesi nɛ pɩɖɛɛ yɔ tɩ-yɔɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ waɖɛ nɖɩ tʋmɩyɛ nɛ ɖɩtɔzɩ-ɩ se Yehowa tɩsɔɔ sɔɔlɩm tʋma wena ɛlaba nɛ pɩɖɛɛ yɔ a-yɔɔ nɛ ɛɛkaɣ-ɩ lɔʋ cee wayɩ kpa. (Ebr. 6:10; 13:5, 6) Kɛdɛsɩ nzɩ, sɩpɩzɩɣ nɛ siseɣti koobiya kʋsɔɔlaa mba nɛ pɔsɔɔlɩ se powolo Yehowa tʋmɩyɛ yɔɔ.

17. Hɔɔlɩŋ weyi taa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛ niye nɛ pɩkɩlɩ?

¹⁷ Alɩwaatʋ kaaɖɛɣ lɛ, kuduyuŋ mayʋ wɛɣ niye ɛ-tʋmɩyɛ taa nɛ pɩkɩlɩ. Ða ɖɔɖɔ mbʋ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛ niye ɛzɩma ɖɩkpazɩ ɖama ɖoŋ yɔ pɩ-taa nɛ pɩkɩlɩ. Ye ɖɩkɛdɩɣ lalaa caanaʋ taa ɛyaa mba pɔɖɔkɩ pa-laŋa yɔ pɔ-tɔm yɔ, pɩsɩɣnɩ-wɛ nɛ pakpa ɖoŋ nɛ pɔɖɔkɩ pa-laŋa kala taa. Ye ɖɩyɔɔdʋʋ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ ɖɩnaɣ lalaa yɔɔ yɔ tɩ-tɔm, ye ɖɩñakɩ pana se laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ alɩwaatʋ ndʋ kaɖɛ naɖɩyɛ kɔŋ yɔ, nɛ ye ɖɩñakɩ pana ɖɔɖɔ se laŋhɛzɩyɛ ɛɖaɣnɩ wɛʋ alɩwaatʋ ndʋ tɔm natʋyʋ kɔŋ ɖa nɛ lalaa ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖiyeki se laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ. Nɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩkpazɩ ɖo-koobiya tisuu ɖoŋ ye ɖiheyiɣ-wɛ Bibl taa toovenim tɔm kɩcɛyɩtʋ, ye ɖɩlakɩ nabʋyʋ se ɖɩsɩnɩ-wɛ, nɛ ye ɖɩsɩɣnɩ mba payɩ pɛhɛ fezuu taa yɔ.

18. Ɛbɛ ŋtɛm ña-taa se ŋlakɩ?

¹⁸ Mba pamaɣ teokrasɩ kuduyuŋ yɔ, pehikiɣ taa leleŋ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖihiɣ taa leleŋ, ye ɖɩsɩɣnɩ ɖo-koobiya se pe-tisuu ɛkpa ɖoŋ yɔ. Kuduyuŋ weyi pamaɣ yɔ, alɩwaatʋ kaaɖɛɣ lɛ ɩpɩzɩɣ nɛ ɩwɛɛkɩ. Ɛlɛ fezuu taa tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩlakɩ yɔ, pee wena ɖɩlʋlʋʋ yɔ, akaɣ wɛʋ tam. Tɛtɛ nɛ ɖɩtɛ ɖa-taa se ‘ɖiwoki pɩ-yɔɔ nɛ ɖiseɣti ɖama nɛ ɖɩkpazɩ ɖama ɖoŋ.’—1 Tes. 5:11.