Keti Nge Zabaka Yo?
Inki mutindu babriki yina bo zwaka na mayumbu ya Babilone mpi mutindu bo salaka yo ke monisa nde Biblia ke tubaka kieleka?
NA MAYUMBU ya Babilone, bantu yina ke salaka bansosa na nsi ya ntoto zwaka babriki mingi ya kuyoka yina bo vandaka kusadila sambu na kutunga mbanza. Robert Koldewey, muntu yina ke salaka mpi bansosa tubaka nde, bo vandaka kusala babriki yina na fulu ya tiya yina vandaka na “nganda ya mbanza, kisika yina ntoto ya tuma vandaka mbote mpi bima ya kupedisila tiya. . . vandaka mingi.”
Bima ya ntama yina bo zwaka monisaka nde bamfumu ya luyalu ya Babilone vandaka kusadila mpi bafulu yina sambu na kusala kima mosi ya mbi kibeni. Paul-Alain Beaulieu, longi mosi ya iniversite ya Toronto yina ke longaka mbote mambu ya me tala Asiria ke tuba nde: “Mikanda mingi ya ntama ya Babilone . . . ke monisa nde ntotila vandaka kupesa nswa nde bo yoka na fulu ya tiya bantu yina vandaka kulemfukila yandi ve mpi bantu yina vandaka kuzitisa ve banzambi ya Babilone.” Mukanda mosi yina bo sonikaka na bilumbu ya ntotila Nebukadenezare ke tuba nde: “Beno fwa bo, beno yoka bo, beno lamba bo. . . na fulu . . . Beno matisa midinga na bo na zulu, beno fwa bo na tiya ya ngolo.”
Mambu yina ke yibusa bantu yina ke tangaka Biblia mambu yina kele na Daniele kapu 3. Disolo yina ke monisa nde ntotila Nebukadenezare salaka kiteki mosi ya nene ya wolo na nseke ya Dura, na nganda ya mbanza Babilone. Ntangu baleke tatu ya Baebreo: Shadraki, Meshaki mpi Abedi-Nego buyaka kufukamina kiteki yina, Nebukadenezare waka makasi mingi mpi yandi pesaka nswa nde bo tula tiya na fulu “mbala nsambwadi kuluta mutindu bo ke tulaka ntete” mpi bo “losa bo na fulu ya tiya ya ngolo.” Wanzio mosi ya ngolo kibeni gulusaka bo na lufwa.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Babriki yina bo zwaka na Babilone ke monisa yo mosi nde Biblia ke tubaka kieleka. Babriki mingi kele ti bisono yina ke kumisa ntotila. Mu mbandu na briki mosi bo sonikaka nde: “Nebukadenezare, ntotila ya Babilone . . . Nzo ya ntotila, kisika yina mono ntotila ya nene me tunga. Bika nde bana na mono kuyala awa mvula na mvula.” Mambu yina ke wakana ti yina kele na Daniele 4:30 kisika Nebukadenezare vandaka kubula ntulu nde: “Keti yai kele ve Babilone ya Nene yina mono me tunga na ngolo na mono mosi mpi na kikesa na mono mosi, sambu na nzo ya kimfumu mpi sambu na nkembo ya bunene na mono?”