1-2. Inki beto monaka na disolo ya me luta mpi nki beto ta tubila na disolo yai?

NA DISOLO ya me luta, beto monaka malongi ya mfunu yina kele na Levi kapu 19. Mu mbandu, mutindu verse 3 ke monisa yo, Yehowa songaka bantu ya Izraele na kuzitisa bibuti na bo. Beto tubilaka mpi mutindu beto lenda sadila nsiku yina bubu yai kana beto ke pesa bibuti na beto bima yina bo kele na yo mfunu, kana beto ke monisa bo nde beto ke zolaka bo mpi kana beto ke sadisa bo na mambu ya kimpeve. Kaka na verse yina, Nzambi yibusaka bantu ya Izraele mfunu ya kuzitisa Kisabatu. Beto longukaka nde ata beto ke zitisaka ve nsiku ya Kisabatu bubu yai, beto lenda sadila dilongi na yo kana beto ke bumba ntangu ya kusala mambu ya kimpeve mbala na mbala. Kana beto sala mutindu yina, beto ta monisa nde beto ke sala bikesa ya kuvanda santu mutindu Levi 19:2 mpi 1 Piere 1:15 ke lomba beto na kusala.

² Na disolo yai, beto ta landa kutubila Levi kapu 19. Kapu yina ke longa beto mutindu beto lenda sadila bantu yina kele ti bifu na nitu mambu ya mbote, mutindu beto lenda vanda masonga na mambu ya mumbongo mpi mutindu beto lenda monisa nde beto ke zolaka bantu ya nkaka. Beto fwete vanda santu sambu Nzambi na beto kele santu. Yo yina beto tala malongi yina beto lenda baka.

3-4. Mutindu nsiku yina kele na Levi 19:14 ke monisa yo, yo lombaka nde bantu ya Izraele kusadila bifwa-makutu mpi bifwa-meso mambu nki mutindu?

³ Tanga Levi 19:14. Yehowa songaka bansadi na yandi na kusadila bantu yina vandaka ti bifu na nitu mambu ya mbote. Mu mbandu, Yehowa songaka bo nde bo fwete singa ve kifwa-makutu. Kusinga  ya verse yina ke tubila vandaka kutendula mpi kuniokula muntu to kutuba mambu ya mbi sambu na yandi. Kusala mutindu yina vandaka diambu ya mbi kibeni sambu na kifwa-makutu. Sambu yandi ta wa ve mambu ya mbi yina bo ke tuba sambu na yandi mpi yandi ta kuka ve kuvutula.

⁴ Diaka, na verse 14 Nzambi songaka bansadi na yandi nde bo fwete “tula ve sakuba na ntwala ya kifwa-meso.” Mukanda mosi ke tuba mambu yai sambu na bantu yina vandaka ti bifu na nitu: “Na Moyen-Orient, bantu vandaka kusadila bantu yina vandaka ti bifu na nitu mambu na nku yonso mpi bo vandaka kusadila bo mambu ya mbi.” Mbala ya nkaka bantu ya nku vandaka kutula kima mosi na ntwala ya kifwa-meso sambu yandi tutana ti yo mpi yandi wa mpasi to bo vandaka kusala yo sambu na kuseka yandi. Yo vandaka diambu ya nku kibeni. Nsiku yina kele na verse 14, sadisaka bansadi ya Yehowa na kubakisa nde bo fwete wila bantu yina vandaka ti bifu na nitu mawa.

5. Inki mutindu beto lenda wila bantu yina kele ti bifu na nitu mawa?

⁵ Yezu wilaka bantu yina vandaka ti bifu na nitu mawa. Keti nge ke yibuka nsangu yina yandi tindilaka Yoane Mbotiki? Yandi tubaka nde: “Bifwa-meso ke mona, bantu ya makulu-kifu ke tambula, bantu yina kele na maladi ya lepre ke kuma bunkete, bifwa-makutu ke wa, bafwa ke futumuka.” Ntangu bantu yonso monaka mambu ya kuyituka yina Yezu salaka, “bo pesaka Nzambi lukumu.” (Luka 7:20-22; 18:43) Bakristu ke vandaka na kiese ya kulanda mbandu ya Yezu ya kuwila bantu yina kele ti bifu na nitu mawa. Beto ke sadilaka bo mambu ya mbote, beto ke zitisaka bo mpi beto ke monisilaka bo ntima-nda. Ya kieleka, Yehowa me pesaka beto ve ngolo ya kusala mambu ya kuyituka bonso Yezu. Kansi beto kele ti dibaku ya kusonga bifwa-meso to bantu yina kele bifwa-meso na kimpeve nsangu ya mbote ya me tala paladisu, kisika yina bantu ta vanda ti sante ya mbote mpi kimpeve ya mbote. (Luka 4:18) Nsangu yina ya mbote ke sadisa dezia bantu mingi na kupesa Nzambi lukumu.

6. Inki mutindu Levi kapu 19 ke sadisa beto na kubakisa mbote Bansiku Kumi?

⁶ Baverse ya nkaka ya Levi kapu 19 ke sadisa beto na kubakisa mbote Bansiku Kumi. Mu mbandu, nsiku ya nana tubaka nde: “Nge fwete  yiba ve.” (Kub. 20:15) Muntu mosi lenda yindula nde kana yandi ke bakaka ve kima ya muntu ya nkaka kukonda nswa, yo ke tendula nde yandi ke lemfukaka na nsiku yina. Kansi yo lenda vanda nde yandi ke yibaka na mutindu ya nkaka.

7. Inki mambu muntu ya mumbongo lenda sala yina ta monisa nde yandi ke lemfuka ve na nsiku ya nana ya ke tubila kuyiba?

⁷ Muntu ya mumbongo lenda yindula nde yandi me yibaka ve sambu yandi me bakaka ntete ve kima ya muntu kukonda nswa. Kansi, keti yandi ke vandaka masonga na mumbongo yina yandi ke salaka? Na Levi 19:35, 36, Yehowa tubaka nde: “Beno fwete sadila ve bitesilu ya luvunu ntangu beno ke tesa nda, kizitu, to bima ya masa. Beno fwete sadila kilo ya sikisiki, bitesilu ya kizitu ya sikisiki, kitesilu ya sikisiki ya bima ya kuyuma mpi kitesilu ya sikisiki ya bima ya masa.” Kana muntu yina ke sala mumbongo ke sadila bitesilu ya luvunu sambu na kukusa bantu yina ke sumba, yo ke tendula nde yandi ke yiba bo. Baverse ya nkaka diaka ya Levi kapu 19 ke monisa yo mpi pwelele.

8. Inki mutindu mambu yina kele na Levi 19:11-13 sadisaka Bayuda na kusadila dilongi yina kele na nsiku ya nana mpi nki lenda sadisa beto na kusadila yo?

⁸ Tanga Levi 19:11-13. Levi 19:11 ke yantika ti bangogo yai: “Beno fwete yiba ve.” Verse 13 ke tuba nde: “Nge fwete kusa ve nkweno na nge.” Yo yina kana muntu kele ve masonga ntangu yandi ke sala mumbongo, yo ke tendula nde yandi ke yibaka. Nsiku ya nana tubaka nde kuyiba kele mbi. Kansi mambu yina kele na Levi sadisaka Bayuda na kubakisa mutindu bo lenda sadila dilongi ya kele na nsiku yina, disongidila mutindu bo lenda vanda masonga na mambu yonso yina bo ke sala. Yo kele mbote na kuyindula mutindu Yehowa ke tadilaka luvunu mpi kuyiba. Beto lenda kudiyula nde: ‘Kana mono yindula mambu yina Levi 19:11-13 ke tuba, keti mono ke bakisa nde mono fwete soba mambu ya nkaka na luzingu na mono, mingi-mingi mutindu na mono ya kusala mumbongo?’

9. Inki mutindu nsiku yina kele na Levi 19:13 vandaka kusadisa bantu ya kisalu?

⁹ Kele ti diambu ya nkaka ya me tala kuvanda masonga yina Mukristu yina ke sala ti bantu na yandi ya kisalu fwete sala. Levi 19:13 ke suka ti bangogo yai: “Nge fwete kanga ve mpimpa ya mvimba tii na suka lufutu ya muntu ya kisalu yina ke bakaka lufutu.” Na Izraele bo vandaka kufuta bantu yina vandaka kusala kisalu ya bilanga, bayina vandaka kubaka lufutu na nsuka ya konso kilumbu. Kana bo me futa ve muntu yina me sala kisalu na nsuka ya kilumbu, yo lenda sala nde yandi vanda ve ti mbongo ya kudisa dibuta na yandi kilumbu yina. Yehowa tubaka nde: “Yandi kele na mpasi mpi luzingu na yandi kele na lufutu na yandi.”—Kul. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Inki dilongi beto ke baka na Levi 19:13?

¹⁰ Bubu yai bo ke futaka ve bantu mingi ya kisalu konso kilumbu. Bankaka bo ke futaka bo na nsuka ya ngonda mpi bankaka bo ke futaka bo mbala zole na ngonda. Ata mpidina, dilongi yina kele na Levi 19:13 kele kaka mfunu. Bamfumu ya nkaka ya kisalu ke sadilaka ve bantu na bo ya kisalu mambu na masonga yonso. Sambu bo ke futaka bo ve mbongo ya me fwana. Bo ke zabaka nde bantu yina ya kisalu kele na mpasi mpi bo lenda landa kaka kusala ti bo ata bo ke futa bo mbongo fioti. Bamfumu ya kisalu yina ke salaka mutindu yina ke ‘kangaka lufutu ya muntu ya kisalu yina ke bakaka lufutu.’ Mukristu yina kele ti bantu ya kisalu fwete sala yonso sambu na kusadila bantu na yandi ya kisalu mambu na masonga yonso. Ntangu yai, beto tadila malongi ya nkaka yina beto ke baka na Levi kapu 19.

11-12. Inki Yezu tubaka ntangu yandi vutukilaka mambu yina kele na Levi 19:17, 18?

¹¹ Nzambi ke zolaka nde beto suka kaka ve na kubuya kusadila bantu ya nkaka mambu ya mbi. Kansi yandi ke zolaka mpi nde beto sadila bo mambu  ya nkaka. Mambu yango kele na Levi 19:17, 18. (Tanga.) Nsiku ya kele na verse yina ke tuba pwelele nde: “Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.” Mukristu fwete sala yo sambu na kusepedisa Nzambi.

¹² Beto tala mutindu Yezu monisaka mfunu ya nsiku yina kele na Levi 19:18. Kilumbu mosi, Mufarize mosi yulaka Yezu nde: “Inki kele nsiku ya kuluta nene na kati ya Nsiku?” Yezu songaka yandi nde “nsiku ya kuluta nene mpi ya ntete” kele yai: Beto fwete zola Yehowa Nzambi na beto na ntima na beto ya mvimba, na moyo na beto ya mvimba, mpi na mabanza na beto yonso. Na nima Yezu vutukilaka mambu yina kele na Levi 19:18 mpi yandi tubaka nde: “Ya zole, ya me fwanana ti yo, yo yai: ‘Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.’” (Mat. 22:35-40) Beto lenda sala mambu mingi sambu na kumonisa nde beto ke zolaka bantu ya nkaka. Beto lenda longuka mambu yango na Levi kapu 19.

13. Inki mutindu Yozefi sadilaka mambu yina kele na Levi 19:18?

¹³ Mutindu ya nkaka ya kumonisa nde beto ke zolaka bantu ya nkaka kele ya kusadila mambu yina Levi 19:18 ke tuba. Yo ke tuba nde: ‘Nge fwete vutula ve mbi to kubumbila bantu kimbeni na ntima.’ Bantu mingi na kati na beto me zaba muntu mosi yina bumbilaka muntu ya nkaka kimbeni na ntima bamvula mingi. Mu mbandu yandi bumbilaka nduku na yandi ya kisalu, nduku na yandi ya nzo-nkanda, mpangi mosi ya dibuta to muntu mosi ya dibuta kimbeni na ntima. Kuvila ve nde bampangi kumi ya Yozefi bumbilaka yandi kibeni na ntima mpi nsuka-nsuka yo pusaka bo na kusala Yozefi diambu ya mbi kibeni. (Kuy. 37:2-8, 25-28) Kansi Yozefi vutudilaka bo ve mambu ya mbi. Ntangu yandi kumaka mfumu, yandi vandaka ti dibaku ya kuvutudila bo mbi kansi yandi salaka yo ve; yandi wilaka bo mawa. Yozefi bumbilaka bo ve kimbeni na ntima. Yandi salaka mambu yina Levi 19:18 ke tuba.—Kuy. 50:19-21.

14. Sambu na nki beto fwete landa kusadila malongi yina kele na Levi 19:18?

¹⁴ Bakristu yina ke zola kusepedisa Nzambi fwete landa mbandu ya Yozefi. Yandi lolulaka bampangi na yandi, yandi vutudilaka bo ve mbi mpi yandi bumbilaka bo ve kimbeni na ntima. Yo kele mpi mambu yina Yezu songaka beto na kusala na kisambu ya mbandu. Yandi  tubaka nde beto fwete lolula bantu yina ke sadila beto mambu ya mbi. (Mat. 6:9, 12) Ntumwa Polo mpi songaka Bakristu nde: “Bampangi ya mono ke zolaka mingi, beno vutula ve mbi sambu na mbi.” (Bar. 12:19) Yandi tubaka diaka nde: “Beno landa kukanga-ntima na mambu ya bantu ya nkaka mpi beno landa kulolulana na ntima ya mvimba ata muntu mosi kele na makambu ti muntu ya nkaka.” (Bakol. 3:13) Minsiku ya Yehowa ke sobaka ve. Beto fwete landa kusadila malongi yina kele na nsiku ya kele na Levi 19:18 sambu yo kele kaka mfunu tii bubu yai.

15. Pesa mbandu ya ke sadisa beto na kubakisa nde yo kele mbote na kuvila mambu ya mbi yina bo me sadila beto?

¹⁵ Beto tadila mbandu mosi. Beto lenda fwanisa mpasi yina beto ke wa ti mputa. Mputa ya nkaka ke vandaka fioti mpi ya nkaka ke vandaka nene. Mu mbandu kana beto ke zenga ndunda, mbele lenda lwadisa beto mwa fioti na musapi. Yo lenda sala beto mpasi kansi mpasi yango ta wumela ve. Na nima ya kilumbu mosi to zole, beto lenda zaba diaka ve kisika yina mwa mputa yango vandaka. Mutindu mosi, mambu ya nkaka ya mbi yina bantu ke sadilaka beto ke salaka beto ve mpasi mingi. Mu mbandu, nduku mosi lenda tuba to yandi lenda sala diambu mosi kukonda kuyindula mpi yo lenda sala beto mpasi. Beto lenda lolula yandi kukonda mpasi. Kansi kana beto kele ti mputa ya nene, munganga lenda tunga beto yo mpi kukanga beto bande. Kana beto ke simba-simba mputa yango, yo lenda fwa ve nswalu mpi nkutu yo lenda kuma diaka nene. Diambu ya mawa kele nde muntu lenda sala mutindu mosi kana muntu ya nkaka me sala diambu yina me pesa yandi mpasi mingi. Yandi lenda landa kuyindula diambu yina ya mbi ya ke pesa yandi makasi mpi ya ke sala yandi mpasi mingi. Bantu yina ke bumbilaka bantu ya nkaka kimbeni na ntima ke kudipesaka mpasi bo mosi. Yo kele mbote mingi na kusadila mambu yina kele na Levi 19:18.

16. Mutindu Levi 19:33, 34 ke monisa yo, nki mutindu bantu ya Izraele vandaka kusadila banzenza mambu mpi nki yo ke longa beto?

¹⁶ Ntangu Yehowa songaka bantu ya Izraele na kuzola bampangi na bo, yo ke tendula ve nde yandi songaka bo nde bo fwete zola kaka bantu ya dikanda ya Izraele. Yandi songaka bo na kuzola mpi banzenza yina vandaka kuzinga ti bo. Mambu yina kele na Levi 19:33, 34. (Tanga.) Yandi songaka bantu ya Izraele na kusadila munzenza mambu bonso “munkwa-nsi” mpi na ‘kuzola yandi’ bonso bo mosi. Mu mbandu, nsiku tubaka nde bantu ya Izraele fwete bika banzenza  mpi bansukami kulokuta bima yina vandaka kubikala na bilanga na bo. (Levi 19:9, 10) Bakristu mpi bubu yai fwete sadila nsiku yina ya kuzola banzenza. (Luka 10:30-37) Inki mutindu? Bantu mingi na ntoto ya mvimba, me katukaka na bansi na bo sambu na kuzinga na bansi ya nkaka mpi mbala ya nkaka, bankaka ke zingaka pene-pene ti nge. Beto fwete sadila babakala, bankento mpi bana yina kele banzenza mambu na luzitu yonso.

17-18. (a) Levi 19:2 mpi 1 Piere 1:15 ke songa beto na kusala nki? (b) Inki kele kisalu ya mfunu yina ntumwa Piere songaka beto na kusala?

¹⁷ Levi 19:2 mpi 1 Piere 1:15 ke songa bansadi ya Nzambi na kuvanda santu. Baverse mingi ya nkaka ya Levi kapu 19 lenda sadisa beto na kuzaba mambu yina beto lenda sala sambu Yehowa kundima beto. Beto me tadila baverse yina me sadisa beto na kuzaba mambu ya mbote yina beto fwete sala mpi mambu yina beto fwete sala ve. * Masonuku ya Kigreki ya Bukristu ke monisa nde Yehowa ke zola nde beto landa kusadila malongi yina beto me longuka na luzingu na beto. Ntumwa Piere yikaka diambu mosi.

¹⁸ Mbala ya nkaka, beto ke salaka mambu ya kimpeve mbala na mbala mpi beto ke sadilaka bantu mambu ya mbote. Kansi Piere songaka Bakristu na kusala diaka diambu mosi ya mfunu. Na ntwala nde Piere kusonga beto na kukuma bantu ya santu na bikalulu na beto yonso, yandi tubaka nde: “Beno yidika mabanza na beno sambu na kisalu.” (1 Pie. 1:13, 15) Inki kele kisalu yango? Piere tubaka nde bampangi ya Kristu yina bo me tulaka mafuta ta “zabisa bisika yonso bikalulu ya kuluta mbote ya Muntu yina bingaka” bo. (1 Pie. 2:9) Bakristu yonso bubu yai kele ti dibaku ya kusala kisalu ya kuluta mfunu, kisalu yina ke sadisaka bantu mingi kuluta konso kisalu yina beto ke salaka. Beto bantu ya santu, beto kele ti dibaku ya nene ya kusala kisalu ya kusamuna mpi ya kulonga nsangu ya mbote mbala na mbala ti kikesa yonso. (Mar. 13:10) Kana beto ke sala yonso sambu na kusadila malongi yina kele na Levi kapu 19, beto ta monisa nde beto ke zolaka Nzambi mpi bantu ya nkaka. Beto ta monisa mpi nde beto ke zola kukuma bantu ya santu na bikalulu na beto yonso.