1. Ɛbɛ yɔɔ sɔnɔ ɛyaa sakɩyɛ ɩɩtaɣ liu Bibl?

 SƆNƆ, ɛyaa sakɩyɛ ɩɩsɩŋ se anɩ pataa liu. Pañaŋ politiki laɖaa, lɛɣtʋ ñɩnɩyaa nɛ tadɩyɛ laɖaa; ɛlɛ pɔpɔzʋʋ pa-tɩ se toovenim taa lɛ ɛzɩ ɛyaa mba, pañɩnɩɣ se piɖeni-wɛ. Pɩtasɩ lɛ, paañaŋ Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa mba payaɣ pa-tɩ se Krɩstʋ mba yɔ. Ye mbʋ pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se ɛyaa ɩɩtasɩɣ taʋ liu takayaɣ ŋga cooci ñʋndɩnaa yɔɔdʋʋ se palakɩnɩ tʋmɩyɛ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se Bibl.

2. Ɛzɩ Keɣa 119:160; nwt yɔɔdʋʋ yɔ, tɔm ndʋ pɩwɛɛ se ɖa-taa ɛtɛmna?

² Ða Yehowa sɛyaa lɛ, ɖa-taa tɛma se Yehowa kɛ «tʋtʋyɛ [yaa toovenim] Ɛsɔ» nɛ paa ɛzɩmtaa lɛ ɛsɔɔlaa se piɖeni-ɖʋ. (Keɣa 30:6; Iza. 48:17) Ðɩnawa se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu tɔm ndʋ ɖɩkalɩɣ Bibl taa yɔ, nɛ ɖitisiɣ se Ɛsɔ «tɔm tɩŋa kɛ toovenim.» (Keɣa 119:160; nwt) Ðitisiɣ tɔm ndʋ Bibl taa tazɩyʋ nɔɔyʋ mawa yɔ tɩ-yɔɔ, ɛmawa se: «Tɔm ndʋ Ɛsɔ yɔɔdaa yɔ, tɩ-taa natʋyʋ tɩkɛ cɛtɩm tɔm nɛ tɩ-taa natʋyʋ ɛɛɖɛɣ yem nɛ tɩtɩla. Ɛsɔ sɛyaa tɩŋa pɩzɩɣ nɛ pataa liu tɔm ndʋ Ɛsɔ yɔɔdʋʋ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pataɣ liu Ɛsɔ weyi ɛyɔɔdɩ-tʋ yɔ.»

3. Ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

³ Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɛyaa lalaa nɛ pataa liu Ɛsɔtɔm ɛzɩ ɖɩtaɣʋ-tʋ liu yɔ? Iyele nɛ ɖɩna lɩmaɣza naadozo wena a-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu Bibl yɔ. Ðɩkaɣ naʋ se tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ tɩtɩlɛɣzɩ, kɩ-taa natʋ tɔm lakɩ nɛ kɩwɛnɩ ɖoŋ se kɩlɛɣzɩ ɛyaa wezuu caɣʋ.

4. Ɛbɛ yɔɔ ɛyaa nabɛyɛ maɣzɩɣ se Bibl taa tɔm lɛɣzaa?

⁴ Ɛsɔ Yehowa ɖiyi ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa ɛzɩ 40 mbʋ yɔ nɛ pama Bibl taa takayɩsɩ. Ɛlɛ ɖooo kiɖe tɛɛ takayɩsɩ nzɩ pamanɩ nesi yɔ, sɔnɔ sɩ-taa nakɛyɛ fɛyɩ. Nzɩ pɔcɔnɩ kɩbɩnzɩ yɔɔ nɛ paɖaɣnɩ maʋ yɔ nzɩ ɖɩwɛna. Piyeba nɛ ɛyaa nabɛyɛ pɔzʋʋ pa-tɩ se ɛzɩ sɔnɔ tɔm ndʋ ɖɩkalɩɣ Bibl taa yɔ, ndʋ ɖeyi ɖeyi paama kiɖe tɛɛ. Wiɖiyi ŋtɛm ña-tɩ pɔzʋʋ se ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla nɛ ɖa-taa tɛ se tɔm ndʋ ɖeyi ɖeyi paamawa?

5. Ɛzɩma palaba nɛ paɖaɣnɩ maʋ Ebree Masɩ taa tɔm? (Cɔnɩ takayaɣ huyuu yɔɔ kɩlɛmʋʋ.)

⁵ Pɩsa nɛ Yehowa kandɩyɩ ɛ-tɔm ndʋ fezuu kiɖeɖeu ɖiyaa nɛ pama yɔ tɩ-yɔɔ lɛ, eheyi ɛ-samaɣ se kaɖaɣnɩ-tʋ maʋ. Eeheyi Izrayɛɛlɩ awiya se pa-taa paa weyi ɛɖaɣnɩ maʋ ɛ-tɩ Paɣtʋ takayaɣ taa tɔm, nɛ ɛɛɖʋ tʋmɩyɛ Leevi mba se pawɩlɩ Paɣtʋ ndʋ samaɣ. (Wp. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Alɩwaatʋ ndʋ Yuuda mba lɩnɩ yomiye taa Babilɔɔnɩ yɔ, ɛyaa mba paɖaɣnaɣ tɔm maʋ nɛ pɛwɛ niye yɔ, papaɣzɩ maʋ tɔm ndʋ tɩwɛ Ebree Masɩ taa yɔ takayɩsɩ sakɩyɛ yɔɔ. (Ɛsd. 7:6; nwt, pɩ-tɛɛ tɔm.) Ɛyaa mba, pañakaɣ pana se pitaayiɣdi-wɛ. Pʋwayɩ, ɛyaa mba papaɣzɩ tɔm pee kalʋʋ nɛ halɩ pakalaɣ ɖɔɖɔ masɩ nzɩ pamaɣnɩ tɔm pee yɔ se pɩsa nɛ pa-taa tɛ se pama tɔm tɩŋa camɩyɛ. Paa mbʋ yɔ, ɛyaa tɩtalɩ pilim; pʋyɔɔ lɛ, mba paɖaɣnaɣ tɔm ndʋ maʋ yɔ picoɖi-wɛ pazɩ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa. Ɛlɛ, paɖaɣnɩ maʋ takayɩsɩ nzɩ tam sakɩyɛ nɛ pʋyɔɔ lɛ, papɩzaɣ se pana ɖenɖe picoɖi nɔɔyʋ yɔ pʋwayɩ. Ɛzɩma tɩyɛ?

6. Ɛzɩma papɩzɩɣ pala nɛ pana ɖenɖe piyiɣdi mba paɖaɣnɩ maʋ Bibl taa takayɩsɩ yɔ?

⁶ Sɔnɔ sɔnɔ Bibl taa tazɩyaa wɛnɩ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ patɩŋɩɣna nɛ panaɣ ɖenɖe piyiɣdi mba paɖaɣnɩ maʋ Bibl taa tɔm yɔ. Ðɩkpaɣ se pɛcɛlɩ ɛyaa 100 takayaɣ nakɛyɛ se paɖaɣnɩ ka-taa tɔm maʋ nɛ nesi. Ɛlɛ piyiɣdi ɛyaa mba pa-taa kʋɖʋm ɖoli pazɩ. Nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ papɩzɩɣ patɩŋna nɛ pana ɖenɖe piyiɣdi ɛyʋ ɛnʋ yɔ ɩ-taa nakʋyʋ lɛ se pakpaɣ ɛyʋ ɛnʋ ɛ-takayaɣ nɛ pamaɣzɩnɩ lalaa ñɩnzɩ. Mbʋ ɖɔɖɔ ye Bibl taa tazɩyaa ɩkpaɣ Bibl taa takayɩsɩ nzɩ paɖaɣnɩ maʋ tam sakɩyɛ yɔ nɛ pamaɣzɩnɩ ɖama yɔ, papɩzɩɣ nɛ pana ɖenɖe piyiɣdi nɔɔyʋ yaa ɖenɖe ɛsɔ natʋyʋ yɔɔ yɔ.

7. Ɛyaa mba paɖaɣnɩ maʋ Bibl takayɩsɩ taa tɔm yɔ, ɛzɩma pañaɣ pana se pitaayiɣdi-wɛ?

⁷ Mba paɖaɣnɩ maʋ Bibl taa takayɩsɩ nɛ nesi yɔ, paañaɣ pana nɛ paɖaɣnɩ-sɩ maʋ camɩyɛ ɖeyi ɖeyi. Iyele nɛ ɖɩna kɩɖaʋ ŋgʋ kɩñɩkɩɣ niye tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ. Takayɩsɩ nzɩ sɩ-yɔɔ paɖaɣnɩ maʋ Ebree Masɩ tɩŋa nɛ sɩkɩlɩ pɩnʋʋ yɔ, paama-sɩ pɩnaɣ 1008 yaa 1009 taa. Payaɣ-sɩ fransɩɩ taa se Codex de Leningrad. Ɛlɛ pitileɖi yɔ palɩ Bibl takayɩsɩ nzɩ paɖaɣnɩ maʋ nɛ nesi nɛ Bibl takayɩsɩ hɔɔlasɩ nasɩyɩ yɔɔ, pama-sɩ nɛ pɩla pɩnzɩ 1000 mbʋ yɔ pʋcɔ nɛ pama Codex de Leningrad ñɩnzɩ. Nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛmaɣzɩ se Codex de Leningrad takayɩsɩ taa tɔm wɛɣ ndɩ kpem nɛ takayɩsɩ nzɩ sɩ-yɔɔ palɩwa pitileɖita yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ paawɛɛ nɛ paɖaɣnɩɣ-sɩ maʋ nɛ pɩcɛzɩ pɩnzɩ 1000. Ɛlɛ tɔm ndʋ tɩtɩkɛ toovenim. Bibl taa tazɩyaa kpaɣ takayɩsɩ nzɩ sɩ-yɔɔ palɩwa pitileɖita yɔ nɛ pamaɣzɩnɩ kɩbɩnzɩ lɛ, peɖiɣzina se hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa pazɩ yem tɔm pee lɛɣzaa, ɛlɛ tɔm pee ana a-tɔbʋʋ nɩʋ fɛyɩ ndɩ ndɩ.

8. Tʋkaɣ ŋga wɛ Krɩstʋ mba Grɛɛkɩ Masɩ nɛ caanaʋ taa takayɩsɩ lɛɛsɩ nzɩ paɖaɣnɩ maʋ yɔ sɩ-hɛkʋ taa?

⁸ Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ ñɩma kaaɖaɣnɩ maʋ ɖɔɖɔ Bibl takayɩsɩ taa tɔm. Paañaɣ pana nɛ paɖaɣnɩ maʋ Grɛɛkɩ Masɩ taa takayɩsɩ 27 taa tɔm camɩyɛ takayɩsɩ lɛɛsɩ yɔɔ. Nɛ palakaɣnɩ takayɩsɩ nzɩ tʋmɩyɛ pe-kediɣzisi nɛ pɔ-tɔm susuu tʋmɩyɛ taa. Bibl taa tazɩyʋ nɔɔyʋ kpaɣ Grɛɛkɩ Masɩ taa takayɩsɩ  nzɩ paɖaɣnɩ maʋ nɛ nesi nɛ sɩwɛ sɔnɔ yɔ nɛ ɛmaɣzɩnɩ takayɩsɩ lɛɛsɩ nzɩ pama alɩwaatʋ kʋɖʋmtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ lɛ ɛkɔ tɔm ñʋʋ se: «Grɛɛkɩ Masɩ taa takayɩsɩ nzɩ paɖaɣnɩ maʋ nɛ nesi yɔ, sɩɖɔwa nɛ sɩcɛzɩ takayɩsɩ lɛɛsɩ, . . . nɛ sɩ-taa tɔm wɛ ti-ɖeɖe nɛ pɩkɩlɩ.» Takayaɣ nakayɛ yɔɔdaa se: «Ða-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se tɔm ndʋ ɖɩkalɩɣ Grɛɛkɩ Masɩ nzɩ pɛɖɛzɩ sɔnɔ yɔ sɩ-taa yɔ, pɛɖɛzɩ-tʋ camɩyɛ ɛzɩ tɩ-mayaa maʋ-tʋ caanaʋ taa yɔ.»

9. Toovenim tɔm ndʋ Izaayii 40:8 yɔɔdʋʋ Bibl taa tɔm yɔɔ?

⁹ Pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ nzɩ sɩɖɛwa yɔ sɩ-taa, mba paɖaɣnɩ Bibl taa tɔm maʋ takayɩsɩ yɔɔ yɔ, pañaɣ pana siŋŋ nɛ paɖaɣnɩ tɔm ndʋ maʋ takayɩsɩ yɔɔ camɩyɛ, piyeba nɛ sɔnɔ ɖɩwɛɛnɩ Bibl, nɛ kɩ-taa tɔm tɩlɛɣzɩ. b Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa yebina se ɛ-tɔm ɛtalɩ-ɖʋ sɔnɔ nɛ tɩtɩlɛɣzɩ. (Kalɩ Izaayii 40:8.) Toovenim taa lɛ, nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ pɔyɔɔdɩ se paa pakandɩyɩ Bibl yɔɔ nɛ kɩ-taa tɔm tɩlɛɣzɩ yɔ, pi-ɖeke pɩɩwɩlɩɣ se kɩlɩnɩ Ɛsɔ cɔlɔ. Ye mbʋ, lɛɛlɛɛyɔ iyele nɛ ɖɩna mbʋ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Bibl lɩnɩ Ɛsɔ cɔlɔ yɔ pɩ-taa nabʋyʋ.

10. Yɔɔdɩ natʋ tɔm ndʋ tɩlaba nɛ pɩwɩlɩɣ se 2 Pɩyɛɛrɩ 1:21 taa tɔm kɛ toovenim yɔ tɩ-taa natʋyʋ tɔm. (Cɔnɩ kɩlɛmɩŋ.)

¹⁰ Natʋ tɔm sakɩyɛ wɛ Bibl taa nɛ tɩtɛm labʋ, pama tɩ-taa natʋyʋ nɛ pɩla pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ pʋcɔ nɛ tɩla. Caanaʋ taa tɔm wɩlɩɣ se natʋ tɔm ndʋ tɩlabɩ toovenim taa. Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩnawa se natʋ tɔm ndʋ payɩ tɩwɛ Bibl taa yɔ tɩlɩnɩ Yehowa cɔlɔ. (Kalɩ 2 Pɩyɛɛrɩ 1:21.) Maɣzɩ natʋ tɔm ndʋ tɩyɔɔdʋʋ caanaʋ taa Babilɔɔnɩ tɛtʋ yɔkʋʋ tɔm yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ŋna. Pɩnaɣ 778 nɛ piwolo 732 P.P.Y. mbʋ yɔ lɛ, fezuu kiɖeɖeu ɖiyi nayʋ Izaayii nɛ ɛyɔɔdɩ se pakaɣ yɔkʋʋ Babilɔɔnɩ tɛtʋ ɖoŋ ñɩndʋ. Halɩ ɛya ɛyʋ weyi ɛkaɣ mʋʋ tɛtʋ ndʋ yɔ ɛ-hɩɖɛ, ɛnʋ lɛ Siiruusi; nɛ ɛyɔɔdɩ ɛzɩma ɖeyi ɖeyi ɛkaɣ labʋ nɛ ɛmʋ-tʋ yɔ pɩ-tɔm. (Iza. 44:27–45:2) Izaayii yɔɔdaa ɖɔɖɔ se pakaɣ yɔkʋʋ Babilɔɔnɩ tɛtʋ caɣ caɣ nɛ tɩpɩsɩ njɛyɛ. (Iza. 13:19, 20) Mbʋ  ɖeyi ɖeyi pɩlaba. Babilɔɔnɩ tɛtʋ tɔlɩ Medii mba nɛ Pɛrɩsɩ mba nesi tɛɛ pɩnaɣ 539 P.P.Y., nɛ lone nɖɩ ɖɩ-taa tɛtʋ ndʋ tɩɩwɛɛ yɔ, sɔnɔ ɖɩpɩsɩ tambaɣ huuye.—Cɔnɩ Bibl kaayɔɔdɩ Babilɔɔnɩ yɔkʋʋ tɔm tɛ video; kɩwɛ Nɩɩ wezuu leleŋ tam! takayaɣ électronique ñɩŋga tɛ tɔm kɩkpɛlɩkɩtʋ 03 hɔɔlʋʋ 5 taa.

11. Kɛdɩ ɛzɩma Danɩyɛɛlɩ 2:41-43 taa natʋ tɔm wɛɛ nɛ tɩlakɩ sɔnɔ yɔ pɩ-tɔm.

¹¹ Natʋ tɔm ndʋ tɩwɛ Bibl taa yɔ, pɩtɩkɛ caanaʋ taa ɖeke tɩlaba; tɩwɛɛ nɛ tɩlakɩ sɔnɔ ɖɔɖɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Danɩyɛɛlɩ yɔɔdɩ Aŋglo-Amerika Kewiyaɣ yɔɔ natʋ tɔm; iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma natʋ tɔm ndʋ tɩwɛɛ nɛ tɩlakɩ yɔ. (Kalɩ Danɩyɛɛlɩ 2:41-43.) Natʋ ndʋ tɩyɔɔdaa se Aŋglo-Amerika Kewiyaɣ «kaɣ wɛʋ ɖoŋ hɔɔlʋʋ» ɛzɩ ñɩɣyʋʋ yɔ nɛ «ɛjandʋ hɔɔlʋʋ» ɛzɩ cʋʋ yɔ. Natʋ tɔm ndʋ tɩwɛɛ nɛ tɩlakɩ sɔnɔ. Grandɩ-Bretaañɩ nɛ Amerika pawɩlaa se pɛwɛ ɖoŋ siŋŋ ɛzɩ ñɩɣyʋʋ yɔ. Paɖʋ nesi siŋŋ nɛ pawa Caama you kajalaɣ ñɩŋgʋ nɛ naalɛ ñɩŋgʋ nɛ halɩ nɛ sɔnɔ, mba kɩlɩnɩ ɖoŋ you labʋ taa. Ɛlɛ po-ɖoŋ wɛnɩ ɛjandʋ ɖɔɖɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖoŋ ɖoŋ lɛ pa-ajɛɛ taa mba kʋyʋʋ nɛ pakaɖɩɣnɩ tadɩyɛ labʋ agbaa nɛ komina. Pitileɖi yɔ ɛjaɖɛ yɔɔ politiki yɔɔ lɔŋsɩnɖʋ nɔɔyʋ yɔɔdaa se: «Ajɛɛ wena a-taa temokrasɩ wɛɛ yɔ, a-taa naɖɩyɛ taa tɩtayɩ politiki nʋmɔʋ taa nɛ pɩtalɩ Etaazuunii.» Kewiyaɣ ŋga kɔ-hɔɔlʋʋ ŋgʋ payaɣ se Grandɩ-Bretaañɩ yɔ, pɩnzɩ nzɩ sɩɖɛwa pitileɖita yɔ sɩ-taa, kɩ-taa tayaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛyaa kizaa se ɖɩtaatasɩ wɛʋ Iniyɔɔ Eropeyɛɛnɩ ajɛɛ taa. Tayʋʋ mbʋ piyeba nɛ pɩwɛɛ kaɖɛ Aŋglo-Amerika Kewiyaɣ se kala tʋmɩyɛ nɛ ko-ɖoŋ kpeekpe.

12. Bibl taa natʋ tɔm yeki se ɖa-taa ɛtɛmnɩ we?

¹² Bibl taa natʋ tɔm ndʋ tɩtɛm labʋ yɔ, tiyeki se ɖa-taa ɛtɛ nɛ pɩkɩlɩ se cee wayɩ tamasɩ nzɩ Ɛsɔ laba yɔ sɩkaɣ labʋ. Pɩlakɩ-ɖʋ ɛzɩ pɩɩlabʋ keɣa maɖʋ weyi ɛtɩmnɩ Yehowa se: «Pɩnɩ-m nɛ ña-ñʋʋ yabɩtʋ ɖaŋʋʋ, ɛlɛ paa nɛ mbʋ, mantaɣ ñɔ-tɔm liu.» (Keɣa 118:81) Yehowa ha-ɖʋ «liɖe nɛ lidaʋ» Bibl taa. (Yer. 29:11) Pɩtɩkɛ ɛyʋ pana ñaɣʋ haɣnɩ-ɖʋ lidaʋ, ɛlɛ Yehowa tamasɩ haɣnɩ-ɖʋ lidaʋ. Tɛtɛ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩɣ Bibl taa natʋ tɔm nɛ pɩsa nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩtaɣ liu Ɛsɔtɔm nɛ pɩkɩlɩ.

13. Ɛzɩ Keɣa 118:66, 138 yɔɔdʋʋ yɔ, lɩmaɣzɩyɛ lɛɛɖɛ nɖɩ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa Bibl liu?

¹³ Lɩmaɣzɩyɛ lɛɛɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu Bibl yɔ nɖɩ lɛ se alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa ɖɔŋ kɩ-lɔŋ tasʋʋ yɔɔ yɔ pɩsɩɣnɩ-wɛ. (Kalɩ Keɣa 118:66, 138.) Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Nesi ɖɔkɩyaa mba pacaɣaɣ pe-nesi ɖɔkʋʋ cɛbʋ yɔ, pɔɖɔm kɩ-lɔŋ tasʋʋ yɔɔ lɛ, lɛɛlɛɛyɔ pɛwɛ taa leleŋ taa. Pe-piya taa wɛ leleŋ se sɩwɛ Krɩstʋ ñɩma hɔʋ taa nɛ sɩ-lʋlɩyaa cɔŋnɩ sɩ-yɔɔ camɩyɛ nɛ pɔsɔɔlɩ-sɩ.—Efɛz. 5:22-29.

14. Ha kɩɖaʋ ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se Bibl lɔŋ tasʋʋ yɔɔ ɖɔm sɩɣnɩ ɛyaa se pe-wezuu caɣʋ eɖe nɛ pɩkɩlɩ yɔ.

¹⁴ Halɩ kɩwɛɛkɩm laɖaa sɔsaa ɖɔm Bibl lɔŋ tasʋʋ yɔɔ nɛ pɩsɩnɩ-wɛ nɛ pɛlɛɣzɩ pe-wezuu caɣʋ. Payaɣ abalʋ nɔɔyʋ se Jack, c paaɖʋ-ɩ salaka. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma Bibl lɔŋ tasʋʋ sɩnɩ-ɩ yɔ. Ɛɛkɛ ɛyaa kʋyʋ nɛ ɛɛwɛ puuyaɣ; ɛwɛ mba pakʋ pɔ-tɔm se pamʋnɩ sɩm yɔ pa-taa. Ɛlɛ kɩyakʋ nakʋyʋ lɛ, koobiya nabɛyɛ kpɛlɩkaɣnɩ salaka tɩnaa nabɛyɛ salaka taa lɛ, Jack wolo nɛ ɛcaɣ pɔ-cɔlɔ. Wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ koobiya mba palɩzaa nɛ pawɩlɩ yɔ titukuni Jack siŋŋ nɛ ɛnʋ ɖɔɖɔ ɛpaɣzɩ Bibl kpɛlɩkʋʋ. Ɛɛwɛɛ nɛ ɛlakɩnɩ tʋmɩyɛ Bibl taa toovenim tɔm ndʋ ɛkpɛlɩkaa yɔ e-wezuu caɣʋ taa lɛ, ɛ-wɛtʋ paɣzɩ lɛɣzʋʋ nɛ halɩ ɛ-ɛyʋtʋ paɣzɩ lɛɣzʋʋ nɛ tɩwɛɛ ɖeu nɛ pɩkɩlɩ. Alɩwaatʋ wɛɛ nɛ tɩɖɛɣ lɛ,  Jack mʋna nɛ paha-ɩ waɖɛ se ɛpɩsɩ tɔm susuyu patɩmɩyɩsɩtɩ-m lɩm; nɛ pʋwayɩ lɛ, ɛha ɛ-tɩ nɛ pamɩyɩsɩ-ɩ lɩm. Esusi Ɛsɔ Kewiyaɣ tɔm salaka taa mba lalaa nɛ kpekpeka nɛ ɛsɩnɩ pa-taa ɛyaa 4 nɛ pɛkpɛlɩkɩ toovenim tɔm. Kɩyakʋ ŋgʋ pakʋwaɣ Jack yɔ kɩtalaa lɛ, ɛɛpɩsɩ ɛyʋ weyi ɛlɛɣzaa yɔ. Jack tɛ lɔyaawaa taa lɛlʋ yɔɔdaa se: «Jack tɩtasɩ kɛʋ ɛyʋ weyi maasɩm pɩlakɩ pɩnzɩ 20 yɔ. Tɔm ndʋ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa wɩlɩ-ɩ yɔ tɩlɛɣzɩ e-wezuu caɣʋ.» Paa paakʋ Jack yɔ, ɛ-kɩɖaʋ wɩlɩɣ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu Ɛsɔtɔm nɛ tɩwɛnɩ ɖoŋ se tɩlɛɣzɩ ɛyaa wezuu caɣʋ nɛ kɩwɛɛ ɖeu nɛ pɩkɩlɩ.—Iza. 11:6-9.

15. Ɛsɔ samaɣ taa ɛyaa ɖɔŋ Bibl taa toovenim tɔm yɔɔ, piyeba nɛ sɔnɔ pɛwɛɛ ndɩ nɛ ɛyaa lalaa. Ɛzɩma tɩyɛ? (Cɔnɩ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁵ Nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛ Yehowa samaɣ hɛkʋ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ kɔɖɔŋ Bibl taa toovenim tɔm yɔɔ. (Yoh. 13:35; 1 Kɔr. 1:10) Ðɩnaɣ laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ kpayɩ kpayɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ sɔnɔ politiki, tomnaɣ tɔlɩm nɛ lone nɖɩ ɛyʋ wɛnɩ samaɣ taa yɔ piyeba nɛ ɛyaa hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ taa tayɩ. Payaɣ evebu nɔɔyʋ se Jean, ɛna nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ Yehowa samaɣ hɛkʋ taa yɔ lɛ pitukuni-i siŋŋ. Afrika ɛjaɖɛ naɖɩyɛ taa ɛcaɣaa nɛ ɛpaɣlɩ. Alɩwaatʋ ndʋ you lɩ ɛ-ɛjaɖɛ taa yɔ, ɛɛsʋ sɔɔjatʋ taa ɛlɛ pʋwayɩ ese nɛ ewolo ɛjaɖɛ lɛɛɖɛ taa. Ɛtalɩ peeɖe lɛ, ɛkatɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa. Jean yɔɔdaa se: «Mɛnkpɛlɩkaa se toovenim Ɛsɔ sɛtʋ ɛgbɛyɛ taa mba ɩɩɖʋʋ pɔ-nɔɔ politiki tɔm taa nɛ pa-taa tɩtayɩ. Ɛlɛ pɔsɔɔlɩ ɖama.» Ɛtasɩ yɔɔdʋʋ se: «Maaha me-wezuu se malʋ mɛ-ɛjaɖɛ yɔɔ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ mɛnkpɛlɩkɩ Bibl taa toovenim tɔm yɔ, mankpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se mankpakɩɣ me-wezuu nɛ mɛnsɛɛnɩ Yehowa.» Jean wɛtʋ lɛɣzɩ kiya. Eyebi yonuu ɛyaa mba ɛ nɛ wɛ patɩlɩɩnɩ ɖoli kʋɖʋm yɔ, nɛ lɛɛlɛɛyɔ esusuu ɛyaa mba payɩ ɛkatɩɣ yɔ Bibl taa laŋhɛzɩyɛ tɔm. Paa ɛjaɖɛ nɖɩ taa ɛyaa ɩtɩɩlɩnaa yɔ, Bibl lɔŋ tasʋʋ sɩɣnɩ-wɛ. Tɔm ndʋ tɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu Ɛsɔtɔm.

16. Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩtaa liu Ɛsɔtɔm nɛ pɩkɩlɩ?

¹⁶ Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-wɛtʋ kaɣ wobu pɩ-yɔɔ nɛ tɩtɛzɩɣ wɛɛkʋʋ, nɛ pɩkaɣ-ɖʋ wɛʋ kaɖɛ nɛ pɩkɩlɩ se ɖɩtaa Ɛsɔtɔm liu. Ɛyaa pɩzɩɣ nɛ pañaɣ pana se pala nɛ ɖɩpɩtɩ se Bibl taa tɔm kɛ toovenim yaa se ɖɩpɩtɩ se Yehowa lɩzɩ yom siɣsiɣ tʋ se eɖiyi ɛ-sɛyaa sɔnɔ. Ɛlɛ ye ɖa-taa ɛtɛma se Yehowa tɔm kɛ toovenim paa ɛzɩmtaa yɔ, pa-pana ñaɣʋ ɛɛkaɣ yebu nɛ ɖɩpɩtɩ kaaʋ. Ðɩkaɣ tɛm ɖa-taa se ɖiyeki nɛ ‘ɖa-laŋɩyɛ kpilini Yehowa paɣtʋ yɔɔ ɖɔm hɔɔlʋʋ, mbʋ na ɖa-kɩhɛyʋʋ sɔnɔ nɛ cee.’ (Keɣa 118:112) ‘Fɛyɛ ɛɛkaɣ-ɖʋ kpaʋ’ se ɖiheyi ɛyaa lalaa toovenim tɔm nɛ ɖiseɣti-wɛ se pacaɣ wezuu nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ tɔm ndʋ. (Keɣa 119:46; nwt) Nɛ ɖɩkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-laŋa kala sɔsɔna taa «nɛ suuɖu nɛ taa leleŋ» pɩkpɛndɩnɩ nazɩm taa.—Kol. 1:11; Keɣa 118:143, 157.

17. Tɔm ndʋ pɩnaɣ 2023 mayaɣ kaɣ-ɖʋ tɔzʋʋ?

¹⁷ Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se Yehowa yeba se ɖɩtɩlɩ toovenim. Toovenim sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩcaɣ ɖiɣ ɖiɣ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lidaʋ, nɛ pɩwɩlɩɣ-ɖʋ kpayɩ kpayɩ ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩcaɣ wezuu ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa pɩtɩŋa pɩwɛɛ nɛ pɩtɛzɩɣ wɛɛkʋʋ yɔ. Pɩhaɣ-ɖʋ lidaʋ se cee wayɩ, Ɛsɔ Kewiyaɣ tɛɛ wezuu caɣʋ kaɣ wɛʋ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ. Tɛtɛ nɛ pɩnaɣ 2023 mayaɣ sɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖa-taa tɛ se ‘Ɛsɔtɔm tɩŋa kɛ toovenim’!—Keɣa 119:160; nwt.