1-2. Inki beto fwete landa kusala na nima ya mbotika? Tendula.

 MBALA ikwa nge ke kombaka nzo na nge? Mbala ya nkaka nge ke kombaka yo mbote-mbote na ntwala nde nge basika. Ebuna nki ta salama kana nge ke komba yo diaka ve? Mutindu nge me zaba yo, pusiere mpi mvindu ta fuluka nswalu. Sambu nzo na nge kuvanda bunkete, nge fwete komba yo mbala na mbala.

² Beto fwete sala mpi mutindu mosi sambu na mabanza na beto mpi kimuntu na beto. Ya kieleka, na ntwala ya kubaka mbotika beto salaka bikesa sambu na kusala bansoba ya me fwana na luzingu na beto sambu ‘na kukatula na nitu na beto mvindu yonso ya kinsuni mpi ya mpeve.’ (2 Bak. 7:1) Ntangu yai beto fwete sadila ndongisila ya ntumwa Polo ya ‘kulanda kukuma ya mpa.’ (Baef. 4:23) Sambu na nki beto fwete landa kusala bikesa sambu na kukuma ya mpa? Sambu pusiere mpi mvindu ya nsi-ntoto yai lenda fuluka nswalu na kati na beto. Sambu yo kumina beto ve mpi sambu beto landa kusepedisa Yehowa, beto fwete tadila mbala na mbala mabanza na beto, kimuntu na beto mpi bampusa na beto.

3. ‘Kukumisa mabanza ya mpa’ ke tendula nki? (Baroma 12:2)

³ Inki beto fwete sala sambu na kukumisa mabanza na beto ya mpa, disongidila kusoba mutindu na beto ya kuyindula? (Tanga Baroma 12:2.) Ngogo ya Kigreki ya bo me balula na bangogo “beno kumisa mabanza na beno ya mpa” lenda tendula “beno yidika mabanza na beno.” Yo yina sambu na kukumisa mabanza na beto ya mpa beto fwete suka ve kaka na kuvanda ti mwa bikalulu  ya mbote. Kansi beto fwete kuditadila mbote-mbote sambu na kuzaba kimuntu na beto ya kati mpi kusala bansoba ya me fwana sambu beto lemfuka na bansiku yonso ya Yehowa. Beto fwete sala yo ve kaka mbala mosi kansi beto fwete landa kusala yo.

4. Inki beto fwete sala sambu nsi-ntoto yai kuyala ve bangindu na beto?

⁴ Ntangu beto ta kuma bantu ya kukuka, ntangu yonso beto ta sepedisaka Yehowa na mambu yonso yina beto ta salaka. Kansi bubu yai, beto fwete landa kusala ngolo sambu na kusepedisa Yehowa. Polo monisaka nde kukuma ti mabanza ya mpa mpi kuzaba luzolo ya Nzambi ke tambulaka nzila mosi mutindu Baroma 12:2 ke monisa yo. Na kisika ya kubika nde nsi-ntoto yai kuyala beto, beto fwete kuditadila mbote-mbote sambu na kuzaba kana beto ke bikaka kibeni nde mambu yina beto ke sala kuwakana ti bangindu ya Nzambi. Beto fwete baka ve balukanu ya ke wakana ti nsi-ntoto yai.

5. Inki beto fwete sala mutindu kilumbu ya Yehowa me kuma pene-pene? (Tala kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

⁵ Beto tadila diambu yai: Yehowa ke zolaka nde beto ‘vingila mpi beto yibuka ntangu yonso kilumbu na yandi.’ (2 Pie. 3:12) Kudiyula nde: ‘Keti mambu yina mono ke salaka ke monisaka kibeni nde mono ke bakisa nde nsi-ntoto yai ta fwa ntama mingi ve? Keti balukanu yina mono ke bakaka ya me tala kusala banzo-nkanda ya nda mpi kisalu yina mono ta sala ke monisaka nde kusadila Yehowa kele kima ya kuluta mfunu na luzingu na mono? Keti mono ke ndimaka kibeni nde Yehowa ta lungisa bampusa na mono mpi ya dibuta na mono to keti ntangu yonso mono ke kudiyangisaka sambu na bima ya kinsuni?’ Yehowa ke waka kiese mingi ntangu yandi ke monaka beto ke sala bikesa ya kusala luzolo na yandi na mambu yonso yina beto ke sala.​—Mat. 6:25-27, 33; Bafil. 4:12, 13.

6. Inki beto fwete landa kusala?

 ⁶ Beto fwete tadila mbala na mbala mabanza na beto mpi beto fwete sala bansoba ya me fwana. Polo songaka Bakristu ya Korinto nde: “Beno landa kudimeka sambu na kuzaba kana beno kele na lukwikilu; beno landa kuditala kana beno kele nki mutindu.” (2 Bak. 13:5) Kuvanda “na lukwikilu” ke tendula ve kaka kukwenda na balukutakanu mpi kulonga nsangu ya mbote mbala na mbala. Kansi yo ke tadila mpi mabanza na beto, mambu yina beto ke salaka mpi bikuma yina ke pusaka beto na kusala mambu. Sambu na kukumisa mabanza na beto ya mpa, beto fwete longuka, kuyindula mutindu Nzambi ke yindulaka mpi beto fwete sala mambu yina kele mfunu sambu na kusala luzolo ya Yehowa.​—1 Bak. 2:14-16.

7. Mutindu Baefezo 4:31, 32 ke monisa yo, nki diaka beto fwete sala mpi sambu na nki yo lenda vanda mpasi?

⁷ Tanga Baefezo 4:31, 32. Kima ya nkaka ya mfunu kele nde beto fwete “lwata kimuntu ya mpa.” (Baef. 4:24) Beto fwete sala bikesa sambu na kusala yo. Beto fwete katula bikalulu ya mbi mu mbandu, kimbeni ya ngolo, makasi mpi nganzi. Sambu na nki yo lenda vanda mpasi na kusala yo? Sambu yo lenda vanda mpasi kibeni na kusoba bikalulu ya nkaka ya mbi. Mu mbandu, Biblia ke tuba nde bantu ya nkaka ke “waka makasi nswalu” mpi bo ke “waka nganzi nswalu.” (Bing. 29:22) Muntu ya ke vandaka ti bikalulu ya mutindu yina fwete landa kusala bikesa ata na nima ya mbotika sambu na kusoba. Mbandu ya ke landa ke monisa yo.

8-9. Inki mutindu mbandu ya mpangi Stephen ke monisa nde beto fwete landa kukatula kimuntu ya ntama?

⁸ Mpangi Stephen vandaka kuwa makasi nswalu. Yandi ke tuba nde: “Ata na nima ya kubaka mbotika, mono landaka kusala yonso sambu na kuyambula kikalulu yina. Mu mbandu, kilumbu mosi ntangu mono vandaka kulonga nsangu ya mbote nzo na nzo, mono landaka muyibi yina yibaka radio na mono na kamio. Ntangu mono kumaka pene-pene ti yandi, yandi yambulaka radio mpi tinaka. Ntangu mono songaka bampangi ya nkaka yina beto vandaka kulonga nsangu ya mbote ti bo mutindu mono bakaka radio yina, nkuluntu mosi yulaka mono nde: ‘Stephen, nki nge zolaka kusala muyibi yina kana nge kangaka yandi?’ Ngiufula yina pusaka mono na kuyindula mingi mpi yo sadisaka mono na kulanda kusala bikesa sambu na kuwa ve makasi nswalu.” b

⁹ Mbandu ya mpangi Stephen ke monisa nde kikalulu mosi ya mbi lenda vutukila beto na kintulumukina ata beto yindulaka nde beto ke vandaka diaka ve ti yo. Kana mambu ya mutindu yina me kumina nge, kulemba ve nitu mpi kuyindula ve nde nge kele Mukristu ya mbi. Nkutu ntumwa Polo tubaka nde: “Ntangu mono ke zola kusala mambu ya mbote, mambu ya mbi kele na mono.” (Bar. 7:21-23) Bakristu yonso ya kukonda kukuka ke vandaka ti mwa bikalulu ya mbi yina ke landaka kuvutukila bo bonso pusiere mpi mvindu yina ke fulukaka na banzo na beto. Beto fwete landa kusala ngolo sambu na kuvanda bunkete. Inki mutindu beto lenda sala yo?

10. Inki beto fwete sala sambu na kuyambula bikalulu ya mbi? (1 Yoane 5:14, 15)

¹⁰ Samba Yehowa mpi songa yandi kikalulu ya mbi yina nge ke kuka ve kuyambula mpi ndima nde yandi ta wa kisambu na nge mpi yandi ta sadisa nge. (Tanga 1 Yoane 5:14, 15.) Yehowa ta katula ve kikalulu yina ya mbi na mutindu ya kuyituka kansi yandi ta pesa nge ngolo sambu nge monisa yo diaka ve. (1 Pie. 5:10) Yo yina sambu na kusala mambu ya ke wakana ti bisambu na nge, kusala ve mambu yina lenda sala nde kimuntu ya ntama kuvutukila nge. Mu  mbandu, kutala ve bafilme, baprograme ya televizio to kutanga ve masolo yina ke monisa nde bikalulu ya nge ke zola kuyambula kele mbi ve. Kubika ve nde mabanza na nge kulanda kuvanda ti banzala ya mbi.​—Bafil. 4:8; Bakol. 3:2.

11. Inki beto fwete sala sambu na kulanda kulwata kimuntu ya mpa?

¹¹ Ata nge me yambula kimuntu ya ntama, yo kele mfunu nde nge lwata kimuntu ya mpa. Inki mutindu nge lenda sala yo? Kuditudila lukanu ya kulanda mbandu ya Yehowa ntangu nge ke longuka bikalulu na yandi. (Baef. 5:1, 2) Mu mbandu ntangu nge ke tanga disolo mosi ya Biblia ya ke tubila kikalulu ya Yehowa ya kulolula, kudiyula nde: ‘Keti mono ke lolulaka bantu?’ Kana nge ke tanga disolo mosi ya ke monisa mutindu Yehowa wilaka bantu yina vandaka na mpasi mawa, kudiyula nde: ‘Keti mono ke wilaka bampangi yina kele bansukami mawa mpi keti mono ke sadisaka bo?’ Lwata kimuntu ya mpa sambu na kulanda kuvanda ti mabanza ya mbote mpi vanda ntima-nda ntangu nge ke sala yo.

12. Inki mutindu Biblia sobaka luzingu ya mpangi Stephen?

¹² Mpangi Stephen yina beto me tubila bakisaka nde melembe-malembe, yandi vandaka kulwata kimuntu ya mpa. Yandi ke tuba nde: “Banda ntangu yina mono bakaka mbotika, mono me kutanaka ti mambu mingi ya mpasi yina yo lombaka nde mono kudiyala sambu mono wa ve makasi. Mono ke tinaka bantu yina ke sosilaka mono mpi mono ke salaka yonso sambu mambu kubeba ve kibeni. Bantu mingi mpi nkento na mono sikisaka mono mutindu mono waka ve makasi nswalu na mambu yina. Nkutu mono mosi mpi yitukaka mingi mutindu mono waka ve makasi nswalu. Mono me sobaka ve kimuntu na mono na ngolo na mono mosi. Yo ke monisa kibeni nde Biblia ke sobaka luzingu ya bantu.”

13. Inki ta sadisa beto na kukuma ti banzala ya mbote? (Bagalatia 5:16)

¹³ Tanga Bagalatia 5:16. Yehowa ke pesaka beto mpeve santu na yandi sambu yo sadisa beto na kusala mambu ya mbote. Ntangu beto ke longukaka Ndinga ya Nzambi, beto ke bikaka nde mpeve santu ya Nzambi kupusa beto na kusala mambu ya mbote. Beto ke bakaka mpi mpeve santu ntangu beto ke kwendaka na balukutakanu. Na balukutakanu yina, beto ke lutisaka mpi ntangu ti bampangi na beto yina ke salaka bikesa sambu na kusala mambu ya mbote. Yo ke pesaka beto kikesa. (Baeb. 10:24, 25; 13:7) Kana beto ke samba Yehowa na ntima ya mvimba mpi kana beto ke bondila yandi sambu yandi sadisa beto na kuyambula bikalulu ya mbi, yandi ta pesa beto mpeve santu sambu yo sadisa beto na kulanda kusala bikesa ya kuyambula yo. Mbala ya nkaka, kusala mambu yina ta katula ve banzala na beto ya mbi kansi yo ta sadisa beto na kusala ve mambu yina banzala yina ya mbi ke pusa beto na kusala. Mutindu Bagalatia 5:16 ke tuba yo, bantu yina ke tambulaka na mpeve “ta lungisa ve ata nzala mosi ya kinsuni.”

14. Sambu na nki yo kele mfunu na kulanda kuwa banzala ya mbote?

¹⁴ Kana beto me yantika kusala mambu yina ke sadisa beto na kuvanda ti kinduku ya mbote ti Yehowa, yo kele mfunu na kulanda kusala yo mpi kulanda kuvanda ti banzala ya mbote. Sambu na nki? Sambu mbeni na beto mosi ke lalaka ve. Mbeni yango kele mpukumuna ya kusala mambu ya mbi. Ata na nima ya kubaka mbotika, beto lenda wa diaka nzala ya kusala bima yina beto fwete sala ve. Mu mbandu, kubula bansaka ya mbongo, kulawuka malafu mpi kutala pornografi. (Baef. 5:3, 4) Mpangi-bakala mosi yina kele leke ke tuba nde: “Kima  ya kuluta mpasi yina mono nwanaka ti yo sambu na kukatula kele nzala ya kuvukisa nitu ti babakala ya nkaka. Mono yindulaka nde banzala yina ta mana kansi mono landaka kuwa yo kaka.” Inki lenda sadisa nge kana nzala mosi ya mbi ke kwisila nge mingi?

15. Sambu na nki kuzaba nde banzala ya mbi ke kwisilaka “bantu yonso” ke pesa kikesa? (Tala kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁵ Kana nge ke nwana sambu na kukatula nzala ya mbi yina kele ngolo mingi, kuvila ve nde nge kele ve nge mosi. Biblia ke tuba nde: “Ata mpukumuna mosi ve me kwisilaka beno yina bantu ya nkaka me kutanaka na yo ve.” (1 Bak. 10:13a) Mbalula ya nkaka ke balulaka verse yina mutindu yai: “Konso mpukumunu yina me kwisila beno, yo kele kaka bonso bampukumunu yina ke kwisilaka bantu yonso.” Bo sonikaka mambu yina sambu na Bakristu ya babakala mpi ya bankento yina vandaka kuzinga na Korinto. Na ntwala ya kukuma Bakristu, bankaka vandaka kusala bizumba, kuvukisa nitu babakala ti babakala, mpi bo vandaka kulawuka malafu. (1 Bak. 6:9-11) Keti nge ke yindula nde na nima ya kubaka mbotika bo vandaka ve kunwana ti banzala ya mbi? Ntembe kele ve nde bo vandaka kunwana ti yo. Bo yonso vandaka Bakristu yina bo me tulaka mafuta kansi bo vandaka kaka bantu ya kukonda kukuka. Ntembe kele ve nde bo vandaka kunwana ti banzala ya mbi mbala na mbala. Yo fwete pesa beto kikesa. Sambu na nki? Sambu yo ke monisa nde konso nzala ya mbi yina nge ke nwana ti yo, muntu ya nkaka dezia me nungaka yo. Ya kieleka nge lenda vanda ti ‘lukwikilu ya ngolo, sambu nge me zaba nde kimvuka ya mvimba ya bampangi na nge ke kutana ti bampasi ya mutindu mosi.’​—1 Pie. 5:9.

16. Inki kigonsa beto fwete tina mpi sambu na nki?

¹⁶ Tina kigonsa ya kuyindula nde ata muntu mosi ve lenda bakisa diambu ya mpasi yina nge ke kutana ti yo. Kuyindula mutindu yina lenda pusa nge na kutuba nde yo kele mpasi mingi  mpi nde nge ta kuka ve kukatula banzala yina ya mbi. Kansi Biblia ke tuba ve mutindu yina. Yo ke tuba nde: “Nzambi kele ya kwikama, mpi yandi ta pesa ve nzila nde beno kutana ti mpukumuna kuluta yina beno lenda kangila ntima, kansi ntangu mpukumuna ke kwisa yandi ta yidika mpi nzila sambu beno kuka kukangila yo ntima.” (1 Bak. 10:13b) Yo yina, ata nzala ya mbi kele ngolo nki mutindu, beto fwete ndima nde beto ta kuka kukatula yo. Yehowa ta sadisa beto na kusala ve mambu ya mbi.

17. Ata beto ta kuka ve kusala nde banzala ya mbi kukwisila beto ve, nki beto fwete sala?

¹⁷ Beto ta kuka ve kusala nde banzala ya mbi kukwisila beto ve sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka. Kana yo me kwisila beto, beto fwete katula yo mbala mosi mutindu Yozefi salaka ntangu yandi tinaka nkento ya Potifare. (Kuy. 39:12) Nge fwete lungisa ve banzala ya mbi yina ke kwisila nge.

18-19. Inki bangiufula beto lenda kudiyula ntangu beto ke sala bikesa ya kukuma ti mabanza ya mpa?

¹⁸ Kukumisa mabanza na beto ya mpa ke tendula nde beto fwete sala yonso sambu mambu yina beto ke yindula mpi mambu yina beto ke sala kusepedisa Yehowa. Yo yina, beto fwete kuditadila mbala na mbala mpi beto fwete kudiyula nde: ‘Keti mambu yina mono ke salaka ke monisaka nde mono ke bakisaka kibeni nde beto ke zinga na bilumbu ya nsuka? Keti mono ke salaka bikesa ya kulwata kimuntu ya mpa? Keti mono ke bikaka nde mpeve ya Yehowa kutwadisa luzingu na mono sambu mono katula banzala ya kinsuni?’

¹⁹ Ntangu nge ke kuditadila, kuyindula ve nde nge ta kuma muntu ya kukuka kansi sepela ti bikesa yina nge me sala dezia. Kana nge me bakisa nde kele ti bisika yina nge fwete yidika, kulemba ve nitu kansi sadila ndongisila yina kele na Bafilipi 3:16 ya ke tuba nde: “Na kiteso yina beto me yela, beto landa kutambula na mutindu yina me fwana na nzila yai mosi.” Ntangu nge ke sala mutindu yina, ndima nde Yehowa ta sakumuna bikesa ya nge ke sala sambu na kulanda kukumisa mabanza na nge ya mpa.