SARA me telama na kati-kati ya suku mpi ke tala na nziunga. Yindula nkento mosi ya Proche-Orient ya kele ti meso ya ndombe mpi ya ke monisa mawi na yandi. Keti yo ke monisa nde yandi kele na mawa? Kana yo kele mpidina, yo kele ve mpasi na kubakisa sambu na nki. Mambu mingi me salamaka na nzo yai. Yandi ti bakala na yandi Abrahami me lutisaka bantangu mingi ya kiese na nzo yai. * Bo zole me kumisaka yo kisika na bo ya kuzinga.

Bo vandaka kuzinga na Ure, mbanza mosi ya kimvwama mingi yina vandaka ti bantu mingi ya ke salaka bisalu ya maboko mpi bantu ya mumbongo. Ntembe kele ve nde bo vandaka ti bima mingi. Kansi sambu na Sara, nzo na yandi vandaka mfunu mingi, yo vandaka ve kaka kisika ya kutula bima na yandi. Yandi ti bakala na yandi me lutisaka bamvula mingi ya kiese mpi ya mawa awa. Bo me sambaka Yehowa, Nzambi ya bo ke zolaka mingi, mbala mingi na nzo yai. Sara vandaka ti bikuma mingi ya kuzola kisika yai.

Kansi, Sara ndimaka na kuyambula bima yonso yina yandi yikanaka ti yo. Ata yandi vandaka ti bamvula kiteso ya 60, yo lombaka nde yandi kwenda na bisika yina yandi zabaka ve mpi yandi zinga luzingu ya me fuluka ti bigonsa mpi bampasi, mpi yandi vandaka ve ti kivuvu ya kuvutuka na bwala na yandi. Inki pusaka yandi na kusala nsoba yai ya nene na luzingu na yandi? Mpi nki malongi beto lenda baka na lukwikilu na yandi bubu yai?

Ntembe kele ve nde Sara yelaka na Ure. Bubu yai, bwala yina me bikalaka mayumbu. Kansi na bilumbu ya Sara, bamaswa ya mumbongo vandaka kusala banzietelo na bamasa mpi na banzila ya masa ya Nzadi Efrate mpi yo vandaka kunata bima mingi ya mfunu na mbanza yai ya kimvwama. Bantu vandaka kufuluka na babala-bala ya fioti mpi ya nioka-nioka ya mbanza Ure, bamaswa vandaka kutindikana na mabungu na yo, mpi bima vandaka kufuluka na bamagazini na yo. Yindula mutindu Sara yelaka na mbanza yina vandaka ya kufuluka ti bantu, mpi yandi zabaka bazina ya bantu na yo mingi. Ntembe kele ve nde bantu yango vandaka kuyibuka yandi mpi, sambu yandi vandaka nkento mosi ya kitoko mingi. Yandi vandaka mpi ti dibuta ya nene.

Sara me zabanaka na Biblia sambu na lukwikilu na yandi ya nene, kansi yo vandaka ve lukwikilu na nzambi-ngonda yina bantu ya Ure vandaka kusambila. Bo tungilaka nzambi yina nzo mosi ya nda na mbanza yina. Kansi, Sara vandaka kusambila Nzambi ya kieleka, Yehowa. Biblia ke tuba ve mutindu yandi kumaka ti lukwikilu yina. Na ntangu mosi buna, tata na yandi vandaka kusambila biteki. Yo vanda mpidina to ve, yandi kwelaka Abrahami, yina lutaka yandi na bamvula kumi. * (Kuyantika 17:17) Na nima yandi zabanaka bonso “tata ya bantu yonso yina kele ti lukwikilu.” (Baroma 4:11) Bo salaka makwela mosi ya mbote mpi ya ngolo, yina simbamaka na luzitu, kusolula mbote, mpi luzolo ya kuyidika mambu ya mpasi kumosi. Kansi,  kima ya mfunu kele nde, makwela na bo simbamaka na zola na bo sambu na Nzambi na bo.

Sara vandaka kuzola bakala na yandi mingi, mpi bo tungaka nzo na bo na Ure kisika bampangi na bo vandaka. Kansi, ntangu fioti na nima, bo kutanaka ti diambu mosi ya mpasi. Biblia ke songa beto nde Sara “vandaka mukobo; yandi vandaka ve na mwana.” (Kuyantika 11:30) Na ntangu yina, kukonda kubuta vandaka diambu ya mpasi mingi. Kansi Sara kangamaka na Nzambi na yandi mpi na bakala na yandi. Ntembe kele ve nde kisoni na bo Loti, yina vandaka ve ti tata, kumaka bonso mwana na bo. Bo vandaka kuzinga mbote, tii kuna mambu yonso sobaka kilumbu mosi.

Kilumbu mosi, Abrahami kwisaka na nzo ti kiese mingi. Yandi lendaka ve kundima mambu yina katukaka kusalama. Nzambi yina bo vandaka kusambila solulaka ti yandi, disongidila yandi monanaka na Abrahami mpi yo ke monana nde yandi salaka yo na nzila ya wanzio mosi! Yindula Sara, ke tala bakala na yandi ti meso na yandi ya zola, mpi ke yula yandi ti kiese nde: “Yandi me songa nge nki? Songa mu!” Ziku Abrahami vandaka ntete sambu na kuyidika mabanza; na nima yandi songaka Sara mambu yina Yehowa tubaka: “Katuka na insi na nge mpi na bampangi na nge mpi kwisa na insi yina mono ta songa nge.” (Bisalu 7:2, 3) Ntangu kiese yina ya luyantiku kulumukaka, bo tadilaka kisalu yina Yehowa vandaka kupesa bo. Yo lombaka nde bo yambula luzingu na bo ya mbote mpi bo kuma kuzinga na bisika ya kuswaswana! Sara salaka inki? Ntembe kele ve nde Abrahami vandaka kutala yandi ti dikebi. Keti yandi ta ndima kupesa yandi maboko na kusala nsoba yai ya nene na luzingu na bo?

Nsola yina yo lombaka nde Sara kusala lenda yitukisa beto. Beto lenda yindula nde, ‘Nzambi me lombaka mu ntete ve to bakala na mu na kusala diambu ya mutindu yina!’ Ata mpidina, keti yo ke lombaka ve nde beto yonso kusala nsola ya mutindu mosi? Beto ke zinga na nsi-ntoto yina bantu ke zolaka mingi bima ya kinsuni, yina lenda pusa beto na kutula mambote na beto mosi, bima na beto, mpi lutaninu na beto na kisika ya ntete na luzingu. Kansi Biblia ke siamisa beto na kusala nsola ya nkaka—na kusosa ntete mambu ya kimpeve, mpi na kusepedisa Nzambi na kisika ya kudisepedisa. (Matayo 6:33) Ntangu beto ke tala mambu yina Sara salaka, beto lenda kudiyula nde, ‘Inki nsola mono ta sala na luzingu na mono?’

Ntangu Sara vandaka kukanga bima, yandi vandaka kuzaba ve bima yina yandi ta nata mpi yina yandi ta yambula. Yandi lendaka ve kunata kima ya nene mingi yina mpunda mpi shamo lendaka ve kunata, mpi kima yina bantu ya ke zingaka luzingu ya kutambula-tambula lenda kuka ve kunata. Ntembe kele ve nde yo lombaka nde bo teka to bo kaba bima na bo mingi. Yo lombaka mpi nde bo yambula luzingu ya kitoko ya mbanza, disongidila kukwenda kukonda mpasi na bazandu to na bamagazini kisika bo lenda sumba bambuma, misuni, bilele, mpi bima ya nkaka ya mfunu mpi ya mbote.

Ziku yo vandaka mpasi mingi sambu Sara kuyambula nzo na yandi. Kana yo vandaka bonso banzo mingi yina bantu ya ke sengumunaka bima na ntoto me monaka na Ure, yo ke tendula nde Sara yambulaka bima ya kitoko mingi. Banzo ya nkaka na kati na yo vandaka  ti basuku kumi na zole, banto ya masa ya madidi mpi ba WC mpi bisika ya kuyobila. Ata nzo ya kukonda mindondo vandaka ti ludi ya ngolo, bibaka, mpi kielo yina bo vandaka kukanga na nti. Keti tenta lenda tanina bo mutindu yina na miyibi? To na bantambu, bankoyi, baurse, mpi bibulu—bima yina vandaka mingi na bansi mingi na ntangu ya ntama?

Ebuna dibuta na yandi? Banani Sara bikisaka? Ziku nsiku yai ya Nzambi, “Katuka na insi na nge mpi na bampangi na nge,” vandaka mpasi mingi sambu na Sara. Sambu yandi vandaka nkento ya mbote yina vandaka kuzola bantu, ziku yandi vandaka ti bampangi ya babakala ti ya bankento, bisoni ya babakala mpi ya bankento, batata-nkento, mpi bangwashi yina yandi vandaka kuzola mingi mpi ziku yina yandi zolaka kumona diaka ve. Ata mpidina, na kikesa yonso, Sara kwendaka na ntwala, mpi yidikaka nzietelo na yandi konso kilumbu.

Ata yo vandaka ti mambu ya mpasi, Sara vandaka kukanga bima mpi kudibongisa sambu na kilumbu ya bo ta kwenda. Yo lombaka nde Tera, mfumu ya dibuta, kukwenda ti Abrahami mpi Sara, ata yandi vandaka ti bamvula kiteso ya 200. (Kuyantika 11:31) Ntembe kele ve nde yo lombaka nde Sara kusala mambu mingi sambu na kukeba tata na yandi yina kumaka mununu. Loti mpi zolaka kukwenda ti bo ntangu bo zitisaka Yehowa mpi bo “katukaka na insi ya bantu ya Kaldea.”—Bisalu 7:4.

Bo landaka nzila ya masa ya Efrate, mpi bo kumaka ntete na Arani, kiteso ya bakilometre 960 na nordi-westi. Dibuta yina lutisaka mwa ntangu na Arani. Ziku Tera vandaka kubela na bwala yina, mpi yandi kukaka diaka ve kusala nzietelo. Bo bikalaka kuna tii kuna yandi fwaka ti bamvula 205. Na ntangu mosi buna na ntwala nde bo yantika kitini ya zole ya nzietelo na bo, Yehowa solulaka diaka ti Abrahami, yandi songaka yandi diaka na kukatuka na insi yina mpi na kukwenda na insi yina Yehowa ta songa yandi. Kansi na mbala yai, Nzambi yikaka lusilu yai ya kitoko: “Mono ta kumisa nge dikanda mosi ya nene.” (Kuyantika 12:2-4) Kansi ntangu bo katukaka na Arani, Abrahami vandaka ti bamvula kiteso ya 75 mpi Sara 65, mpi bo vandaka ve ti mwana. Inki mutindu Abrahami zolaka kukuma dikanda? Keti yandi zolaka kukwela nkento ya nkaka? Na bilumbu yina, bantu mingi vandaka kukwela bankento mingi, yo yina mbala ya nkaka Sara vandaka kudiyangisa sambu na diambu yina.

Yo vanda yandi kudiyangisaka to ve, bo yambulaka Arani mpi bo kwendaka. Kansi, banani vandaka ti bo ntangu yai? Disolo ke songa beto nde ntangu dibuta ya Abrahami katukaka na Arani, bo kwendaka ti bimvwama yina bo zwaka mpi ti “bantu yina bo bakaka na Arani.” (Kuyantika 12:5) Bantu yango vandaka banani? Ntembe kele ve nde bo vandaka bansadi. Kansi, yo ke monana nde Abrahami ti Sara longaka lukwikilu na bo na bayina vandaka kuzola kuwidikila bo. Yo yina bantendula ya nkaka ya bunkufi ya Bayuda ya ntama ke tuba nde bantu yina bo ke tubila na verse yai vandaka mpi ba prozelite, disongidila bantu yina vukanaka ti Abrahami mpi Sara na kusambila Yehowa. Kana mpidina, yo ke pwelele nde lukwikilu ya ngolo ya Sara sadisaka yandi na kundimisa bantu ya nkaka ntangu yandi vandaka kutubila bo mambu ya me tala Nzambi na yandi mpi kivuvu na yandi. Diambu yai kele mfunu sambu na beto, sambu beto ke zinga na ntangu yina bantu kele ti mfunu ya lukwikilu mpi kivuvu mingi kibeni. Kana nge me longuka diambu mosi ya mbote na Biblia, keti nge lenda zabisa yo na muntu ya nkaka?

Na nima ya kusabuka Efrate, ziku na Nisani 14, 1943 na ntwala ya ntangu na beto, bo kwendaka na ndambu ya sudi na insi yina Yehowa silaka bo. (Kubasika 12:40, 41) Yindula mutindu Sara ke tala na nziunga, mpi yandi ke sepela na bima mingi ya kitoko mpi na mupepe ya mbote ya nsi yina. Pene-pene ya banti ya nene ya More, pene-pene ya Shekemi, Yehowa monanaka diaka na Abrahami, mpi ntangu yai yandi tubaka nde: “Mono ta pesa insi yai na bana na nge.” Ngogo “bana” vandaka ti bantendula mingi sambu na Abrahami! Ya kieleka, yo pusaka yandi na kuyindula kilanga ya Edeni, kisika Yehowa tubaka nde kilumbu kele mwana mosi ta fwa Satana. Yehowa songaka dezia Abrahami nde dikanda yina ta katuka na yandi ta kangudila bantu ya ntoto ya mvimba nzila sambu bo baka balusakumunu.—Kuyantika 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Kansi, dibuta yina kukutanaka ti bampasi ya nsi-ntoto yai. Nzala kotaka na insi ya Kanana, mpi Abrahami bakaka lukanu ya kunata dibuta na yandi na sudi na ndambu ya Ezipte. Kansi, yandi monaka kigonsa mosi na insi yina. Yo yina, yandi songaka Sara nde: “Mono ke bondila nge, wa! Mono me zaba nde nge kele nkento ya kitoko mingi. Yo yina, ntangu bantu ya Ezipte ta mona nge, bo ta tuba kibeni nde: ‘Yai nkento na yandi.’ Ebuna bo ta fwa mono kansi bo ta bika nge na luzingu. Mono ke bondila nge, tuba nde nge kele mpangi na mono, mpidina bo ta sadila mono mambu ya mbote sambu na nge, ebuna bo ta fwa mono ve.” (Kuyantika 12:10-13) Sambu na nki Abrahami lombaka Sara na kusala diambu yai ya kuyituka?

Abrahami tubaka ve luvunu mpi yandi vandaka ve muntu ya boma, mutindu bantu ya nkaka ya ke tulaka ntembe ke tubaka. Na kutuba ya masonga, yandi ti  Sara bo vandaka ti tata mosi. Mpi Abrahami vandaka ti bikuma ya mbote ya kuvanda mayele. Abrahami ti Sara zabaka nde lukanu ya Nzambi ya kubasisa mwana mpi dikanda mosi ya mfunu na nzila ya Abrahami vandaka mfunu mingi, yo yina lutaninu ya Abrahami kumaka diambu mosi ya mfunu kuluta. Kima ya kuluta mfunu kele nde, bima yina bo me monaka na nsi ya ntoto me monisaka nde na Ezipte babakala yina vandaka ti kiyeka vandaka kubotula nkento ya muntu mpi kufwa bakala na yandi. Yo yina, Abrahami salaka mambu na mayele, mpi Sara ndimaka desizio yina na kudikulumusa yonso.

Ntama mingi ve, mutindu mambu salamaka monisaka nde Abrahami vandaka ti bikuma ya mbote ya kuwa boma; bantu ya nkaka ya Farao monaka nde Sara vandaka kitoko mingi—diambu yina bantu mingi ya mvula na yandi vandaka ti yo. Bo nataka nsangu na yandi na Farao, mpi yandi songaka bo na kunatila yandi nkento yango! Yo ke mpasi na kuyindula mpasi yina Abrahami waka to boma yina Sara vandaka na yo. Kansi, yo ke monana nde bo sadilaka yandi ve mambu bonso muntu ya bo me kanga, kansi bonso nzenza ya lukumu. Ziku Farao yidikaka mambu sambu na kuleba yandi mpi kumonisa yandi bimvwama na yandi sambu Sara kuzola yo mpi na nima kusolula ti “mpangi” na yandi sambu na kukumisa yandi nkento na yandi.—Kuyantika 12:14-16.

Yindula Sara; yandi ke tala banseke ya kitoko ya Ezipte katuka na fenetre to na balcon ya nzo ya Farao. Inki mutindu yandi kudiwaka, ntangu yandi vandaka diaka kuzinga na kati ya nzo ya kele ti bibaka, ti ludi, mpi ti madia ya kitoko na ntwala na yandi? Keti yandi kumaka kuzola luzingu yina ya kitoko, ziku luzingu ya kitoko mingi kuluta luzingu yina yandi vandaka ti yo na Ure? Yindula mutindu Satana zolaka kusepela kana Sara sosaka kuyambula Abrahami mpi kukuma nkento ya Farao yai! Kansi Sara salaka ve ata diambu mosi ya mutindu yina. Yandi vandaka ya kwikama na bakala na yandi, na makwela na yandi, mpi na Nzambi na yandi. Yo zolaka kuvanda mbote kana bankwelani kumonisa kwikama ya mutindu yai na nsi-ntoto ya bubu yina bantu me konda bikalulu ya mbote! Keti nge lenda landa mbandu ya kwikama ya Sara na bangwisana na nge ti bantu ya nge ke zolaka mpi banduku na nge?

Yehowa taninaka nkento yai ya mbote; yandi tindilaka Farao mpi bantu ya nzo na yandi bampasi. Ntangu Farao zabaka nde Sara vandaka nkento ya Abrahami, yandi vutulaka yandi na bakala na yandi mpi lombaka dibuta yina ya mvimba na kukatuka na Ezipte. (Kuyantika 12:17-20) Abrahami waka kiese mingi ntangu nkento na yandi vutukaka! Yibuka nde yandi tubilaka Sara bangogo yai ya zola: “Mono me zaba nde nge kele nkento ya kitoko mingi.” Kansi yandi sepelaka mingi ti kitoko ya nkaka ya Sara, kitoko ya kati yina ke monanaka ve na meso. Sara vandaka ti kitoko ya kati, kitoko yina Yehowa ke bakaka na mbalu. (1 Piere 3:1-5) Yai kitoko yina beto yonso lenda yedisa. Kana beto ke tula mambu ya kimpeve na ntwala ya bima ya kinsuni, ke zabisa bantu ya nkaka mambu ya Nzambi, mpi ke zitisa bansiku ya Nzambi ya bikalulu ya mbote na kwikama yonso ntangu beto ke kutana ti bampukumuna, beto ta landa mbandu ya lukwikilu ya Sara.