Na kuwakana yina, bo basisaka mpi kimvuka mosi yina bo bingaka Société des Nations. Lukanu na yo vandaka “ya kuwakanisa bansi mingi sambu na kutula ngemba mpi lutaninu.” Mabundu mingi ya luvunu pesaka maboko na kimvuka yina. Bamfumu mingi ya mabundu ya luvunu na Amerika monaka nde kimvuka yango vandaka “kumonisa Kimfumu ya Nzambi na zulu ya ntoto na nzila ya politiki.” Bamfumu pesaka maboko na kimvuka yina ntangu bo tindaka bantu na bo na lukutakanu yina salamaka na Paris sambu na kutula ngemba. Muntu mosi na kati ya bantu yina bo tindaka tubaka nde “lukutakanu yina vandaka luyantiku ya diambu mosi ya me salamaka ntete ve.”

Nsungi mosi ya mpa yantikaka kansi bantu yina yantikisaka yo vandaka ve bayina salaka lukutakanu yina. Na 1919 kisalu ya kusamuna sobaka, Yehowa pesaka bansadi na yandi ngolo ya kusamuna mingi kuluta mutindu bo vandaka kusala na ntwala. Kansi ntete, nsoba mosi ya mfunu salamaka sambu na Balongoki ya Biblia.

Na Mposo, Yanuari 4, 1919, bo salaka lukutakanu yina bo ponaka bampangi sambu na kutwadisa Watch Tower Bible and Tract Society. Na ntangu yina, Joseph Rutherford, yina vandaka kutwadisa bisalu ya bansadi ya Yehowa ti bampangi ya nkaka nsambwadi vandaka na boloko na Atlanta, na provense ya Georgie na États-Unis. Bampangi kudiyulaka kana bo ta pona diaka bampangi yina vandaka na boloko to bo ta tula bampangi ya nkaka.

Na boloko, mpangi Rutherford vandaka kudiyangisa mutindu dibundu ta vanda na bilumbu ke kwisa. Yandi zabaka nde bampangi ya nkaka ta mona nde yo ta vanda mbote na kupona mpangi ya nkaka sambu na kutwadisa. Yo yina, yandi sonikilaka bampangi yina vandaka na lukutakanu ya kupona ntwadisi mpi songaka bo na kupona mpangi Evander Coward. Rutherford tubaka nde mpangi Coward vandaka “mayele,” “muntu ya pima” mpi “ya kwikama na Mfumu.” Kansi, bampangi mingi zolaka nde bo zenga ntete lukutakanu yina mpi bo sala yo na nima ya bangonda sambanu. Bampangi yina vandaka kunwanina bampangi yina vandaka na boloko ndimaka dibanza  yina. Ntangu bo vandaka kusosa kuyidika mambu, bampangi mingi waka makasi.

Diaka diambu mosi salamaka yina pusaka bantu na kutuba nde mpangi Richard Barber yidikaka mambu. Mpangi mosi yina vandaka na lukutakanu yina, tubaka nde: “Mono kele ve zuzi kansi mono me zaba ntendula ya kuvanda kwikama. Beto ta monisa kwikama kana beto pona diaka Mpangi Rutherford na kutwadisa bisalu.”—Nk. 18:25.

Mpangi Alexander Macmillan yina vandaka mpi na boloko tubaka nde na kilumbu yina landaka mpangi Rutherford kokulaka na kisika yina yandi vandaka mpi tubaka nde: “Basisa diboko.” Na nima, mpangi Rutherford pesaka yandi mukanda. Ntangu Macmillan monaka nsangu ya nkufi yina vandaka na kati, yandi bakisaka yo na mbala mosi. Mukanda yango vandaka kutuba nde: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY MPI SPILL BANTWADISI YA BAKOMITE TATU YA NTETE ZOLA YA KIMPANGI.” Yo ke tendula nde bo ponaka diaka bantwadisi yonso mpi Joseph Rutherford mpi William Van Amburgh landaka kuvanda bantwadisi. Yo yina, mpangi Rutherford bikalaka prezida.

Ntangu bampangi nana vandaka na boloko, Balongoki ya Biblia ya kwikama lombaka bantu na kutula maboko na mukanda sambu bamfumu ya leta kubasisa bampangi na bo na boloko. Kikesa yina ya bampangi monisaka butaka mbuma, bantu kuluta 700 000 tulaka maboko na mukanda yango. Na Kitatu, Marsi 26, 1919 na ntwala nde mukanda yina bantu tulaka maboko kukuma na bamfumu ya leta, bo basisaka mpangi Rutherford ti bampangi yina ya nkaka na boloko.

Mpangi Rutherford songaka bampangi yina kwisaka kuyamba yandi nde: “Mono me ndima nde mambu yonso yina beto kutanaka ti yo me sadisa beto na kuyilama na bantangu ya kuluta mpasi. . . . Beno salaka ve mambu yai sambu na kubasisa bampangi na beno na boloko. Lukanu na yo vandaka yina ve. . . . Beno salaka yo sambu na nkembo ya Nzambi mpi bantu yina salaka yo bakaka balusakumunu.”

Mambu yina bampangi kutanaka ti yo ke monisa nde Yehowa vandaka kutwadisa mambu. Na Mayi 14, 1919, bazuzi yina bampangi lombaka na kutadila diaka mambu na bo tubaka nde: “Bazuzi zengaka ve . . . mambu mbote mutindu yo lombaka yo yina bo buyaka lusambisu yina ya ntete.” Bo fundaka bampangi nde bo salaka mambu ya mbi kibeni mpi leta zolaka kubebisa mpenza lukumu na bo kana bo ndimaka nde mambu yina bo me fundila bo kele ya kieleka to kana bazuzi fiotunaka ve ndola na bo. Leta monaka nde bo lenda landila diaka ve mambu yina ata na bilumbu ke kwisa. Yo yina, mpangi Rutherford yina vandaka mpi zuzi landaka kunwanina bansadi ya Yehowa na Tribinale ya Nene ya États-Unis, diambu yina yandi salaka mbala mingi na nima ya kubasika na boloko.

Mpangi Macmillan tubaka nde: “Beto kangaka ve maboko mpi kukinga nde Mfumu kunata beto na zulu. Beto zabaka mbote nde beto fwete sala diambu mosi sambu na kubakisa luzolo ya Mfumu.”

Kansi bampangi yina vandaka kutwadisa kisalu na beto na ntoto ya mvimba vandaka kukuka diaka ve kusala kisalu yina bo vandaka kusala ntete. Sambu na nki? Sambu ntangu bo vandaka na boloko, bantu bebisaka bisadilu yonso yina bo vandaka kusadila sambu na kuniema mikanda. Yo lembisaka bo, yo yina bampangi ya nkaka kudiyulaka kana kisalu ya kusamuna kumaka na nsuka.

Keti bantu ya nkaka landaka kutula dikebi na nsangu ya Kimfumu yina Balongoki ya Biblia vandaka kulonga? Sambu na kuzwa mvutu, mpangi Rutherford salaka diskure yina bo bingisaka bantu. Mpangi Macmillan tubaka nde: “Kana bantu kukwisa ve, yo ta monisa nde kisalu ya kusamuna me suka.”

Ata mpangi Rutherford vandaka kubela ngolo, na Lumingu, Mayi 4, 1919, yandi salaka diskure yina vandaka ti ntu-diambu “Kivuvu Sambu na Bampasi ya Bantu” na mbanza Los Angeles na provense ya Californie. Bantu kiteso ya 3 500 landaka diskure yina mpi bantu ya nkaka landaka ve sambu bisika vandaka ve. Na kilumbu yina landaka, yandi salaka diskure yina mpi bantu 1 500 landaka yo. Bampangi bakaka mvutu disongidila bo bakisaka nde bantu vandaka kaka kusepela na nsangu ya Kimfumu!

Mambu yina bampangi salaka na nima, kangulaka nzila na kisalu ya kusamuna yina Bambangi ya Yehowa ke salaka tii bubu yai.

Nzozulu ya Nkengi ya Augusti 1, 1919 tubaka nde lukutakanu ya nene ta salama na luyantiku ya Septembri na mbanza Cedar Point, na provense ya Ohio. Mpangi Clarence Beaty, Longoki ya  Biblia yina katukaka na Missouri, tubaka nde: “Konso muntu vandaka ti mpusa ya kukwenda na lukutakanu yina.” Bampangi kuluta 6 000 kwisaka na lukutakanu yina, ntalu yina bo yindulaka ve. Bantu kuluta 200 bakaka mbotika pene-pene ya dizanga Érié mpi yo salaka nde bantu kusepela diaka mingi ti lukutakanu yina.

Na Septembri 5, 1919, na kilumbu ya tanu ya lukutakanu, na “Diskure Sambu na Banduku ya Kisalu,” yina mpangi Rutherford salaka, yandi zabisaka kubasika ya zulunalu ya mpa yina bo bingaka L’Âge d’Or. * Yo ta tubilaka “mambu ya mfunu yina ke salama mpi kumonisa bantendula yina Biblia ke pesa sambu na mambu yango.”

Bo siamisaka Balongoki yonso ya Biblia na kusadila mingi zulunalu yina ya mpa na kisalu ya kusamuna. Mukanda yina vandaka kutubila mutindu kisalu fwete salama tubaka nde: “Bika konso muntu yina me kudipesaka na Nzambi [me bakaka mbotika] kuyibuka nde kusadila Yehowa kele dibaku ya nene mpi na kubaka banda bubu dibaku ya kusala yo mpi kulonga bantu.” Bantu mingi ndimaka dibaku yai ya kulonga. Bansamuni ya Kimfumu samunaka na kikesa yonso, yo yina na Desembri bantu kuluta 50 000 pesaka bazina sambu na kubakaka mbala na mbala zulunalu ya mpa.

Na nsuka ya 1919, bansadi ya Yehowa yidikaka diaka mambu mpi bakaka kikesa. Diaka, bambikudulu mingi ya mfunu yina ke tubilaka bilumbu ya nsuka lunganaka. Mambu yina kele na Malaki 3:1-4 ya ke tuba nde bansadi ya Nzambi ta katuka na kimpika ya kifwani ya “Babilone ya Nene” lunganaka, mpi Yezu me tulaka “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” * (Mal. 3:1-4; Kus. 18:2, 4; Mat. 24:45) Balongoki ya Biblia vandaka ya kuyilama sambu na kisalu yina Yehowa pesaka bo.