1. Ntumwa Piere songaka Bakristu na kusala nki mpi sambu na nki yo lenda monana bonso nde beto ta kuka ve kusala yo?

MAMBU yina ntumwa Piere songaka Bakristu yina bo me tulaka mafuta na mvu-nkama ya ntete ke tadila beto yonso; yo vanda beto kele ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na zulu to na ntoto. Yandi tubaka nde: “Bonso Santu yina bingaka beno, beno kuma bantu ya santu na bikalulu na beno yonso, sambu bo me sonikaka nde: ‘Beno fwete vanda santu, sambu mono kele santu.’” (1 Pie. 1:15, 16) Mambu yina ntumwa Piere tubaka ke longa beto nde beto fwete landa mbandu ya Yehowa sambu yandi kele mbandu ya kuluta mbote na yina me tala busantu. Beto fwete vanda santu na bikalulu na beto mpi beto ta kuka kusala yo. Yo lenda monana bonso nde beto ta kuka ve sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka. Ntumwa Piere salaka bifu mingi kansi mbandu na yandi ke monisa nde beto lenda “kuma bantu ya santu.”

2. Disolo yai ta pesa bamvutu na nki bangiufula?

² Disolo yai ta pesa bamvutu na bangiufula yai: Kuvanda santu ke tendula nki? Inki Biblia ke longa beto na yina me tala busantu ya Yehowa? Inki mutindu beto lenda kuma bantu ya santu na bikalulu na beto? Mpi nki mutindu kuvanda santu ke wakana ti kinduku na beto ti Yehowa?

3. Bantu mingi ke yindulaka nde muntu yina kele santu ke vandaka nki mutindu mpi na wapi beto lenda zaba ntendula ya mbote ya kuvanda santu?

³ Bantu mingi ke yindulaka nde muntu yina kele santu kele muntu yina ke vandaka ve na kiese, muntu yina ke lwataka bilele ya bamfumu ya mabundu, yina ke tubaka ve mingi mpi yina ke sekaka ve mpamba-mpamba. Kansi yo kele ve mutindu yina. Biblia ke tuba nde Yehowa kele santu mpi yandi kele “Nzambi ya kiese.” (1 Tim. 1:11) Bantu yina ke sambilaka yandi ke vandaka mpi na “kiese.” (Nk. 144:15) Yezu monisaka pwelele nde bantu yina vandaka kulwata bamvwela mpi kusala mambu ya mbote sambu bantu  kumona bo, vandaka kusala mbi. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Mambu yina Biblia ke tubaka ke sadisaka Bakristu ya kieleka na kuzaba ntendula ya kuvanda santu. Beto ke ndima kibeni nde Yehowa kele santu mpi yandi ke zolaka beto. Yo yina yandi lenda songa beto ve ata fioti na kusala kima yina beto ta kuka ve kusala. Ntangu Yehowa ke songaka beto nde: “Beno fwete vanda santu,” beto ke ndimaka kibeni nde beto ta kuka kuvanda santu. Ya kieleka, na ntwala nde beto kuma bantu ya santu na bikalulu na beto, beto fwete bakisa ntete kana kuvanda santu ke tendula nki.

4. Bangogo “santu” mpi “busantu” ke tendula nki?

⁴ Kuvanda santu ke tendula nki? Na Biblia, bangogo “santu” mpi “busantu” ke tendula ntete-ntete kuvanda ti bikalulu ya bunkete mpi kuvanda bunkete na mambu ya lusambu. Yo lenda tendula mpi kuvanda na kingenga sambu na kisalu ya Nzambi. Na kutuba ya nkaka, yo ke tendula nde beto ta vanda bantu ya santu kana beto kele ti bikalulu ya bunkete, kana beto ke sambila Yehowa mutindu yandi ke zolaka mpi kana beto kele ti kinduku ya ngolo ti yandi. Beto kele na kiese ya kuzaba nde ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, Yehowa ke zolaka nde beto vanda banduku na yandi ya ngolo ata yandi kele santu na mambu yonso.

5. Bawanzio yina ke kangamaka na Yehowa ke sadisa beto na kuzaba nki na yina me tala Yehowa?

⁵ Yehowa kele bunkete na mambu yonso. Baserafe, disongidila bawanzio yina ke vandaka pene-pene ya kiti ya kimfumu ya Yehowa me sadisa beto na kuzaba nde Yehowa kele bunkete na mambu yonso. Bankaka na kati na bo tubaka nde: “Yehowa ya makesa kele santu, santu, santu.” (Yez. 6:3) Ya kieleka, bawanzio yina kele ti kinduku ya ngolo ti Nzambi yina kele santu sambu bo mpi bo kele santu. Yo yina bisika yina bawanzio vandaka kunata nsangu na ntoto, vandaka kukuma santu. Mu mbandu, kisika yina Moize monaka mwa nti ya bansende yina vandaka kupela tiya.—Kub. 3:2-5; Yoz. 5:15.

6-7. (a) Mutindu Kubasika 15:1, 11 ke monisa yo, nki mutindu Moize monisaka pwelele nde Nzambi kele santu? (b) Inki vandaka kuyibusa bantu ya Izraele nde Nzambi kele santu? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

⁶ Ntangu Moize sabusaka bantu ya Izraele Nzadi-Mungwa ya Mbwaki, yandi monisaka bo pwelele nde Yehowa Nzambi na bo kele santu. (Tanga Kubasika 15:1, 11.) Ya kieleka, bantu ya Ezipte yina vandaka kusambila banzambi ya luvunu vandaka ve santu. Bantu ya Kanana yina vandaka kusambila mpi banzambi ya luvunu, vandaka mpi ve santu. Ntangu bo vandaka kusambila banzambi na bo, bo vandaka kupesa bimenga ya bana mpi bo vandaka kusala mansoni. (Levi 18:3, 4, 21-24; Kul. 18:9, 10) Kansi Yehowa kele ve bonso banzambi yina ya luvunu. Yandi ke songaka ve ata fioti bansadi na yandi na kusala mambu ya mbi. Yandi kele santu na mambu yonso. Mambu yina bo sonikaka na kinzanza mosi ya wolo yina bo vandaka kutula na tirbani ya nganga-nzambi ya nene monisaka yo pwelele. Bo sonikaka mambu yai na kinzanza yango: “Busantu kele ya Yehowa.”—Kub. 28:36-38.

⁷ Mambu yina bo sonikaka na kinzanza yina vandaka kundimisa konso muntu yina vandaka kumona yo nde Yehowa kele kibeni santu. Ebuna nki beto lenda tuba sambu na muntu ya Izraele yina lendaka ve kumona kinzanza yina sambu yandi lendaka ve kupusana pene-pene ya nganga-nzambi ya nene? Keti yandi vandaka kuzaba nde Yehowa kele santu? Ee. Bantu yonso ya Izraele vandaka kuwa mambu yina bo sonikaka na kinzanza yina sambu bo vandaka kutanga Nsiku na ntwala ya babakala, ya bankento mpi ya bana. (Kul. 31:9-12) Kana nge vandaka pana, nge zolaka kuwa mambu yai: “Mono kele Yehowa Nzambi na beno, mpi beno fwete . . . vanda santu, sambu mono kele santu.” “Beno fwete vanda santu sambu na mono, sambu mono Yehowa, mono kele santu.”—Levi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Levi 19:2 mpi 1 Piere 1:14-16 ke longa beto nki?

 ⁸ Ntangu yai, beto tula dikebi na mambu yina Yehowa tubaka nde bo fwete tangila bantu yonso ya Izraele. Mambu yango kele na Levi 19:2. Yehowa songaka Moize nde: “Tubila kimvuka ya mvimba ya bantu ya Izraele nde, ‘beno fwete vanda santu, sambu mono, Yehowa Nzambi na beno, mono kele santu.’” Mbala ya nkaka ntumwa Piere vutukilaka mambu yina kele na Levi 19:2 ntangu yandi vandaka kusiamisa Bakristu na ‘kukuma bantu ya santu.’ (Tanga 1 Piere 1:14-16.) Bubu yai, beto kele ve na nsi ya Nsiku ya Moize. Kansi mambu yina ntumwa Piere sonikaka ke monisa nde mambu yina kele na Levi 19:2 kele kieleka. Yo ke monisa nde Yehowa kele santu mpi bantu yina ke zolaka yandi fwete sala bikesa ya kuvanda santu. Beto fwete sala bikesa ya kuvanda santu ata beto kele ti kivuvu ya kuzinga na zulu to na ntoto yina ta kuma paladisu.—1 Pie. 1:4; 2 Pie. 3:13.

9. Inki malongi beto ta baka na Levi kapu 19?

⁹ Beto ke zolaka kusepedisa Nzambi na beto yina kele santu yo yina beto ke zolaka kuzaba mutindu ya kukuma santu. Yehowa ke songaka beto mambu ya mfunu yina beto lenda sala sambu na kukuma santu. Mambu yango kele na Levi kapu 19. Muntu mosi ya mayele, Marcus Kalisch, Mu-ebreo, tubaka nde: “Yo ke monana nde kapu 19 kele kapu ya kuluta mfunu ya mukanda ya Levi mpi kapu ya kuluta mfunu na mikanda tanu ya ntete ya Biblia.” Kuvila ve nde Levi 19 ke yantika ti bangogo yai: “Beno fwete vanda santu.” Beto tadila ntangu yai mwa baverse ya kapu yango ya ke longa beto mutindu ya kuvanda santu na luzingu na beto ya konso kilumbu.

10-11. Levi 19:3 ke tuba nde beto fwete sala nki mpi sambu na nki yo kele mfunu?

¹⁰ Na nima ya kusonga bantu ya Izraele nde bo fwete vanda santu, Yehowa yikaka nde: “Konso muntu na kati na beno fwete zitisa mama na yandi mpi tata na yandi . . . Mono kele Yehowa Nzambi na beno.”—Levi 19:2, 3.

¹¹ Ya kieleka, beto fwete sadila nsiku ya Nzambi ya kulemfukila bibuti na beto. Kilumbu mosi, muntu mosi yulaka Yezu nde: “Nki mambu ya mbote mono fwete sala sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula?” Na kati ya mambu yina Yezu songaka yandi na kusala, yandi songaka yandi mpi nde yandi fwete zitisa tata na yandi ti  mama na yandi. (Mat. 19:16-19) Yezu teleminaka kikalulu ya mbi ya Bafarize mpi ya balongi ya bansiku sambu bo vandaka kuzola ve kusadisa bibuti na bo. Yo yina, bo “kumisaka ndinga ya Nzambi kukonda mfunu.” (Mat. 15:3-6) Yezu pesaka mbandu mosi ya ke monisa nde bo “kumisaka ndinga ya Nzambi kukonda mfunu” mutindu bo vandaka kulemfuka ve na nsiku ya tanu na kati ya Bansiku Kumi mpi nsiku yina kele na Levi 19:3. (Kub. 20:12) Diaka, kuvila ve nde nsiku yina kele na Levi 19:3 ya ke tubila kulemfukila mama mpi tata, kele na nima ya bangogo yai: “Beno fwete vanda santu, sambu mono, Yehowa Nzambi na beno, mono kele santu.”

12. Inki beto lenda sala sambu na kulemfuka na nsiku yina kele na Levi 19:3?

¹² Ntangu beto ke yindula nsiku yina Yehowa pesaka ya kuzitisa bibuti, beto lenda kudiyula nde: ‘Keti mono ke zitisaka kibeni bibuti na mono?’ Kana nge ke mona nde yo lombaka nde nge sala diaka mambu mingi sambu na kuzitisa bo, nge lenda baka lukanu ya kuyidika mambu ya nkaka ntangu yai. Kana na bamvula me luta nge salaka ve mambu mingi sambu na bibuti na nge, nge lenda sala yonso sesepi yai sambu na kulutisa ntangu mingi ti bo mpi sambu na kusadisa bo diaka mingi. To nge lenda pesa bo bima yina bo kele na yo mfunu, nge lenda sadisa bo na mambu ya kimpeve mpi kumonisa bo nde nge ke zolaka bo. Kana nge ke sala mutindu yina, yo ta monisa nde nge ke zitisa nsiku yina kele na Levi 19:3.

13. (a) Levi 19:3 ke longa beto diaka nki? (b) Inki mutindu bubu yai beto lenda landa mbandu ya Yezu ya kele na Luka 4:16-18?

¹³ Levi 19:3 ke longa beto diambu ya nkaka na yina me tala kukuma santu. Yo ke tubila kuzitisa Kisabatu. Beto Bakristu, beto kele ve na nsi ya Nsiku ya Moize yo yina, beto ke zitisaka ve Kisabatu. Ata mpidina, beto lenda baka malongi mingi na mutindu bantu ya Izraele vandaka kuzitisa Kisabatu mpi na mutindu yo vandaka kunatila bo mambote. Na Kisabatu, bo vandaka ve kusala bisalu na bo; bo vandaka kupema mpi bo vandaka kusala mambu ya kimpeve. * Yo yina, na kilumbu ya Kisabatu Yezu vandaka kukwenda na sinagoga na bwala na bo mpi yandi vandaka kutanga Ndinga ya Nzambi. (Kub. 31:12-15; tanga Luka 4:16-18.) Nsiku ya Nzambi ya kele na Levi 19:3 ya ke tuba nde “beno fwete zitisa bisabatu,” fwete pusa beto na kusumba mwa ntangu konso kilumbu sambu na kusala mambu ya kimpeve. Keti nge ke mona nde nge fwete sala bikesa mingi sambu na kulemfuka na nsiku yina? Kana nge ke baka mwa ntangu ya kusala mambu ya kimpeve mbala na mbala, yo ta sadisa nge na kukuma ti kinduku ya ngolo ti Yehowa sambu yo ta sadisa nge na kukuma santu.

14. Inki kieleka ya mfunu mingi Levi kapu 19 ke tubila?

¹⁴ Levi kapu 19 ke vutukila mbala na mbala kieleka mosi ya mfunu mingi yina ta sadisa beto na kubikala santu. Verse 4 me suka ti bangogo yai: “Mono kele Yehowa Nzambi na beno.” Bangogo yina to bangogo ya mutindu mosi, kele mbala 16 na Levi kapu 19. Yo ke yibusa beto nsiku ya ntete ya ke tuba nde: “Mono kele Yehowa Nzambi na nge . . . Nge fwete vanda ve ti banzambi ya nkaka katula mono.” (Kub. 20:2, 3) Bakristu yonso yina ke zola kukuma santu fwete sala yonso sambu ata kima mosi ve to muntu mosi kubebisa kinduku na yandi ti Yehowa. Beto kele Bambangi ya Yehowa yo yina beto fwete sala ve ata kima mosi yina ta vweza zina ya santu ya Nzambi.—Levi 19:12; Yez. 57:15.

15. Baverse ya kele na Levi kapu 19 ya ke tubila bimenga ya bambisi fwete pusa beto na kusala nki?

¹⁵ Bantu ya Izraele monisaka nde bo ndimaka nde Yehowa kele Nzambi na bo ntangu bo vandaka kulemfukila bansiku na yandi. Levi 18:4 ke tuba nde: “Beno fwete lemfukila bankanu na  mono, mpi beno fwete zitisa bansiku na mono mpi kulanda yo. Mono kele Yehowa Nzambi na beno.” Kapu 19 ke tubila mwa “bansiku” yina Yehowa pesaka bantu ya Izraele. Mu mbandu, baverse 5-8, 21, 22 ke tubila bimenga ya bambisi. Yo lombaka nde bantu ya Izraele kupesa bimenga yina na mutindu yina ta ‘vweza ve kima ya santu ya Yehowa.’ Ntangu beto ke tanga baverse yina, yo fwete pusa beto na kusepedisa Yehowa mpi na kupesa yandi lukumu ya kele bonso bimenga yina yandi ke ndimaka mutindu Baebreo 13:15 ke lomba beto na kusala.

16. Inki dilongi ya kele na Levi 19:19 ke sadisa beto na kuvanda ve bonso bantu yina ke sambilaka ve Yehowa?

¹⁶ Sambu na kukuma bantu ya santu, beto fwete ndima na kuvanda ve bonso bantu ya nsi-ntoto yai. Yo lenda vanda mpasi na kusala yo. Bantangu ya nkaka banduku ya nzo-nkanda, banduku ya kisalu, bantu ya dibuta yina ke sambilaka ve Yehowa mpi bantu ya nkaka lenda pusa beto na kusala mambu yina ta kanga beto nzila ya kusambila Yehowa na mutindu yina yandi ke zolaka. Kana bo sala mutindu yina, beto fwete baka lukanu mosi ya mfunu. Inki ta sadisa beto na kubaka lukanu ya mbote? Beto tadila dilongi ya mfunu ya kele na Levi 19:19. Yo ke tuba nde: “Nge fwete lwata ve lele yina bo me tunga ti bansinga ya mitindu zole yina bo me vukisa.” Nsiku yina vandaka kuswaswanisa dikanda ya Izraele ti makanda ya nkaka. Bubu yai, kana Mukristu me lwata bilele yina bo me sala ti bima yina bo me vukisa, mu mbandu coton, lain, polyester, yo kele mbi ve sambu beto kele ve na nsi ya Nsiku ya Moize. Kansi beto ke zolaka ve kuvanda bonso bantu yina ke ndimaka malongi yina kele ve na Biblia mpi bo ke salaka mambu yina Biblia ke buyaka. Ata bantu yango kele banduku ya nzo-nkanda, banduku ya kisalu to bantu ya dibuta. Ya kieleka, beto ke zolaka bantu ya mabuta na beto mpi bantu yina ke zingaka pene-pene ti beto. Kansi balukanu yina beto ke bakaka na luzingu na beto ke monisaka nde beto ke zolaka kulemfukila Yehowa ata balukanu yango ta sala nde beto vanda ve bonso bantu ya nkaka. Kuvila ve nde kuvanda na lweka sambu na Nzambi kele na kati ya mambu yina beto fwete sala sambu na kuvanda santu. Yo kele mfunu mingi kana beto ke sala bikesa ya kukuma santu.—2 Bak. 6:14-16; 1 Pie. 4:3, 4.

17-18. Inki dilongi ya mfunu beto ke baka na Levi 19:23-25?

¹⁷ Bangogo, “mono kele Yehowa Nzambi na beno” yibusaka bantu ya Izraele nde bo fwete tula kinduku na bo ti Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na bo. Inki mutindu? Levi 19:23-25 ke monisa mutindu ya kusala yo. (Tanga.) Beto tadila mambu ya baverse yina ke tuba vandaka kutendula sambu na bantu ya Izraele na nima ya kukota na Ntoto ya Lusilu. Kana muntu kukuna banti sambu na kudia bambuma na yo, yandi fwete dia ve bambuma ya banti yina na nsungi ya  bamvula tatu. Na mvula ya iya, yandi fwete tula bambuma ya banti yina na lweka sambu bo sadila yo na kisika ya santu ya Nzambi. Yandi ta dia bambuma ya banti yina kaka na mvula ya tanu. Nsiku yina sadisaka bantu ya Izraele na kubakisa nde bo fwete tula ve mambote na bo na kisika ya ntete. Yehowa vandaka kuzola nde bo ndima nde yandi ta pesa bo bima yina bo vandaka ti yo mfunu mpi yandi vandaka kuzola nde bo tula lusambu na yandi na kisika ya ntete na luzingu na bo. Yehowa vandaka kusala yonso sambu bo konda ve madia. Yandi siamisaka bo mpi na kupesa makabu na kisika ya santu, disongidila kisika yina bo vandaka kusambila yandi.

¹⁸ Nsiku yina kele na Levi 19:23-25 ke yibusa beto mambu yina Yezu tubaka na Disolo na Zulu ya Ngumba. Yandi tubaka nde: “Beno bika kudiyangisa . . . nde beno ta dia inki to beno ta nwa inki.” Yandi tubaka diaka nde: “Tata na beno yina kele na zulu me zaba nde beno kele na mfunu ya bima yai yonso.” Yehowa ta pesa beto bima yina beto kele na yo mfunu mutindu yandi ke salaka yo sambu na bandeke. (Mat. 6:25, 26, 32) Beto ke ndima nde Yehowa ta pesa beto bima yina beto kele ti yo mfunu. Beto ke pesaka mpi “makabu ya mawa” sambu na kusadisa bantu yina ke niokwama mpi beto ke bulaka ve tango ntangu beto ke salaka yo. Beto ke vandaka mpi na kiese ya kupesa makabu sambu yo sadisa dibundu na kusala badepanse. Yehowa ke monaka mambu yonso yina beto ke salaka sambu na kupesa maboko na lusambu na yandi mpi yandi ta futa beto. (Mat. 6:2-4) Ntangu beto ke salaka mambu yina, beto ke monisaka nde beto ke bakisaka malongi yina kele na Levi 19:23-25.

19. Inki mambote nge me baka na baverse ya Levi kapu 19 yina beto me tubila na disolo yai?

¹⁹ Beto me tadila mwa baverse ya Levi kapu 19 mpi yo me sadisa beto na kubakisa mambu yina beto lenda sala sambu na kuvanda bonso Nzambi na beto yina kele santu. Ntangu beto ke landaka mbandu na yandi, beto ke salaka bikesa ya ‘kukuma bantu ya santu na bikalulu na beto yonso.’ (1 Pie. 1:15) Bantu mingi yina ke sambilaka ve Yehowa ke monaka bikalulu ya mbote ya bansadi na yandi. Nkutu yo me pusaka bantu ya nkaka na kukumisa Yehowa. (1 Pie. 2:12) Kansi beto lenda baka diaka malongi mingi na Levi kapu 19. Disolo ya ke landa ta tubila baverse ya nkaka ya Levi kapu 19 mpi yo ta sadisa beto na kuzaba mitindu ya nkaka ya ‘kukuma bantu ya santu,’ mutindu ntumwa Piere siamisaka beto.