1, 2. (a) Tʋmɩyɛ sɔsɔyɛ nɖɩ paaɖʋ Salomɔɔ? (b) Ɛbɛ yɔɔ sɔɔndʋ kpaɣaɣ Daviid se Salomɔɔ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛla tʋmɩyɛ nɖɩ?

YERUZALƐM templo maʋ tʋmɩyɛ kaakɛnɩ tʋmɩyɛ sɔsɔyɛ nɖɩ paɖʋzɩ Salomɔɔ nesi tɛɛ se ɛcɔnɩ ɖɩ-yɔɔ yɔ. Pɩɩwɛɛ se templo ŋgʋ ‘kɩwɛɛ kajʋka siŋŋ nɛ kɩ-hɩɖɛ sɛɛ ajɛɛ kpeekpe taa nɛ pasam-kʋ.’ Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, templo ŋgʋ kɩkɛɣnɩ ‘Yehowa, Ɛsɔ toovenim tʋ ɖɩɣa.’ Yehowa lɩzɩ Salomɔɔ se ɛkɛnɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ cɔnɩyʋ.—3 Aw. 22:1, 5, 9-11.

² Wiyaʋ Daviid taa kaatɛma se Yehowa kaɣ ɖʋʋ nesi kpaaŋ maʋ tʋmɩyɛ, ɛlɛ Salomɔɔ kaakɛ “pɩɣa ɛjam yem.” Ɛzɩ ɛkaɣ wɛnʋʋ abalɩtʋ nɛ ɛla kpaaŋ maʋ yaa templo maʋ tʋmɩyɛ nɖɩ? Ɛzɩma ɛɛkɛnɩ pɩɣa ɛjam yem nɛ ɛtɩtɩlɩtɩ lɔŋ yɔ, pɩɩkaɣ-ɩ labʋ kaɖɛ na? Pɩsa nɛ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩla lɛ, pɩɩcɛyaa se Salomɔɔ ɛwɛɛ abalɩtʋ.

3. Ɛzɩma Daviid kaawɛ abalɩtʋ yɔ, ɛbɛ pɩɩkpɛlɩkɩ ɛ-pɩyalʋ Salomɔɔ?

³ Salomɔɔ kaakpɛlɩkɩ abalɩtʋ ɛ-caa maɣmaɣ cɔlɔ. Daviid kaakɛ pɩɣa evelaɣ lɛ, ɛɛkʋ tɛtɛ kpɩna wena akpaɣaɣ ɛ-caa heŋ yɔ. (1 Sam. 17:34, 35) Ɛwɩlɩ ɖɔɖɔ abalɩtʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛkatɩ ɖogo weyi ɛɛkɛ you laɖʋ sɔsɔ yɔ. Pɩtɩŋnɩ Yehowa sɩnʋʋ yɔɔ lɛ, Daviid kpaɣ pɩyɛ yem nɛ ɛwabɩnɩ Gooliyaatɩ.—1 Sam. 17:45, 49, 50.

4. Ɛbɛ yɔɔ pɩɩcɛyaa se Salomɔɔ ɛwɛɛnɩ abalɩtʋ?

⁴ Mbʋ abalɩtʋ wɛnʋʋ kaasɩnɩ Daviid nɛ ɛla yɔ, piyeba nɛ ɛna se  pɩsa nɛ Salomɔɔ pɩzɩ ɛcɔnɩ templo maʋ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ camɩyɛ lɛ, pɩcɛyaa se ɛwɛɛ abalɩtʋ. (Kalɩ 3 Awiya 28:20.) Ye Salomɔɔ ɛfɛyɩ abalɩtʋ yɔ, sɔɔndʋ pɩzɩɣ tiyele nɛ pitibi-i yɔɔɔ nɛ pɩlabɩ-ɩ feendu.

5. Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩwɛɛnɩ abalɩtʋ?

⁵ Pɩsa nɛ ɖɩla fezuu taa tʋma camɩyɛ lɛ, pɩcɛyaa se ɖɩpɔzɩ Yehowa sɩnʋʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ abalɩtʋ ɖɔɖɔ ɛzɩ Salomɔɔ yɔ. Pʋyɔɔ lɛ, iyele nɛ ɖɩtazɩ caanaʋ taa ɛyaa mba paawɛnɩ abalɩtʋ yɔ pa-taa nabɛyɛ kɩɖaŋ taa. Ðɩkaɣ naʋ ɖɔɖɔ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla fezuu taa tʋma nɛ abalɩtʋ yɔ.

6. Ɛzɩma Yosɛɛfʋ wɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ siŋŋ?

⁶ Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma Yosɛɛfʋ kaawɩlaa se ɛwɛnɩ abalɩtʋ alɩwaatʋ ndʋ Potifaarɩ halʋ ñɩnaɣ se ɛ nɛ ɩ pasʋʋ yɔ. Yosɛɛfʋ kaanawa se ye ekizaa yɔ ɛkaɣ katʋʋ kala siŋŋ. Paa mbʋ yɔ, Yosɛɛfʋ kaawɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ nɛ ekizi se ɛ nɛ halʋ ɛnʋ pataasʋʋ.—Kiɖe 39:10, 12.

7. Ɛzɩma Rahaabɩ wɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

⁷ Rahaabɩ ɖɔɖɔ kɛnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ abalɩtʋ wɛnʋʋ nʋmɔʋ taa. Alɩwaatʋ ndʋ Izrayɛɛlɩ cɔŋɩyaa kaasʋ Rahaabɩ ɖɩɣa taa Yeriikoo lɛ, ɛpɩzaɣ se sɔɔndʋ yɔɔ lɛ, ɛɖɔɔnɩ-wɛ ɛ-ɖɩɣa taa. Ɛlɛ ɛzɩma ɛtaɣaɣ liu Yehowa yɔ, pɩɩha-ɩ abalɩtʋ nɛ ehuuzi pɔ-yɔɔ nɛ pʋwayɩ lɛ ɛsɩnɩ-wɛ nɛ papɩsɩ pɛ-tɛ nɛ alaafɩya. (Yoz. 2:4, 5, 9, 12-16) Rahaabɩ taa kaatɛma se Yehowa kɛnɩ Ɛsɔ toovenim tʋ, pʋyɔɔ ɛta-ɩ liu se paa pɩɩkpawa yaa piitiba yɔ, ɛkaɣ Izrayɛɛlɩ piya cɛlʋʋ tɛtʋ ndʋ. Etiyele se nɔɔyʋ ɛɖʋ-ɩ sɔɔndʋ, halɩ pɩkpɛndɩnɩ Yeriikoo wiyaʋ nɛ ɛ-ɛyaa, ɛtɩha-wɛ nʋmɔʋ se paɖʋ-ɩ sɔɔndʋ nɛ pitibi-i yɔɔɔ. Ɛlɛ ɛkpɛzɩ nɩŋgbanzɩ nzɩ pɩɩpɔzaa yɔ, nɛ nzɩ yabɩnɩ ɛ nɛ ɛ-hɔʋ pa-ñʋʋ pʋwayɩ.—Yoz. 6:22, 23.

8. Ɛzɩma abalɩtʋ ndʋ Yesu kaawɛna yɔ, tɩsɩnɩ ɛ-apostoloowaa?

⁸ Yesu apostoloowaa mba paawɛ siɣsiɣ yɔ, paaha kɩɖaʋ kɩbaŋʋ abalɩtʋ wɛnʋʋ hɔɔlʋʋ taa. Paana ɛzɩma Yesu kaawɛ abalɩtʋ yɔ. (Mat. 8:28-32; Yoh. 2:13-17; 18:3-5) Kɩɖaʋ ŋgʋ kɩɩsɩnɩ-wɛ se pɛkpɛlɩkɩ abalɩtʋ wɛnʋʋ. Paa Saduki mba iikizini apostoloowaa yɔ, powobi pɩ-yɔɔ nɛ pawɩlɩ ɛyaa tɔm Yesu hɩɖɛ taa.—Tʋma 5:17, 18, 27-29.

9. Ɛzɩma 2 Timootee 1:7 sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtɩlɩ ɖenɖe ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖihiɣ abalɩtʋ yɔ?

⁹ Yosɛɛfʋ, Rahaabɩ, Yesu nɛ apostoloowaa paawɛ abalɩtʋ nɛ ndʋ sɩnɩnɩ-wɛ nɛ pala tʋma kɩbana. Pɩtɩkɛ pa-tɩ pataɣaɣ liu nɛ pɛwɛɛ abalɩtʋ, ɛlɛ paawɛ abalɩtʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ pataɣaɣ Yehowa liu. Ða ɖɔɖɔ ɖɩkatɩɣ wɛtʋ ndɩ ndɩ ndʋ tɩ-taa pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ yɔ. Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, Yehowa pɩwɛɛ se ɖɩtaa liu, ɛlɛ ɖɩtaataa ɖa-maɣmaɣ liu. (Kalɩ 2 Timootee 1:7.) Lɛɛlɛɛyɔ iyele nɛ ɖɩyɔɔdɩ hɔɔlɩŋ naalɛ weyi ɩ-taa pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ yɔ ɩ-tɔm: Hɔʋ taa nɛ ɛgbɛyɛ taa.

10. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se piya evelisi nzɩ sɩkɛ Krɩstʋ mba yɔ sɩwɛɛnɩ abalɩtʋ?

¹⁰ Krɩstʋ ñɩma mba pɛkɛnɩ piya evelisi yɔ pakatɩɣ wɛtʋ ndɩ ndɩ ndʋ tɩ-taa pɩpɔzʋʋ se pɛwɛɛ abalɩtʋ nɛ pɩsa nɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɛsɛɛ Yehowa yɔ. Salomɔɔ kaawɛ abalɩtʋ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣza kɩbana templo maʋ tʋmɩyɛ taa, ye mbʋ piya evelisi pɩzɩɣ nɛ sɩmaɣzɩnɩ ɛ-kɩɖaʋ. Paa pɩwɛɛ se lʋlɩyaa ɩtasɩ pe-piya evelisi lɔŋ yɔ, sɩ-maɣmaɣ pɩpɔzʋʋ se sɩkpaɣ si-wezuu caɣʋ taa lɩmaɣza sɔsɔna. (Adu. 27:11) Pɩpɔzʋʋ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ sɩpɩzɩ nɛ sɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana taabalɩyɛ ɖʋʋ, aleɣya labʋ, wezuu kɩbaŋʋ caɣʋ nɛ lɩm mɩyɩsʋʋ pa-nʋmɔʋ taa. Piya evelisi tɩsɔɔlɩ se sɩla Sataŋ weyi ɛtʋʋ Ɛsɔ yɔ ɛ-sɔɔlɩm, pʋyɔɔ pɩpɔzʋʋ-sɩ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ sɩpɩzɩ nɛ sɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana.

11, 12. (a) Ɛzɩma Moyizi ha kɩɖaʋ kɩbaŋʋ abalɩtʋ wɛnʋʋ hɔɔlʋʋ taa? (b) Ɛzɩma piya pɩzɩɣ nɛ sɩmaɣzɩnɩ Moyizi?

 ¹¹ Lɩmaɣza sɔsɔna wena pɩwɛɛ se piya evelisi ɩkpaɣ yɔ a-taa naɖɩyɛ lɛ kaɖʋsɩ nzɩ sɩɖʋʋ sɩ-tɩ yɔ. Ajɛɛ naayɛ taa lɛ, pañɩkɩɣ piya evelisi yɔɔ se sɩka sɩ-lɩmaɣza nɛ sukuli kɩɖaɣlʋʋ nɛ tʋma wena akɔŋnɩ liidiye siŋŋ yɔ. Ajɛɛ lɛɛna taa ɖɔɖɔ lɛ, ɛzɩma liidiye tɔm wɛ kaɖɛ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla piya evelisi se pɩwɛɛ se sɩñɩnɩ tomnaɣ yɔɔ ñɩm nɛ sɩɩsɩnɩ sɩ-lʋlɩyaa yaa sɩ-hɔŋ taa mba. Ye wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ŋwɛɛ yɔ, maɣzɩ Moyizi kɩɖaʋ yɔɔ. Faraɔɔ pɛlɛ kaacalɩnɩ Moyizi, nɛ Moyizi pɩzaɣ se ɛɖʋ ɛ-tɩ kaɖʋsɩ nzɩ siyeki nɛ ɛ-hɩɖɛ sɛɛ nɛ ehiɣ ñɩm ɖɔɖɔ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Faraɔɔ ɖɩɣa taa mba, wɩlɩyaa nɛ lɔŋ tasɩyaa pañɩkaɣ ɛ-yɔɔ se ɛwɛɛnɩ kaɖʋsɩ nzɩ. Ɛlɛ Moyizi labɩ abalɩtʋ nɛ ekizi; piyeba nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛɖʋ nesi Ɛsɔ sɛtʋ kele kele ñɩndʋ. Alɩwaatʋ ndʋ eyebi Ejipiti ñɩm nɛ ɛ-wayɩ yɔ, Yehowa ɛtaɣaɣ liu. (Ebr. 11:24-26) Piiyeba nɛ Yehowa wazɩ-ɩ nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se wazasɩ sakɩyɛ ɖaŋɩ-ɩ nɛ ɛsɩndaa ɖɔɖɔ.

¹² Mbʋ ɖɔɖɔ Yehowa kaɣ wazʋʋ piya evelisi nzɩ sɩwɛnɩ abalɩtʋ nɛ sɩɖʋʋ sɩ-tɩ fezuu taa kaɖʋsɩ nɛ sɩsɩɣ Ɛsɔ Kewiyaɣ kajalaɣ lone taa si-wezuu caɣʋ taa yɔ. Yehowa kaɣ-sɩ sɩnʋʋ nɛ sɩcɔnɩ sɩ-hɔŋ kɩcɛyɩm ɖeɖe. Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa pɩɣa evelaɣ ŋga payaɣ se Timootee yɔ, kaakam ñʋʋ nɛ fezuu taa kaɖʋsɩ nɛ ña ɖɔɖɔ ŋpɩzɩɣ ŋla mbʋ. *—Kalɩ Filiipi 2:19-22.

13. Ɛzɩma abalɩtʋ sɩnɩ pɛlɛ nɔɔyʋ nɛ ɛtalɩ fezuu taa kaɖʋsɩ nzɩ ɛɛɖʋ ɛ-tɩ yɔ?

¹³ Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ wɛ Alabama egeetiye taa, Etaazuunii ɛjaɖɛ taa. Pɩsa nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛɖʋ ɛ-tɩ fezuu ta kaɖʋsɩ lɛ, pɩɩpɔzɩ-ɩ abalɩtʋ siŋŋ. Ɛkɛdaa se: “Maawɛ fɛyɛ kpem men-pitu taa. Pɩɩwɛ-m kaɖɛ kpem se mɔyɔɔdɩnɩ koobiya mba mankataɣ Kewiyaɣ Kpaaŋ taa yɔ, nɛ kɔzɩ kɔzɩ mba mankataɣ tɔm susuu taa yɔ. Ɛlɛ ɛ-lʋlɩyaa nɛ ɛgbɛyɛ taa koobiya sɩnɩ-ɩ nɛ ɛñaɣ pana nɛ ɛtalɩ fezuu taa kaɖʋwa ŋga ɛɛwɛna yɔ, nɛ ɛpɩsɩ paa ɖooye nʋmɔʋ lɩzɩyʋ. Ɛyɔɔdaa se: “Sataŋ ɛjaɖɛ tuzuu ɛyaa se pala sukuli kɩɖaɣlʋʋ, peyele nɛ pa-hɩla sɛɛ, pañɩnɩ liidiye nɛ pɛwɛɛnɩ tomnaɣ yɔɔ wondu sakɩyɛ, ɛlɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ɛyaa ɛɛtalɩɣ kaɖʋsɩ nzɩ nɛ mbʋ sɩkɔŋnɩ-wɛ yɔ lɛ laŋwɛɛkɩyɛ nɛ siziŋ nɩʋ. Ɛlɛ ma yɔ, Yehowa sɔɔlɩm labʋ yeba nɛ mana se mɛwɛnɩ wazaɣ ɛ-ɛsɩndaa nɛ pɩhaɣ-m taa leleŋ siŋŋ.”

14. Hɔɔlɩŋ weyi taa mbʋ yɔ pɩpɔzʋʋ lʋlɩyaa mba pɛkɛ Krɩstʋ mba yɔ se pɛwɛɛnɩ abalɩtʋ?

¹⁴ Pɩpɔzʋʋ ɖɔɖɔ se lʋlɩyaa mba pɛkɛ Krɩstʋ mba yɔ pɛwɛɛnɩ abalɩtʋ. Ðɩkpaɣ se ña-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ pɔzʋʋ-ŋ ɖoŋ ɖoŋ se ŋla tʋmɩyɛ nɛ pɩcɛzɩ tʋmɩyɛ alɩwaatʋ yɔɔ, nɛ ɛcaɣ se ŋla tʋmɩyɛ ɖanasɩ nzɩ ŋwoki kediɣzisi yaa ŋlakɩ hɔʋ taa kpɛlɩkʋʋ yaa kɩyakɩŋ weyi ŋkpakɩɣ nɛ ŋsusuuni tɔm yɔ. Pɩpɔzʋʋ-ŋ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ ŋpɩzɩ nɛ ŋkizi ña-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ ɖʋtʋ ndʋ nɛ ŋha ñe-piya kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. Yaa pɩtɩla yɔ ɛgbɛyɛ taa lʋlɩyaa nabɛyɛ ha pe-piya nʋmɔʋ nɛ sɩlakɩ mbʋ ŋtɩsɔɔlɩ se ña-pɩɣa ɛla yɔ. Lʋlɩyaa mba, papɩzɩɣ nɛ pɔpɔzɩ-ŋ se ‘ɛbɛ yɔɔ ŋŋhaɣ ña-pɩɣa nʋmɔʋ se kala mbʋ ɖe-piya lakɩ yɔ?’ Ye ŋwɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa, ŋkaɣ wɛnʋʋ abalɩtʋ nɛ lɛɣtʋ nɛ ŋlɩzɩ-wɛ mbʋ pʋyɔɔ ŋkpaɣ lɩmaɣza ana yɔ pɩ-taa?

15. Ɛzɩma Keɣa 36:25 nɛ Ebree 13:5 pɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ lʋlɩyaa?

¹⁵ Ye ɖɩsɩɣnɩ ɖe-piya se sɩɖʋ sɩ-tɩ fezuu taa kaɖʋsɩ yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛnɩ abalɩtʋ. Nabʋyʋ taa lɛ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ lʋlɩyaa nabɛyɛ kaɖɛ se peseɣti pe-piya nɛ sɩla paa ɖooye nʋmɔʋ lɩzʋʋ tʋmɩyɛ, powolo lona wena a-taa pɩpɔzʋʋ tɔm susuyaa yɔ, pala Betɛɛlɩ tʋmɩyɛ, paha pa-tɩ nɛ pamaɣ Kewiyaɣ  Kpaamɩŋ yaa pala teokrasɩ tʋma lɛɛna ɖɔɖɔ. Lʋlɩyaa mba peseɣ sɔɔndʋ se pa-pɩɣa ɛɛkaɣ pɩzʋʋ nɛ kɔcɔnɩ pɔ-yɔɔ pa-akpadɩyɩtʋ taa. Ɛlɛ lʋlɩyaa mba pɛwɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ yɔ, pɛwɛnɩ abalɩtʋ nɛ pataɣ Yehowa liu. (Kalɩ Keɣa 36:25; Ebree 13:5.) Pɩtasɩ lɛ, ŋpɩzɩɣ ŋwɩlɩ se ŋwɛnɩ abalɩtʋ nɛ ŋtaɣ Yehowa liu ye ŋsɩɣnɩ ñe-piya se sɩtaa Yehowa liu yɔ.—1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15.

16. (a) Ɛzɩma lʋlɩyaa nabɛyɛ sɩnɩ pe-piya nɛ sɩɖʋ sɩ-tɩ fezuu taa kaɖʋsɩ? (b) Nɛ wazasɩ nzɩ pɩkɔnɩ-wɛ?

¹⁶ Etaazuunii ɛjaɖɛ taa hɔʋ nakʋyʋ sɩnɩ ki-piya nɛ sɩɖʋ sɩ-tɩ fezuu taa kaɖʋsɩ. Abalʋ kɛdaa se: “Pʋcɔ nɛ ɖe-piya paɣzɩ ɖɔm nɛ yɔɔdʋʋ lɛ, ɖiheyi-sɩ taa leleŋ weyi ɛwɛ paa ɖooye nʋmɔʋ lɩzʋʋ tʋmɩyɛ nɛ ɛgbɛyɛ taa tʋma labʋ taa yɔ. Nɛ mbʋ kɛnɩ sɩ-kaɖʋsɩ lɛɛlɛɛyɔ. Fezuu taa kaɖʋsɩ wɛnʋʋ nɛ sɩ-talʋʋ sɩnɩ ɖe-piya nɛ siposi sɩ-tɩ nɛ Sataŋ ɛjaɖɛ nɛ sɩka sɩ-lɩmaɣza Yehowa yɔɔ.” Koobu nɔɔyʋ wɛnɩ piya naalɛ. Ɛkɛdaa se: “Ye lʋlɩyaa sakɩyɛ ɩñakɩ pana nɛ pɛhɛyɩɣ liidiye sakɩyɛ pe-piya yɔɔ se sɩtalɩ kaɖʋsɩ nzɩ sɩɖʋ sɩ-tɩ hola aleɣya labʋ, helim mʋʋ, nɛ sukuli labʋ nʋmɔŋ taa yɔ, pɩɩwɛɣ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩsɩnɩ ɖe-piya nɛ sɩtalɩ kaɖʋsɩ nzɩ siyeki se taabalɩyɛ kɩbanɖɛ ɛwɛɛ sɩ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ? Pɩɩkɛnɩ-ɖʋ taa leleŋ se ɖe-piya talɩ fezuu taa kaɖʋsɩ nzɩ sɩɩɖʋ sɩ-tɩ yɔ; nɛ pɩkɛdɩnɩ-ɖʋ siŋŋ ɖɔɖɔ se ɖɩpɩzaa nɛ ɖɩsɩnɩ-sɩ nɛ sɩtalɩ kaɖʋsɩ nzɩ.” Taapɩtɩ kaaʋ se Yehowa kaɣ wazʋʋ lʋlɩyaa mba pasɩɣnɩ pe-piya se sɩɖʋ sɩ-tɩ fezuu taa kaɖʋsɩ nɛ sɩtalɩ-sɩ yɔ.

17. Wɛtʋ ndɩ ndɩ ndʋ taa pɩpɔzʋʋ abalɩtʋ ɛgbɛyɛ taa?

¹⁷ Pɩcɛyaa ɖɔɖɔ se ɖɩwɛɛnɩ abalɩtʋ ɛgbɛyɛ taa. Pʋpɔzʋʋ abalɩtʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa alɩwaatʋ ndʋ pɔcɔŋnɩ ɛgbɛyɛ taa tɔm natʋyʋ ɖeɖe yaa alɩwaatʋ ndʋ pasɩɣnɩ koobiya mba pakatɩɣ kala fɛɖaa tɛ yɔ. Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nabɛyɛ woki salakanaa taa nɛ pasɩɣnɩ salaka tɩnaa fezuu taa. Nɛ koobiya halɩñɩma aɖamɛɛ yɔ? Pɛwɛnɩ wala sakɩyɛ lɛɛlɛɛyɔ se pawalɩsɩ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ:  Papɩzɩɣ pala nʋmɔʋ lɩzʋʋ tʋmɩyɛ, powolo lona wena a-taa tɔm susuyaa tɩɖɔɔ yɔ, paɖʋ nesi ɛgbɛyɛ piliŋa taa kpaamɩŋ maʋ tʋmɩyɛ yaa powolo Kewiyaɣ tɔm susuyaa sukuli. Halɩ nabɛyɛ ɖɔɖɔ pɩzɩɣ nɛ powolo Gileyaadɩ sukuli.

18. Ɛzɩma koobiya halɩñɩma mba pasʋtʋyaa yɔ papɩzɩɣ nɛ pawɩlɩ abalɩtʋ?

¹⁸ Koobiya halɩñɩma mba pasʋtʋyaa pazɩ yɔ, pɛwɛnɩ wazaɣ sɔsɔɔ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ taa. Ðɩsɔɔlɩ koobiya halɩñɩma mba pɩdɩɩfɛyɩ. Pa-taa nabɛyɛ ɩɩtasɩɣ pɩzʋʋ nɛ palakɩ Ɛsɔ sɛtʋ tʋma ɛzɩ ɖooo lɛ yɔ, ɛlɛ paa mbʋ yɔ, palakɩ mbʋ papɩzɩɣ yɔ nɛ abalɩtʋ. (Kalɩ Tiiti 2:3-5.) Ye pɔpɔzɩ koobu halɩñɩnʋ weyi ɛsʋtʋyaa yɔ se ɛtasɩ lɔŋ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ wondu suu yɔɔ yɔ, pɩpɔzʋʋ-ɩ abalɩtʋ. Pɩɩwɛɣ ɖeu se ɛkalɩ koobu halɩñɩnʋ weyi ɛtasɩɣ-ɩ lɔŋ yɔ, ɛlɛ ɛpɩzɩɣ eseɣti-i kiseɣtu nɛ ɛtɩlɩ ɖoŋ weyi e-wondu suu pɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛnɩ ɛyaa lalaa yɔɔ yɔ. (1 Tim. 2:9, 10) Ye ɛyɔɔdʋʋnɩ-ɩ nɛ sɔɔlɩm yɔ, piyeki nɛ ɛlɛ pɩzɩ nɛ ɛmʋ ɛ-lɔŋ tasʋʋ kɛlɛʋ.

19. (a) Ɛzɩma koobiya abalɩñɩma pɩzɩɣ nɛ pɛwɛɛ abalɩtʋ? (b) Ɛzɩma Filiipi 2:13; 4:13 sɩɣnɩ koobiya abalɩñɩma se pɛwɛɛ abalɩtʋ?

¹⁹ Ɛyaa lalaa mba pɩpɔzʋʋ se pɛwɛɛ abalɩtʋ nɛ pala tʋmɩyɛ yɔ lɛ koobiya abalɩñɩma mba pamɩyɩsɩ-wɛ lɩm yɔ. Koobiya abalɩñɩma mba pɔsɔɔlaa se pala ɛgbɛyɛ taa tʋma sakɩyɛ yɔ, pɛkɛnɩ wazaɣ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ. (1 Tim. 3:1) Ɛlɛ nabɛyɛ tɩsɔɔlɩ se pɛɖɛɛnɩ ɛsɩndaa nɛ pala tʋma ɛgbɛyɛ taa. Pɩtɩla yɔ, koobu nɔɔyʋ kaalabɩ kɩwɛɛkɩm nabʋyʋ nɛ pɩɖɛɛ nɛ ɛmaɣzɩɣ lɛɛlɛɛyɔ se ɛtɩmʋna se ɛkɛ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖʋ yaa ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ. Pɩlakɩ lalaa ɛzɩ paakaɣ pɩzʋʋ nɛ pala tʋma wena paɖʋʋ-wɛ yɔ camɩyɛ. Ye mbʋ pɩlakɩ-ŋ yɔ, taa liu se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋwɛɛnɩ abalɩtʋ. (Kalɩ Filiipi 2:13; 4:13.) Tɔzɩ se mbʋ pɩɩlabɩ Moyizi nɛ ɛmaɣzɩ se ɛtɩmʋna se ɛla tʋmɩyɛ nɖɩ paaɖʋ-ɩ yɔ. (Ejl. 3:11) Ɛlɛ Yehowa sɩnɩ-ɩ nɛ pʋwayɩ lɛ ɛkɔɔ ɛwɛɛnɩ abalɩtʋ nɛ ɛla tʋmɩyɛ nɖɩ paɖʋ-ɩ yɔ camɩyɛ. Koobu abalɩñɩnʋ pɩzɩɣ nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ ɛzɩ Moyizi yɔ, ye ɛtɩmɩɣnɩ Yehowa kaahɛzaɣ se ɛsɩnɩ-ɩ nɛ ɛkalɩɣ Bibl paa evemiye nɖɩ yɔ. Ye ɛmaɣzɩɣ ɖɔɖɔ mba paawɛ abalɩtʋ yɔ pa-kɩɖaŋ yɔɔ yɔ, pɩkaɣ-ɩ sɩnʋʋ. Ɛpɩzɩɣ nɛ eluzi ɛ-tɩ nɛ ɛpɔzɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa se pafalɩsɩ-ɩ nɛ ɛhaɣ ɛ-tɩ faaa nɛ ɛlakɩ tʋma wena paɖʋʋ-ɩ yɔ. Ðiseɣtiɣ koobiya abalɩñɩma tɩŋa payɩ se pɛwɛɛ abalɩtʋ nɛ pala ɛgbɛyɛ taa tʋma nɛ kpekpeka.

20, 21. (a) Lidaʋ tɔm ndʋ Daviid heyi Salomɔɔ? (b) Tɔm ndʋ yɔɔ ɖɩɩpɩtɩɣ?

²⁰ Wiyaʋ Daviid tɔzɩ ɛ-pɩyalʋ Salomɔɔ se Yehowa kaɣ wɛʋ ɛ-cɔlɔ templo maʋ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-taa nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ ɖɩ-ɖɩdɛnɖɛ. (3 Aw. 28:20) Salomɔɔ ɖɔkɩ tɔm ndʋ ɛ-caa kaaheyi-i yɔ nɛ ɛtɔzʋʋ tɩ-yɔɔ nɛ etiyele kaaʋ se ɛzɩma ɛɛkɛ pɩɣa evelaɣ nɛ ɛtaatɩlɩtɩ lɔŋ yɔ pɩɖɩɣ-ɩ nʋmɔʋ. Ɛɛwɛnɩ abalɩtʋ kpem nɛ ɛla tʋmɩyɛ; nɛ Yehowa ɖʋ-ɩ nesi nɛ ɛkpaɣ pɩnzɩ lʋbɛ nɛ hɔɔlʋʋ nɛ ɛmanɩ templo ŋgʋ kɩɩwɛ kajʋka siŋŋ yɔ.

²¹ Ɛzɩma Yehowa sɩnɩ Salomɔɔ yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩwɛɛnɩ abalɩtʋ nɛ ɖɩla fezuu taa tʋma camɩyɛ hɔʋ taa nɛ ɛgbɛyɛ taa. (Iza. 41:10, 13) Ye ɖɩwɛ abalɩtʋ Yehowa tʋma taa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛwazɩɣ-ɖʋ lɛɛlɛɛyɔ nɛ ɛkaɣ-ɖʋ wazʋʋ cee wayɩ ɖɔɖɔ. Pʋyɔɔ lɛ, “la tʋmɩyɛ nɛ abalɩtʋ.”