Ee, nenguba Baibili i si buka ye science, i malebeswa ha i leba nekwe zwithu zwe science. Elanjele ne kwe zwi lakidzilo zwino lakidza kuti science ne Baibili dzo dumana kakale ne kuti Baibili ina zwithu zwe malebeswa zwi no leyana kwazo ne zwaka be zwi dumiwa ne bathu banjinji mu chibaka che ku kwagwa kwayo.

•   Lubumbo kuna pa gwa ka tangisa. (Genesisi 1:1) Ku leyana na icheco masazigwa manjinji a ntolo a no chenesa kuti lubumbo ha gu zo bumbiwa, ngono pana ichecho gwaka longolodziwa mu (shanga shangana) kwakabe ku li yapo. Bababilona ba ka be be duma kuti midzimu ya ka zwala lubumbo ya ka be dwa mumawate (gungwa) mabili. Mangwe masazigwa ndi a noti lubumbo gwa dwa mu (bumbulu) gulu.

•   Lubumbo go laugwa zhuba ne zhuba ne milayo yaka lulwama (lizanalizana), i sini ku yemula kwe midzimu. (Jobe 38:33; Jeremiya 33:25) Masazigwa a zhele mu shango a no diya kuti bathu ha bana masimba e ku zwivikila mu zwieto zwe midzimu zwino zha zwi sa ka lingiligwa kakale mu zwibaka zwi ngwe zwi sina ngoni.

•   Shango ya ka lembeleka pasina chingwe (mu phepo). (Jobe 26:7) Bathu banjinji bantolo ba ka be be duma kuti shango ya ka be inga thobo ya sengwa ne gwelombe (giant) kene phuka ino nga nyati kene gongwe (hamba).

•   Njizi ne misenya ino zhadziwa ne vula yaka wuluka kudwa kumawate ne mu dzi ndawo dzingwe ngono ku dwa po i nona mushango se vula, makaa kene chivulamagwe. (Jobe 36:27, 28; Nreri 1:7; Izaya 55:10; Amosi 9:6) Bagiriki bantolo ba ka be alakana kuti njizi dza ka be dzi zhadziwa ne mawate a kusi kwe shango ngono nkubulo i woyo waka dwilila u liyapo kunoti mu century ye bu 18.

•   Matombo a no kula kakale a no wa ngono matombo a yapo ngwenu a ka be a li kusi kwe mawate. (Pisalema 104:​6, 8) Ku leyana ne ichecho masazigwa manjinji a noti matombo a ka bumbiwa ne midzimu sekwa a no lingika.

•   Zila dze ku lasha shangwa zwibuyanana dzo vikila mamuko. Nlayo waka ba piwa ichaba che Iziraili wa ka be u shanganyila milawana ye ku ngula shule kweku bata chidumbu, ku shalulila ntome bana magwele a no digwana ne ku lasha (ku vukidza) shangwa ye nthu zwibuyanana. (Lefitiko 11:28; 13:​1-5; Ditironomi 23:13) Ku leyana na ichecho, ingwe ndapo yaka be i shingisiwa ha nlayo iwoyu u piwa ya ka be ili ku shodza thowo yaka shama ne nti waka shanganyiwa ne shangwa ye nthu.

 Ku shakisisa kwaka lizalizana mu Baibili ko lakidza kuti a dzipo. Mingwe mikumbulo yaka jwaeleka ye kuti Baibili ha ina malebeswa mu zwithu zwe science ndi yei:

 Masazigwa: Baibili i kati lubumbo gwa ka bumbiwa mu mazhuba a li 6 e dzi awara dzili 24.

 Malebeswa: Kuyenda ne Baibili, Ndzimu wa ka bumba lubumbo mu chibaka chaka chisa ka lizanyidzwa. (Genesisi 1:1) Kakale, mazhuba e mbumbo a no chenesiwa mu ndima 1 ya Genesisi ya ka be ili zwibaka zwi lefu zwechibaka zwisa ka chenesiwa. Dumbu, chibaka chose cha ka be ku bumbiwa shango ne kudzimu cho dangwabo kui ‘zhuba’​—Genesisi 2:4.

 Masazigwa: Baibili ikati, bushwa ne miti zwa kabumbiwa zhuba lisathu lika be yapo ku batsha ne photosynthesis.​—Genesisi 1:​11, 16.

 Malebeswa: Baibili ino lakidza kuti zhuba se ili ingwe ye dzi nyenyedzi dzo thama kudzimu, ngono laka bumbiwa ku sathu kuka bumbiwa bushwa ne miti. (Genesisi 1:1) Chilizanyo chaka lizanila che chedza cha swika mushango muchibaka che “zhuba” leku tanga kene muchibaka che ku bumba. Ha kudzimu ku padza, mu “zhuba” le butatu le bumbo, chedza chaka be cha chi sima kwazo ku batsha photosynthesis. (Genesisi 1:​3-5, 12, 13) Kwaka ku li shule kwe chibaka ha zhuba liboneka kwazo mushango.​—Genesisi 1:​16.

 Masazigwa: Baibili ikati zhuba lo poteleka shango.

 Malebeswa: Nreri 1:5 i kati: “Zhuba lo buda, kakale zhuba lomila (ngina); li be li libilidzila kwaka li buda kakale.” Ne kwaka jalo, matama iya wa a no chenesa koga kuyenda kwe zhuba ha laka lingiligwa kudwa mushango. Dumbu na ngwenu, nthu uno khona shingisa matama e “buda kwe zhuba” ne “mila kwe zhuba”. Ngono e ziba zwe kuti shango ndiyo ino poteleka zhuba.

 Masazigwa: Baibili i kati shango i na bumbiko ye thowobo.

 Malebeswa: Baibili ino shingisa matama “ku phelelo dze shango” ku chenesa kuti “ku ndawo dzi kulekule dze shango” ngono ichechi ha chi to dwa kuti shango ino nga thowobo kene ku na kwa i no pelela. (Mishingo 1:8) Ne zila ino fanana, matama “mbisho nna dze shango” matama e chifaniso ano dwa shango yose; na ngwenu nthu unga na a shingisa dzi points dze compass ne zila ye ku fanisa kwaka jalo.​—Izaya 11:12; Luka 13:29.

 Masazigwa: Baibili ikati circumference ye circle i ka 3 bupabi gwayo koga ngono dumbu malebeswa pi (π), kene ku nga be 3.1416.

 Malebeswa: Chilizano che ‘gungwa le tshipi yaka foromiwa’ ino legwa muna 1 Boshe 7:​23 ne 2 Shingikalo 4:2 dzo lakidza kuti chaka be china bupakati gwe dzi cubits (thambo) dzili 10 ngono ‘kwaka be shakika nchili we bulefu gwe dzi cubit dzili 30 kuli poteleka.’ Zwilizano i zwezwi inga dwa zwa ka be zwa ka raundiwa. Ku ngana ku ka dwa kuti circumference (poteleka) ne bupabi igogu gwakabe guli gwa mukati kene kwa kuzhe kwe ndilo iyeyo ne ku tobelana.