1-3. (a) Tɔm ndʋ caɣaɣ kɔnʋʋ tayʋʋ ɛgbɛyɛ taa kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa? (b) Ye ɖɩtazɩ Tʋma Labʋ takayaɣ taa tɔm ndʋ tɩ-taa yɔ, ɛzɩma pɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ?

 TAA leleŋ su Pɔɔlɩ nɛ Barnaabaasɩ pa-taa ɖo. Pɛtɛm Ɛsɔtɔm tiyiyu nʋmɔʋ ɖɔm kajalaɣ ɖeɖe nɛ papɩsɩ Antɩyɔɔsɩ ŋgʋ kɩwɛ Siirii yɔ pitileɖita. Pa-taa kaawɛ leleŋ nɛ mbʋ Yehowa laba yɔ, «ɛtʋlɩ ajɛɛ taa mba nɔnɔɔ se pɛwɛɛnɩ tisuu.» (Tʋma 14:26, 27) Nɛ panaɣ se mbʋ ɖɔɖɔ pɩlabɩ Antɩyɔɔsɩ taa. Pɛwɛɛ nɛ posusuu tɔm kɩbandʋ, nɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa ñɩma «sakɩyɛ» mba patɩkɛ Yuuda mba yɔ pɛwɛɛ nɛ papɩsɩɣ Krɩstʋ mba.—Tʋma 11:20-26.

² Pitileɖi lɛ, tɔm talɩ Yuudee taa se ɛyaa sakɩyɛ wɛɛ nɛ papɩsɩɣ Krɩstʋ mba. Ɛlɛ pɩtɩkɛ ɛyaa tɩŋa tɔm ndʋ tɩɩkɛdɩnaa. Nabɛyɛ maɣzaɣ se pɩpɔzʋʋ se pɛpɛlɩ Krɩstʋ mba tɩŋa, ɛlɛ lalaa se pɩtɩcɛyɩ. Lɩmaɣza wena pɩwɛɛ se Krɩstʋ ñɩma mba pɛkɛ Yuuda mba nɛ mba patɩkɛ Yuuda mba yɔ pɛwɛɛnɩ ɖama yɔɔ? Ɛzɩ pɩwɛɛ se Krɩstʋ ñɩma mba patɩkɛ Yuuda mba yɔ pɔɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ? Tɔm ndʋ tɩkɔnɩ nɔɔhɔnɖɛ sɔsɔɖɛ nɛ tɩcaɣaɣ kɔnʋʋ tayʋʋ Krɩstʋ mba ɛgbɛyɛ taa. Ɛzɩma pakaɣ cɔnʋʋ ti-ɖeɖe?

³ Ðɩtazɩɣ Tʋma Labʋ takayaɣ taa tɔm ndʋ tɩ-taa lɛ, ɖɩkaɣ kpɛlɩkʋʋ lɔŋ sakɩyɛ. Pɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩna se ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩcɔnɩ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩkɔnɩ tayʋʋ ɖɛ-hɛkʋ taa sɔnɔ yɔ ti-ɖeɖe nɛ lɔŋsɩnɖɛ.

4. (a) Lɩmaɣza wena Yuuda ñɩma mba pɛkɛ Krɩstʋ mba yɔ pa-taa nabɛyɛ ñɔnaa cɩŋ cɩŋ? (b) Nɛ piyeki se ɖɩpɔzɩ tɔm ndʋ?

⁴ Tɔmkpɛlɩkɩyʋ Luka mawa se: «Nɛ ɛyaa nabɛyɛ lɩɩnɩ Yuudee nɛ pɔkɔɔ [Antɩyɔɔsɩ] nɛ papaɣzɩ koobiya wɩlʋʋ se: “Ye patɩpɛlɩ-mɩ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ Moyizi sɔnzɩ taa yɔ, ɩɩpɩzɩɣ nɛ ihiɣ ñʋʋ yabʋ.”» (Tʋma 15:1) Ɛzɩ ‘ɛyaa mba palɩnɩ Yuudee nɛ pɔkɔɔ yɔ’ paakɛ Farɩsɩ mba pʋcɔ nɛ papɩsɩɣ Krɩstʋ mba na? Ðɩɩsɩŋ. Ɛlɛ pɩwɛ ɛzɩ patiyele wɛnʋʋ Farɩsɩ mba lɩmaɣza yɔ, Farɩsɩ mba ñɔnɩ Moyizi Paɣtʋ kpem. Pɩtasɩ lɛ, pʋtɔma pɔyɔɔdaa se apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa mba pɛwɛ Yeruzalɛm yɔ pa-hɩɖɛ taa pɛwɛɛ nɛ pɔyɔɔdʋʋ. (Tʋma 15:23, 24) Ye mbʋ ɛbɛ yɔɔ Yuuda ñɩma mba pɛkɛ Krɩstʋ mba yɔ pɛwɛɛ nɛ pamaɣzɩɣ se pɛlɩtʋ tɔm cɛyɩ kpem ŋgʋ pɩlakɩ ɛzɩ pɩnzɩ 13 yɔ, Ɛsɔ yeba nɛ apostoloo Pɩyɛɛrɩ na kpayɩ kpayɩ se ɛhaɣ waɖɛ mba  patɩkɛ Yuuda mba yɔ se pasʋʋ Krɩstʋ mba ɛgbɛyɛ taa? a—Tʋma 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ pʋtɔma ɛbɛ yɔɔ pa-taa nabɛyɛ kaasɔɔlaa se pɔñɔɔnɩ pɛlɩtʋ kpam? (b) Pɛlɩtʋ ɛgbɛyɛ kaawɛ Abraham ɛgbɛyɛ taa yaa we? Lɩzɩ pɩ-taa. (Kalɩ pɩ-tɛɛ tɔm.)

⁵ Pʋtɔma lɩmaɣza sakɩyɛ yɔɔ pamaɣzaɣ mbʋ. Lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ lɛ se Yehowa maɣmaɣ kaapɔzɩna se pɛpɛlɩ abalaa mba paawɛ ɛ-samaɣ taa yɔ, nɛ mbʋ wɩlaɣna se ŋgee taabalɩyɛ kaawɛ ɛ nɛ wɛ pɛ-hɛkʋ taa. Yehowa kaaɖʋ Abraham paɣtʋ se pɛpɛlɩ ɛ nɛ abalaa mba payɩ paawɛ ɛ-tɛ yɔ, nɛ pʋwayɩ lɛ ɛɖʋ Izrayɛɛlɩ mba paɣtʋ kʋɖʋmtʋ ndʋ. b (Lev. 12:2, 3) Moyizi Paɣtʋ taa lɛ, halɩ pɩɩpɔzaa se pɛpɛlɩ agɔma pʋcɔ nɛ papɩzɩ nɛ pɛwɛɛnɩ wala naayɛ, ɛzɩ Paska tɔɔnaɣ tɔɔʋ mbʋ yɔ. (Ejl. 12:43, 44, 48, 49) Pʋyɔɔ lɛ, Yuuda mba maɣzaɣ se abalʋ weyi patɩpɛlɩ-ɩ yɔ, ɛfɛyɩ kele kele nɛ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛsɛɛ Ɛsɔ.—Iza. 52:1.

⁶ Pʋyɔɔ lɛ, Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ, pɩpɔzaɣ-wɛ tisuu nɛ tɩ luzuu pʋcɔ nɛ papɩzɩ nɛ pɔñɔɔzɩ pa-lɩmaɣza nɛ ala nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Yehowa ñɩna. Ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ kɔm nɛ ɖɩlɛɣzɩ Paɣtʋ ɛgbɛyɛ lone taa, pʋyɔɔ lɛ ye pañɩtaa nɛ palʋlɩ nɔɔyʋ nɛ ɛkɛ Yuuda tʋ yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se ɛkɛ Ɛsɔ samaɣ taa tʋ. Nɛ Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba nɛ pɛwɛɛ lona wena a-taa Yuuda mba wɛɛ yɔ, ɛzɩ Yuudee mbʋ yɔ, pɩpɔzaɣ-wɛ abalɩtʋ siŋŋ se pɩsa nɛ pawɩlɩ se pɛkɛ Krɩstʋ mba, nɛ pɩpɔzaɣ-wɛ abalɩtʋ ɖɔɖɔ pʋcɔ nɛ petisi se Sɩɩnaa layaa mba paakɛ kɩdɩbɛlɩŋ yɔ, lɛɛlɛɛyɔ lɛ papɩsɩ po-koobiya.—Yer. 31:31-33; Luka 22:20.

7. Toovenim tɔm ndʋ taa ‘ɛyaa mba palɩnɩ Yuudee nɛ pɔkɔɔ yɔ’ patɩnɩɩ?

⁷ Ðɩnawa se Ɛsɔ tɩlɛɣzɩ ɛ-paɣtʋ kila mbʋ pʋyɔɔ yɔ, paɣtʋ kila wena aawɛ Moyizi paɣtʋ taa yɔ awɛ ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ taa ɖɔɖɔ. (Mat. 22:36-40) Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Pɛlɩtʋ hɔɔlʋʋ taa lɛ, Pɔɔlɩ ma pʋwayɩ se: «Yuuda tʋ lɛ weyi ɛkɛ Yuuda tʋ nɛ pɩ-taa kiŋ yɔ, nɛ ɛ-pɛlɩtʋ kɛ laŋɩyɛ taa pɛlɩtʋ pɩtɩŋnɩ fezuu yɔɔ, pɩtɩtɩŋnɩ paɣtʋ ndʋ pamawa yɔ tɩ-yɔɔ.» (Roma 2:29; Wp. 10:16) ‘Ɛyaa mba palɩnɩ Yuudee nɛ pɔkɔɔ yɔ’ patɩnɩɩ toovenim tɔm ndʋ tɩ-taa, nɛ pɛwɛɛ nɛ pañɩkɩɣ niye se Yehowa tɩyɔɔdɩ se peyele pɛlʋʋ ɛ-samaɣ taa mba. Ɛzɩ pakaɣ tisuu nɛ pɔñɔɔzɩ pa-lɩmaɣza na?

8. Ɛbɛ yɔɔ powoni pɛlɩtʋ tɔm nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ cɔlɔ Yeruzalɛm?

⁸ Luka wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛma se: «Ðama kɩɩnɩnʋʋ nɛ nɔɔhɔnɖɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ kɔm ɛyaa mba palɩnɩ Yuudee nɛ pɔkɔɔ yɔ nɛ Pɔɔlɩ nɛ Barnaabaasɩ  pɛ-hɛkʋ taa lɛ, pala ɖʋtʋ se Pɔɔlɩ, Barnaabaasɩ nɛ pa-taa nabɛyɛ pakpa apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa cɔlɔ Yeruzalɛm tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ.» c (Tʋma 15:2) «Ðama kɩɩnɩnʋʋ nɛ nɔɔhɔnɖɛ» nɖɩ ɖɩwɩlɩɣ se pa-tɩŋa pa-taa kaatɛma kpem se pɔ-tɔm ɖewa, nɛ Antɩyɔɔsɩ ɛgbɛyɛ taapɩzɩɣ se ɖɩcɔnɩ pɛlɩtʋ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. Pɩsa nɛ pɩtaawɛɛkɩ laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kaawɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ lɛ, ɛgbɛyɛ kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se powoni tɔm ndʋ «apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa cɔlɔ Yeruzalɛm,» mba kaakɛnɩ nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ taa mba. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Antɩyɔɔsɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa cɔlɔ?

9, 10. Ɛzɩma tɩyɛ Antɩyɔɔsɩ koobiya, pɩkpɛndɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ Barnaabaasɩ pɛkɛnɩ-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ sɔnɔ?

⁹ Lɔŋ kɩbaŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩɣ yɔ ɩ-taa nɩɩyɩ yɔ: pɩwɛɛ se ɖɩtaa Ɛsɔ ɛgbɛyɛ liu. Maɣzɩ tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ nɛ ŋna: Antɩyɔɔsɩ koobiya kaanawa se Krɩstʋ ñɩma mba pɛwɛ nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ taa yɔ, pa-tɩŋa paakɛ Yuuda mba. Ɛlɛ paata-wɛ liu se pakaɣ cɔnʋʋ pɛlɩtʋ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Masɩ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛgbɛyɛ taa kaatɛma se Yehowa kaɣ tɩŋnʋʋ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ Ñʋʋdʋ Yesu Krɩstʋ yɔɔ nɛ ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. (Mat. 28:18, 20; Efɛz. 1:22, 23) Ye tɔm kaɖɛ ñɩndʋ natʋyʋ ɛkɔm sɔnɔ yɔ, tɛtɛ nɛ ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖɩmaɣzɩɣnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ Antɩyɔɔsɩ koobiya hawa yɔ nɛ ɖɩtaa Ɛsɔ ɛgbɛyɛ nɛ Krɩstʋ ñɩma mba pɛwɛ Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ taa yɔ liu.

¹⁰ Pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ se pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ luzuu nɛ suuɖu. Fezuu kiɖeɖeu maɣmaɣ lɩzɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ Barnaabaasɩ se posusi ajɛɛ taa mba tɔm, paa mbʋ yɔ, patɩtɩŋnɩ waɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ se pɔcɔnɩ pɛlɩtʋ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe Antɩyɔɔsɩ taa kpaagbaa. (Tʋma 13:2, 3) Pɩtasɩ lɛ, Pɔɔlɩ ma pʋwayɩ se: «Natʋ natʋyʋ kaayebina nɛ mankpa [Yeruzalɛm]»; pɩwɩlɩɣ se fezuu kiɖeɖeu kaaɖiyini-i. (Gal. 2:2) Sɔnɔ ɖɔɖɔ, ɛzʋtʋyaa ñakɩ pana se pɛwɛɛnɩ tɩ luzuu mbʋ nɛ suuɖu ŋgʋ alɩwaatʋ ndʋ tɔm natʋyʋ caɣ  se tɩwɛɛkɩ laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ. Mbʋ ɛzɩ paawɛɛ nɛ pɔhɔŋ tɔm nɛ pamaɣzɩɣ se pɔ-tɔm ɖewa lɛ, pañɩnɩɣ se patɩlɩ Yehowa lɩmaɣza. Pʋyɔɔ lɛ patazɩɣ Masɩ taa nɛ pañɩnɩɣ ɖɔɖɔ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩlɩnɩ yom siɣsiɣ tʋ cɔlɔ yɔ.—Filp. 2:2, 3.

11, 12. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩɖaŋ Yehowa?

¹¹ Alɩwaatʋ natʋyʋ taa, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɔzɩ se ɖɩɖaŋ nɛ Yehowa sɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩnɩɩ tɔm natʋyʋ taa camɩyɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ pata Kɔɔrnɛɛyɩ num pɩnaɣ 36 taa yɔ, pɩlabɩ pɩnzɩ 13 mbʋ yɔ pʋcɔ nɛ Yehowa yele nɛ paa weyi ɛna kpayɩ kpayɩ pɩnaɣ 49 taa mbʋ yɔ se pɩtɩtasɩ cɛyʋʋ se pɛpɛlɩ mba patɩkɛ Yuuda mba yɔ. Ɛbɛ yɔɔ pɩkpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ mbʋ? Pɩtɩla Ɛsɔ kaasɔɔlaa se ɛha Yuuda ñɩma mba pɛkɛ Krɩstʋ mba yɔ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ pɔñɔɔzɩ pa-lɩmaɣza nɛ ala nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛ-ñɩna. Pɛlɩtʋ ɛgbɛyɛ nɖɩ Yehowa ɖʋ ɛ nɛ pɔ-cɔzɔ kʋsɔɔlʋ Abraham pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖɩlabɩ pɩnzɩ 1900, ye mbʋ pɩɩkɛ lɛɣzɩtʋ sɔsɔtʋ kpem.—Yoh. 16:12.

¹² Toovenim taa lɛ, waɖɛ sɔsɔɖɛ pɩkɛnɩ-ɖʋ se Yehowa ɖʋʋ suuɖu nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ tɔm nɛ sɔɔlɩm nɛ ɛsɩɣnɩ-ɖʋ se pazɩ pazɩ lɛ ɖa-lɩmaɣza ɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛ-ñɩna. Mbʋ pɩlɩɣ pɩ-taa yɔ, paa ɛzɩmtaa lɛ pɩwɛ ɖeu nɛ paa ɛzɩmtaa lɛ ɖa pɩwazɩɣ. (Iza. 48:17, 18; 64:8) Ye mbʋ, ɖɩtaawɛɛnɩ tɩ kpazʋʋ nɛ ɖɩɖɛzɩɣ ɖa-lɩmaɣza nɔɔ kpa; nɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛgbɛyɛ lakɩ lɛɣzɩtʋ natʋyʋ yaa ɖɩlɛɣzɩɣ ɛzɩma ɖɩnɩɣaɣ Masɩ nasɩyɩ taa yɔ, ɖɩtaahɔ tɔm kpa. (Ekl. 7:8) Ye ŋɖiɣzinaa se ŋwɛnɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa natʋyʋ yɔ, maɣzɩ camɩyɛ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩwɛ Tʋma Labʋ ñʋʋ 15 taa yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ŋpɔzɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋɖɔ lɔŋ weyi ŋkpɛlɩkaa yɔ ɩ-yɔɔ. d

13. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Yehowa suuɖu ɖɔ-tɔm susuu taa?

¹³ Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkpɛlɩkɩɣnɩ nabɛyɛ Bibl nɛ pɩwɛɛ-wɛ kaɖɛ se peyele tisuu cɛtɩm wɩlɩtʋ natʋyʋ yɔɔ yaa peyele labʋ sɔnzɩ nzɩ sɩɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Masɩ yɔ, pɩkaɣ-ɖʋ pɔzʋʋ suuɖu. Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa mbʋ yɔ, ɖɩɖʋʋ suuɖu nɛ ɖɩwɛɛ-wɛ sɩnʋʋ yɔɔ se ɖɩna se pakaɣ yebu nɛ Ɛsɔ fezuu sɩnɩ-wɛ nɛ pɛlɛɣzɩ yaa we. (1 Kɔr. 3:6, 7) Pɩwɛɣ ɖeu ɖɔɖɔ se ɖɩɖʋ tɔm ndʋ adɩma taa. Yehowa kaɣ yebu nɛ ɖɩna nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩsɩnɩ-wɛ yɔ.—1 Yoh. 5:14.

14, 15. (a) Ɛzɩma Antɩyɔɔsɩ ɛgbɛyɛ ɖʋ Pɔɔlɩ, Barnaabaasɩ nɛ nʋmɔɖɔnaa lalaa hɩɖɛ? (b) Ɛzɩma Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa pakpazɩ ɖoŋ mba pakatɩ pa-nʋmɔʋ ɖɔm taa yɔ?

¹⁴ Luka tasɩ kɛdʋʋ se: «Ɛgbɛyɛ sɩ-wɛ pazɩ lɛ, powolo pa-nʋmɔʋ yɔɔ nɛ patɩŋnɩ Fenisii nɛ Samaarii, nɛ pɛkɛdɩɣ ɛzɩma ajɛɛ taa mba pɩsɩ pa-laŋa yɔ pɩ-tɔm tete nɛ pɩhaɣ koobiya tɩŋa taa leleŋ sɔsɔŋ.» (Tʋma 15:3) Ɛgbɛyɛ wɩlɩ Pɔɔlɩ, Barnaabaasɩ nɛ mba pa nɛ wɛ paawɛɛ yɔ se pɔsɔɔlɩ-wɛ nɛ paɖʋʋ-wɛ hɩɖɛ, pʋyɔɔ pasɩ-wɛ alɩwaatʋ natʋyʋ. Paasɔɔlaa se pala  nabʋyʋ nɛ pasɩnɩ-wɛ, nɛ pawɩlɩ-wɛ ɖɔɖɔ se pɔsɔɔlaa se Ɛsɔ ɛwazɩ-wɛ. Antɩyɔɔsɩ koobiya tasɩ-ɖʋ haʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ hɔɔlʋʋ kʋnɛ kɩ-taa. Ŋɖʋʋ hɩɖɛ ño-koobiya «kɔzɩ kɔzɩ [ɛzʋtʋyaa] mba palakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka tɔm yɔɔdʋʋ nɛ tɔm wɩlʋʋ taa yɔ»?—1 Tim. 5:17.

¹⁵ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa paawɛ nʋmɔʋ taa nɛ pɛɖɛɣ Yeruzalɛm lɛ, pɛkɛdɩ «tete» po-koobiya mba pɛwɛ Fenisii nɛ Samaarii yɔ ɛzɩma Sɩɩnaa layaa sakɩyɛ wɛɛ nɛ papɩsɩɣ Krɩstʋ mba yɔ nɛ pakpazɩnɩ-wɛ ɖoŋ. Pakʋ Etiyɛɛnɩ e-tisuu yɔɔ nɛ pɩtɛ lɛ, Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba nɛ pese powolo lona ana a-taa yɔ, pɩtɩla pa-taa nabɛyɛ kaawɛ mba paawelisi tɔm ndʋ yɔ pa-taa. Sɔnɔ ɖɔɖɔ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnɩɣ ɛzɩma Yehowa wɛɛ nɛ ɛwazɩɣ tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔ, pɩkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ; kɔzɩ kɔzɩ ye ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩkatɩɣ tɩlasɩ yɔ. Pʋyɔɔ lɛ, la ño-ɖoŋ ɖeɖe nɛ ɖoŋ kpazʋʋ tɔm ndʋ tɩtaaɖɛɛ ñɔ-yɔɔ: Woki kediɣzisi, kigbeɣliŋ nɛ ŋkalɩɣ ɖɔɖɔ aseɣɖe lɩzʋʋ tɔm nɛ wezuu caɣʋ tɔm ɖa-takayɩsɩ taa yaa jw.org yɔɔ.

16. Ɛbɛ wɩlɩɣ se pɛlɩtʋ tɔm kaapɩsɩ tɔm sɔsɔtʋ kpem?

¹⁶ Nʋmɔɖɔnaa mba, pakʋyɩnɩ Antɩyɔɔsɩ nɛ pɛɖɛɛnɩ hadɛ kiŋ nɛ pɔɖɔ kilomɛtanaa 550 mbʋ yɔ lɛ, patalɩ Yeruzalɛm. Luka mawa se: «Patalɩ Yeruzalɛm lɛ, ɛgbɛyɛ nɛ apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa pamʋ-wɛ camɩyɛ, nɛ pɛkɛdɩ mbʋ payɩ Ɛsɔ tɩŋnɩ pɔ-yɔɔ nɛ ɛla yɔ.» (Tʋma 15:4) Ɛlɛ «Farɩsɩ mba kɩjaʋ yɔɔ ɛgbɛyɛ taa ñɩma nabɛyɛ, mba pɔkɔm nɛ petisi Yesu yɔɔ yɔ, pakʋyɩ pe-kpelisi yɔɔ nɛ pasɩŋ nɛ pɔyɔɔdɩ se: “Pɩcɛyaa se pɛpɛlɩ-wɛ nɛ paɖʋ-wɛ paɣtʋ se pɔɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ.”» (Tʋma 15:5) Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se Krɩstʋ ñɩma mba patɩkɛ Yuuda mba yɔ, pɛ-pɛlɩtʋ tɔm kaapɩsɩ tɔm sɔsɔtʋ kpem; nɛ pɩwɛɛ se pɔcɔnɩ ti-ɖeɖe.

17. (a) Mba kaawɛ nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩɩwɛ Yeruzalɛm yɔ ɖɩ-taa? (b) Pʋtɔma ɛbɛ yɔɔ «ɛzʋtʋyaa» kaawɛ pa-taa?

¹⁷ Aduwa 13:10 yɔɔdʋʋ se: «Mba pɔpɔzʋʋ lɔŋ tasʋʋ yɔ, mba tɩnɩ lɔŋsɩnɖɛ.» Mbʋ ɖeyi ɖeyi apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa palaba. «Pekpeɣlaa se pɔcɔnɩ [pɛlɩtʋ] tɔm ndʋ ti-ɖeɖe.» (Tʋma 15:6) Ɛzɩ Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ lakʋʋ sɔnɔ yɔ, «apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa» pakpaɣ lɩmaɣza wena awazɩɣ agbaa tɩŋa yɔ. Ɛbɛ yɔɔ «ɛzʋtʋyaa» nɛ apostoloowaa paakpɛndaa nɛ palakɩ tʋmɩyɛ? Tɔzɩ se pakʋ apostoloo Yakubu nɛ paaɖɩɣ apostoloo Pɩyɛɛrɩ salaka  alɩwaatʋ natʋyʋ ɖɔɖɔ. Wɛtʋ ndʋ tɩ-ɖɔndɩ pɩzɩɣ nɛ tɩtalɩ apostoloowaa lalaa yaa we? Ye mbʋ yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se koobiya abalɩñɩma lalaa mba pata-wɛ num nɛ papɩ fezuu taa yɔ, pɛwɛɛ nɛ paɖʋ nesi nɛ peɖiyiɣ tʋmɩyɛ.

18, 19. (a) Tɔm ndʋ Pɩyɛɛrɩ yɔɔdaa? (b) Mba pewelisaɣni-i yɔ, pʋtɔma pɔkɔ tɔm ñʋʋ suwe?

¹⁸ Luka tasɩ maʋ se: «Patazɩ tɔm taa siŋŋ nɛ pɩtɛ lɛ, Pɩyɛɛrɩ kʋyɩ nɛ eheyi-wɛ se: “Koobiya, ɩsɩm camɩyɛ se kpaɣnɩ kajalaɣ kɩyakɩŋ taa lɛ, Ɛsɔ lɩzɩ-m mɩ-taa se pɩtɩŋnɩ mɔ-nɔɔ taa tɔm yɔɔ nɛ ajɛɛ taa mba nɩɩ tɔm kɩbandʋ nɛ pɛwɛɛnɩ tisuu. Nɛ Ɛsɔ weyi ɛsɩm ɛyʋ laŋɩyɛ yɔ, ɛlɩzɩ aseɣɖe alɩwaatʋ ndʋ ɛha-wɛ fezuu kiɖeɖeu, ɛzɩ ɛhaʋ-ɖʋ kʋ ɖɔɖɔ yɔ. Nɛ ɛtɩɖʋ tʋkaɣ nakɛyɛ ɖa nɛ wɛ ɖɛ-hɛkʋ taa kaaʋ, ɛlɛ ɛtɩŋnɩ tisuu yɔɔ nɛ ɛñalɩ pa-laŋa nɛ awɛɛ kele kele.”» (Tʋma 15:7-9) Takayaɣ nakɛyɛ yɔɔdaa se Grɛɛkɩ tɔm piye nɖɩ pɛɖɛzɩ kalɩtʋ 7 taa se «patazɩ tɔm taa siŋŋ» yɔ, ɖɩ-tɔbʋʋ nɩʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkɛ se ɛzʋtʋyaa pɔzɩ tɔm nɛ patazɩ tɔm ndʋ tɩ-taa tete. Ye mbʋ, paa paawɛnɩ lɩmaɣza ndɩ ndɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ, paasɔɔlɩ faaa se patazɩ tɩ-taa, pʋyɔɔ paa weyi ɛyɔɔdɩ ndʋ ɛmaɣzaɣ yɔ faaa.

¹⁹ Tɔm ndʋ Pɩyɛɛrɩ yɔɔdaa yɔ, tɩtɔzɩ pa-tɩŋa se alɩwaatʋ ndʋ Sɩɩnaa layaa kɩdɩbɛlɩŋ kajalaɣ mba (Kɔɔrnɛɛyɩ nɛ ɛ-ɖɩɣa taa mba) mʋ fezuu kiɖeɖeu pɩnaɣ 36 taa yɔ, Pɩyɛɛrɩ maɣmaɣ kaawɛɛ peeɖe. Ye mbʋ, ye Yehowa eyebi ɖʋʋ tʋkaɣ Yuuda tʋ nɛ weyi ɛtɩkɛ Yuuda tʋ yɔ pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖoŋ weyi ɛyʋ wɛna se ɛɖʋ tʋkaɣ pɛ-hɛkʋ taa? Pɩtasɩ lɛ, mbʋ pɩñalɩɣ weyi ɛwɛnɩ tisuu yɔ ɛ-laŋɩyɛ nɛ ɖɩwɛɛ kele kele yɔ mbʋ lɛ tisuu mbʋ ɛwɛnɩ Krɩstʋ yɔɔ yɔ, pɩtɩkɛ ɛzɩma ɛɖɔŋ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ yɔ.—Gal. 2:16.

20. Mba pɔtɔŋaɣ se pɛlɩtʋ tɔm cɛyaa yɔ, ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se paawɛɛ nɛ ‘patakɩɣ Ɛsɔ’?

²⁰ Tɔm ndʋ Ɛsɔ yɔɔdaa yɔ nɛ ɛzɩma ɛwɛɛ nɛ ɛlakɩnɩ tʋmɩyɛ e-fezuu kiɖeɖeu yɔ pʋyɔɔ lɛ, Pɩyɛɛrɩ kɔ tɔm ñʋʋ se: «Ye mbʋ, ɛbɛ yɔɔ ɩtakɩɣ Ɛsɔ lɛɛlɛɛyɔ nɛ ɩsʋkɩ tɔmkpɛlɩkɩyaa sʋʋtʋ ndʋ ɖa nɛ ɖɔ-cɔzɔnaa ɖɩtɩpɩzɩ nɛ ɖɩsɩɣlɩ yɔ? Ɛlɛ ɖɩwɛnɩ tisuu se pɩtɩŋnɩ Kɩbaɣlʋ Yesu lootiye yɔɔ lɛ, ɖihiɣ ñʋʋ yabʋ ɛzɩ mba yɔ.» (Tʋma 15:10, 11) Pɩyɛɛrɩ yɔɔdaa se mba pɛwɛɛ nɛ pɔtɔŋ se pɛlɩtʋ tɔm cɛyaa yɔ, toovenim taa lɛ pɛwɛɛ nɛ ‘patakɩɣ Ɛsɔ’ yaa pɛwɛɛ nɛ patakɩɣ e-suuɖu. Pɛwɛɛ nɛ pañakɩ pana se pañɩɣ Sɩɩnaa layaa yɔɔ nɛ pɔɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ. Ɛlɛ pa-maɣmaɣ paapɩzɩɣ se pɔɖɔ tɩ-yɔɔ kiya, nɛ pʋyɔɔ lɛ pakʋ pɔ-tɔm se pamʋnɩ sɩm. (Gal. 3:10) Ye mbʋ, pɩɩwɛɛ se Yuuda ñɩma mba pewelisaɣni Pɩyɛɛrɩ yɔ, pɛwɛɛnɩ ɛsɩmɩyɛ ɛzɩma Ɛsɔ tɩŋnɩ Yesu yɔɔ nɛ ɛlabɩ-wɛ lootiye yɔ pɩ-yɔɔ.

21. Ɛbɛ tɔm Barnaabaasɩ nɛ Pɔɔlɩ pɛkɛdaa?

²¹ Tɔm ndʋ Pɩyɛɛrɩ yɔɔdaa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se tiyeba nɛ mba pewelisaɣni-i yɔ pɛwɛɛ nɛ pamaɣzɩɣ, pʋyɔɔ «samaɣ tɩŋa [sum] ɖiɣ ɖiɣ.» Pʋwayɩ lɛ, Barnaabaasɩ nɛ Pɔɔlɩ pɛkɛdɩ «yʋsasɩ nɛ piti lakasɩ sakɩyɛ nzɩ Ɛsɔ tɩŋnɩ pɔ-yɔɔ nɛ ɛla ajɛɛ taa yɔ.» (Tʋma 15:12) Lɛɛlɛɛyɔ, apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa papɩzɩɣ nɛ patɩŋnɩ tɔm tʋnɛ tɩ-tɩŋa payɩ tɩ-yɔɔ nɛ pɔcɔnɩ pɛlɩtʋ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm.

22-24. (a) Ɛzɩma sɔnɔ Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ maɣzɩɣnɩ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ? (b) Ɛzɩma ɛzʋtʋyaa tɩŋa pɩzɩɣ nɛ pawɩlɩ se pañaŋ teokrasɩ ɖʋtʋ?

 ²² Sɔnɔ ɖɔɖɔ, alɩwaatʋ ndʋ Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ taa mba lakɩ kediɣzaɣ yɔ, peyeki se Bibl eɖiyi-wɛ nɛ patɩmɩɣ siŋŋ se fezuu kiɖeɖeu ɛsɩnɩ-wɛ. (Keɣ. 119:105; Mat. 7:7-11) Pʋyɔɔ lɛ, pʋcɔ nɛ kediɣzaɣ talɩ lɛ, peheyiɣ pa-taa paa weyi mbʋ pɩ-tɔm pakaɣ yɔɔdʋʋ yɔ lɔŋ se pɩsa nɛ ɛmaɣzɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɛtɩmɩ pɩ-yɔɔ ɖɔɖɔ. (Adu. 15:28) Kediɣzaɣ talɩɣ lɛ, koobiya patam numwaa panɛ pɔyɔɔdʋʋ ndʋ pamaɣzɩɣ yɔ faaa nɛ ñamtʋ. Palakɩnɩ tʋmɩyɛ ɖɔɖɔ Bibl ɖoŋ ɖoŋ.

²³ Pɩwɛɣ ɖeu se ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa ɩmaɣzɩnɩ pa-kɩɖaʋ. Ɛlɛ ye ɛzʋtʋyaa ɩlabɩ kediɣzaɣ ɛlɛ tɔm kɩcɛyɩtʋ natʋyʋ wɛɛ nɛ patɩpɩzɩ nɛ pɔcɔnɩ ti-ɖeɖe yɔ, papɩzɩɣ nɛ pɔpɔzɩ ɛgbɛyɛ piliŋa yaa ko-lone taa caɣyaa, ɛzɩ ageeta yɔɔ cɔnɩyaa mbʋ yɔ nɛ pasɩnɩ-wɛ. Ye pɩpɔzʋʋ yɔ, ɛgbɛyɛ piliŋa pɩzɩɣ nɛ kɔpɔzɩ Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ se ɖɩsɩnɩ-kɛ.

²⁴ Toovenim taa lɛ, Yehowa wazɩɣ mba pañaŋ teokrasɩ ɖʋtʋ yɔ, ɛwazɩɣ ɖɔɖɔ mba pɛwɛnɩ tɩ luzuu, siɣsiɣ wɛtʋ nɛ suuɖu yɔ. Ɛzɩ ɖɩkɔŋʋʋ naʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa yɔ, ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, Yehowa kaɣ-ɖʋ haʋ laŋhɛzɩyɛ, nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ eyele nɛ ɛgbɛyɛ ɖɛɛnɩ ɛsɩndaa.