1, 2. (a) Inki mutindu makwela yantikaka? (b) Bakala ti nkento ya ntete bakisaka nki sambu na makwela? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

KUKWELA kele mbi ve. Kansi nki mutindu makwela yantikaka mpi nki kele lukanu na yo? Kuzaba mambu yai ta sadisa beto na kubakisa mbote makwela mpi mambote na yo. Nzambi gangaka Adami, bakala ya ntete, mpi songaka yandi na kupesa bambisi bazina. Adami monaka nde bambisi vandaka zole-zole, bakala ti nkento, “kansi muntu vandaka ve ti nsadisi yina me fwanana ti yandi.” Yo yina, Nzambi ladisaka Adami mpongi ya ngolo, bakaka mukwa mosi ya mpanzi na yandi mpi salaka nkento. Yehowa nataka nkento na Adami mpi yandi kumaka nkento na yandi. (Tanga Kuyantika 2:20-24.) Mambu yai ke monisa nde makwela kele dikabu ya Yehowa.

² Bamvula mingi na nima, Yezu vutukilaka mambu yina Yehowa tubaka na kilanga ya Edeni nde: “Bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi mpi yandi ta kangama ti nkento na yandi, ebuna bo zole ta vanda nsuni mosi.” (Matayo 19:4, 5) Sambu Nzambi bakaka mukwa ya mpanzi ya  Adami sambu na kuganga nkento na yandi, Adami ti nkento na yandi bakisaka nde bo fwete kangama bo zole. Yehowa ke zolaka ve ata fioti nde bakala to nkento kufwa makwela; yandi ke zolaka mpi ve nde bakala kuvanda ti bankento mingi to nkento kuvanda ti babakala mingi.

3. Inki vandaka lukanu ya makwela?

³ Adami sepelaka ti nkento na yandi mpi pesaka yandi zina Eva. Eva fwananaka ti Adami mpi vandaka nsadisi na yandi. Adami ti Eva kumaka bankwelani mpi bo vandaka kuzinga na kiese. (Kuyantika 2:18) Lukanu ya makwela vandaka nde bantu kufulusa ntoto. (Kuyantika 1:28) Yo lombaka nde bana kuzola bibuti na bo, mpi kana bo me kwela, bo bika bibuti sambu na kuyantika luzingu ya mpa ti bankwelani na bo. Mpidina bantu zolaka kufulusa ntoto mpi kukumisa yo paladisu.

4. Inki kuminaka makwela ya ntete?

⁴ Makwela ya ntete bebaka ntangu Adami ti Eva kolamaka na Yehowa. “Nioka ya ntama,” Satana Diabulu, kusaka Eva nde kudia “mbuma ya nti ya kuzaba mambu ya mbote ti ya mbi” ta kumisa yandi mayele mingi. Satana tubaka mpi nde yo ta sadisa yandi na kuzenga yandi mosi nde kima mosi kele mbote to mbi. Eva zitisaka ve Adami mfumu ya dibuta ntangu yandi diaka mbuma ya nti kukonda kusolula ti bakala na yandi. Adami nganinaka ve nkento na yandi mpi lemfukilaka ve Nzambi ntangu yandi diaka mbuma ya nti yina nkento pesaka yandi.—Kusonga 12:9; Kuyantika 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Bamvutu yina Adami ti Eva pesaka Yehowa ke longa beto nki?

⁵ Ntangu Yehowa yulaka bo, Adami pesaka nkento na yandi foti. Yandi tubaka nde: “Nkento yina nge pesaka mono muntu pesaka mono mbuma ya nti yina, yo yina mono diaka.” Eva pesaka nioka foti nde nioka kusaka yandi. (Kuyantika 3:12, 13) Adami ti Eva pesaka bikuma ya kukonda mfunu sambu na kukonda bulemfu na bo mpi Yehowa sambisaka bo. Ya kieleka, mbandu na bo ke kebisa beto kibeni! Sambu makwela kuvanda ya kiese, bakala ti nkento fwete lemfukila Yehowa mpi konso muntu na kati na bo fwete ndima bifu na yandi.

6. Inki mutindu nge ta tendula Kuyantika 3:15?

⁶ Ata Satana bebisaka mambu na Edeni, Yehowa yidikaka mambu sambu bantu kuzinga diaka mbote na bilumbu ke kwisa. Mbikudulu ya ntete ya Biblia ke monisa yo. (Tanga Kuyantika 3:15.) Mbikudulu yai monisaka nde “nkento” ta buta “mwana” yina ta fwa Satana. Bawanzio mingi yina ke sadilaka Nzambi na zulu ke wakanaka mbote ti Nzambi. Bo kele bonso nkento na yandi. Yehowa ta tinda mwana na yandi mosi ya zulu sambu na kufwa Diabulu. Mwana yina  ta sadisa bantu ya bulemfu na kubaka mambote yina Adami ti Eva vidisaka. Bo ta zinga mvula na mvula na ntoto, mutindu Yehowa silaka na luyantiku.—Yoane 3:16.

7. (a) Makwela me kumaka nki mutindu banda Adami ti Eva kolamaka? (b) Inki mambu Biblia ke lombaka babakala ti bankento?

⁷ Kukolama ya Adami ti Eva bebisaka makwela na bo mpi ya bantu yonso na nima na bo. Mu mbandu, Eva ti bankento yonso fwete wa mpasi mingi na ntangu ya kubuta. Bankento ta vandaka na nzala ya ngolo nde babakala na bo kuzola bo mpi kutudila bo dikebi; kansi babakala ta yalaka bankento na bo, nkutu bantangu ya nkaka bo ta niokulaka bo, mutindu beto ke mona yo bubu yai. (Kuyantika 3:16) Yehowa ke zolaka nde babakala kuvanda bamfumu ya mbote ya mabuta mpi bankento kuzitisa mingi babakala na bo. (Baefezo 5:33) Kana bankwelani ke wakana mbote, mambu mingi ya mpasi ta kumina bo ve.

8. Tubila makwela banda na ntangu ya Adami tii na ntangu ya Noa.

⁸ Adami ti Eva butaka bana na ntwala nde bo fwa. (Kuyantika 5:4) Na nima, Kaini, mwana na bo ya ntete, kwelaka mpangi na yandi mosi ya nkento. Lameki, ntekolo ya Kaini, kele muntu ya ntete yina Biblia ke tuba nde yandi kwelaka bankento zole. (Kuyantika 4:17, 19) Banda na ntangu ya Adami tii na ntangu ya Noa, bantu fioti mpamba vandaka kusambila Yehowa. Mu mbandu, Abele, Enoki, mpi Noa ti fami na yandi. Biblia ke tuba nde na bilumbu ya Noa, “bana ya Nzambi ya kieleka yantikaka kumona nde bana-bankento vandaka kitoko. Ebuna bo yantikaka kubaka bankento, yonso yina bo vandaka kusola.” Yo vandaka mambu ya mbi kibeni. Bo butaka ti bankento yina bana ya nda mpi ya mubulu; bo bingaka bo Banefilimi. Na ntangu yina, “mambi ya muntu vandaka mingi na ntoto” mpi “mabanza yonso ya ntima na yandi vandaka kaka mbi ntangu yonso.”—Kuyantika 6:1-5.

9. Yehowa salaka bantu ya mbi nki na bilumbu ya Noa, mpi mambu yina bantu ya ntangu yina salaka ke longa beto nki?

⁹ Yehowa bakaka lukanu ya kunokisa mvula ya ngolo na ntoto sambu na kufwa bantu ya mbi. “Noa, nsamuni ya lunungu,” songaka bantu yina nde Mvula ya Ngolo fwete noka. (2 Piere 2:5) Kansi bo wilaka ve Noa, sambu bo kudipesaka mingi na bisalu na bo mpi na makwela. Yezu fwanisaka bilumbu ya Noa ti bilumbu na beto. (Tanga Matayo 24:37-39.) Bubu yai bantu mingi ke buyaka kuwa nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi. Beto ke longaka nsangu yai na ntwala nde Nzambi kufwa nsi-ntoto yai ya mbi. Mambu yina bantu ya ntangu ya Noa salaka ke longa beto nki? Beto fwete bika ve mambu bonso makwela mpi kubuta bana kubaka kisika ya ntete na luzingu na beto mpi kukatula dikebi na beto na kilumbu ya Yehowa yina me kuma pene-pene.

10. (a) Na bisika mingi, bantu vandaka ti kikalulu ya kusala nki? (b) Inki mbandu ya mbote Abrahami ti Sara me bikilaka bankwelani?

¹⁰ Noa ti bana na yandi tatu ya babakala kwelaka ve bankento zole-zole, konso muntu vandaka ti nkento mosi  mpamba. Kansi na nima ya Mvula ya Ngolo, bantu mingi kwelaka bankento mingi. Na bisika mingi, bantu vandaka ti kikalulu ya kusala pite; nkutu kikalulu yina kotaka tii na mabundu. Ntangu Abrahami ti Sara kwendaka na Kanana, bo kutaka bantu ke zinga luzingu mosi ya mansoni mpi bo vandaka ve kuzitisa makwela. Yehowa fwaka bantu ya Sodome ti Gomore sambu bo vandaka kusala mansoni mingi kibeni. Abrahami vandaka ve bonso bo. Yandi vandaka mfumu ya dibuta mosi ya mbote mpi Sara vandaka ti bikalulu ya mbote sambu yandi vandaka kuzitisa Abrahami mingi. (Tanga 1 Piere 3:3-6.) Abrahami salaka yonso sambu mwana na yandi Izaki kukwela nkento ya ke sambilaka Yehowa. Izaki mpi salaka mutindu mosi sambu na Yakobi, yina bana na yandi kumaka ba-nkaka ya makanda 12 ya Izraele.

11. Inki mutindu Nsiku yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele taninaka bo?

¹¹ Na nima, Yehowa salaka kuwakana ti dikanda ya Izraele. Yehowa pesaka bo bansiku yina sadisaka babakala ti bankento na kusambila yandi na mutindu ya mbote. Mu mbandu, yandi pesaka bo bansiku ya tubilaka makwela mpi bantu yina kwelaka bankento mingi. Nsiku ya nkaka vandaka kubuyisa bantu ya Izraele na kukwela bantu yina ke sambilaka banzambi ya luvunu. (Tanga Kulonga 7:3, 4.) Ntangu mambu ya mpasi vandaka kubasika na makwela, bankuluntu vandaka kusadisa bankwelani. Bansiku ya nkaka buyisaka bizumba, kuwila nkwelani kimpala mpi kuyindudila yandi mambu ya mbi. Nsiku monisaka nde muntu lenda fwa makwela kansi yo tubilaka mpi mutindu ya kutanina konso nkwelani. Mu mbandu, bakala lenda buya nkento na yandi kana yandi me mona yandi ti “diambu mosi ya nsoni.” (Kulonga 24:1) Biblia ke tendula ve ‘diambu yango ya nsoni’ kansi bakala lendaka ve kufwa makwela ti nkento na yandi sambu na mambu ya fioti-fioti.—Levi 19:18.

12, 13. (a) Inki babakala mingi vandaka kusala na bilumbu ya Malaki? (b) Kana mpangi mosi me sala bizumba bubu yai, nki ta kumina yandi?

¹² Na bilumbu ya profete Malaki, Bayuda mingi vandaka kufwa makwela sambu na bikuma ya mutindu na mutindu. Bo vandaka kusala mpidina sambu na kukwela bankento yina vandaka batoko to bayina vandaka kusambila ve Yehowa. Na bilumbu ya Yezu, Bayuda vandaka mpi kufwa makwela ‘sambu na konso kikuma yina.’ (Matayo 19:3) Yehowa Nzambi mengaka bantu yai ya vandaka kufwa makwela na mutindu yina ke wakana ve ti nsiku.—Tanga Malaki 2:13-16.

¹³ Bubu yai mpi bansadi ya Yehowa ke ndimaka ve nde bampangi kuyambula bankwelani na bo, ata mambu yai ke salamaka mingi ve. Kansi yindula nde mpangi mosi me sala bizumba mpi me fwa makwela sambu na kukwela muntu ya nkaka. Kana yandi me balula ve ntima, bo fwete basisa yandi na dibundu sambu dibundu kuvanda bunkete. (1 Bakorinto 5:11-13) Muntu yango fwete “sala mambu yina ke monisa nde [yandi] me balula ntima” na ntwala ya kuvutula yandi na dibundu. (Luka 3:8; 2 Bakorinto 2:5-10) Bo me tulaka ve ntangu mosi buna yina fwete luta sambu na kuvutula muntu na dibundu. Bantangu  ya nkaka yo lenda sala mvula mosi to bamvula mingi sambu nsumuki kumonisa nde yandi me balula kibeni ntima mpi bo lenda vutula yandi na dibundu. Ata mpidina, muntu ya mutindu yai “ta telama na ntwala ya kisika ya kusambisa ya Nzambi.”—Baroma 14:10-12; tala Nzozulu ya Nkengi ya Kifalansa ya Februari 15, 1980, balutiti 31-32.

14. Inki vandaka lukanu ya Nsiku?

¹⁴ Bantu ya Izraele vandaka na nsi ya Nsiku ya Moize bamvula kuluta 1500. Nsiku yina sadisaka bo mingi. Mu mbandu, yo monisaka mutindu ya kuyidika makambu na dibuta, mpi yo nataka bo tii na Mesia. (Bagalatia 3:23, 24) Ntangu Yezu fwaka, Nsiku sukaka mpi Nzambi salaka kuwakana ya mpa. (Baebreo 8:6) Yo yina, Bakristu ke landaka diaka ve mambu ya nkaka ya Nsiku ya Moize.

15. (a) Inki nsiku ya makwela Bakristu fwete zitisa? (b) Inki Mukristu fwete tadila ntete na ntwala ya kufwa makwela?

¹⁵ Kilumbu mosi Bafarize yulaka Yezu mambu ya makwela. Yezu tubaka nde, na Nsiku ya Moize, Nzambi pesaka bantu ya Izraele nzila ya kufwa makwela ata yo vandaka ve lukanu na yandi na luyantiku. (Matayo 19:6-8) Mvutu ya Yezu ke monisa nde Bakristu fwete zitisa nsiku yina Nzambi tulaka na luyantiku sambu na makwela. (1 Timoteo 3:2, 12) Bankwelani ke kumaka “nsuni mosi,” mpi bo fwete kangama luzingu na bo ya mvimba. Zola ya Nzambi mpi zola ya nkwelani ke sadisaka bo na kuzinga na bumosi. Kana bantu me fwa makwela sambu na kikuma ya nkaka kansi bizumba ve, bo fwete kwela ve. (Matayo 19:9) Kansi muntu lenda lolula nkwelani na yandi yina me sala bizumba mpi me balula ntima, mutindu Ozea lolulaka Gomere, nkento na yandi yina salaka bizumba, mpi mutindu Yehowa lolulaka bantu ya Izraele yina balulaka ntima. (Ozea 3:1-5) Diaka, kana muntu me zaba nde nkwelani na yandi me sala bizumba kansi na nima bo me vukisa nitu, yo ke tendula nde yandi me lolula nkwelani yina. Biblia ke pesa yandi diaka ve nswa ya kufwa makwela.

16. Inki Yezu tubaka sambu na bantu yina ke baka lukanu ya kukwela ve?

¹⁶ Yezu tubaka nde Bakristu fwete fwa makwela kaka kana nkwelani ya nkaka me sala bizumba. Na nima yandi tubilaka “bantu yina kele ti dikabu” ya kuzinga kukonda kukwela. Yezu tubaka nde: “Bika muntu yina lenda ndima diambu yai kundima yo.” (Matayo 19:10-12) Bantu ya nkaka me bakaka lukanu ya kukwela ve sambu na kusadila Yehowa kukonda kutula mabanza na mambu ya nkaka mpi beto fwete sikisa bo sambu na lukanu na bo yina!

17. Inki lenda sadisa Mukristu na kubaka lukanu ya kukwela?

¹⁷ Inki lenda sadisa muntu na kukwela to na kubuya kukwela? Muntu fwete kuditadila kana yandi lenda baka lukanu ya kukwela ve. Ntumwa Polo zodilaka bantu na kubikala bampumpa. Kansi yandi tubaka mpi nde: “Sambu pite me panzana mingi, konso bakala kuvanda ti nkento na yandi mosi mpi konso nkento kuvanda ti bakala na yandi mosi.” Yandi yikaka nde: “Kana bo lenda kudiyala ve, bika bo kwela, sambu yo me luta mbote  na kukwela na kisika ya kuzika na nzala.” Yo yina, muntu lenda baka lukanu ya kukwela sambu nzala ya ngolo ya kuvukisa nitu kupusa yandi ve na kusakana ti nitu na yandi ya kibakala to ya kinkento mpi na kubwa ve na bizumba. Ata mpidina, bampumpa fwete kutadila mbote kana bo me fwana mpenza na kukwela. Polo tubaka nde: ‘Kana muntu ke yindula nde yandi ke sala ve mambu ya mbote na mutindu yandi ke kwela ve, mpi kana yandi me lutisa nsungi ya kileke, mambu fwete salama mutindu yai: Yandi sala mambu yina yandi me zola; yandi me sala disumu ve. Bika yandi kwela.’ (1 Bakorinto 7:2, 9, 36; 1 Timoteo 4:1-3) Beto fwete pusa ve muntu na kukwela kaka sambu yandi ke wa nzala ya ngolo ya kuvukisa nitu, mutindu batoko mingi ke waka. Mbala ya nkaka yandi me fwana ntete ve na kukwela.

18, 19. (a) Mbangi ya Yehowa fwete kwela nani? (b) Inki beto ta tadila na disolo yina ke landa?

¹⁸ Mpangi yina ke zola kukwela fwete kwela kaka mpangi ya me bakaka mbotika, yina ke zolaka mpi Yehowa na ntima ya mvimba. Bo fwete zolana mingi mpi kuzinga kumosi luzingu na bo ya mvimba. Yehowa ta sakumuna bo sambu bo me zitisa ndongisila ya kukwela “kaka na Mfumu.” (1 Bakorinto 7:39) Makwela na bo ta vanda mbote kana bo ke landa kuzitisa bandongisila ya Biblia.

¹⁹ Beto ke zinga na “bilumbu ya nsuka,” mpi bikalulu ya mbi ya bantu mingi ke bebisa makwela na bo. (2 Timoteo 3:1-5) Na disolo ya ke landa, beto ta tadila bansiku ya Biblia yina lenda sadisa Bakristu na kuzinga mbote mpi kuvanda na kiese na makwela ata bo ke kutana ti bampasi. Yo ta sadisa bo mpi na kulanda kutambula na nzila ya ke nataka na luzingu ya mvula na mvula.—Matayo 7:13, 14.