1. Sambu na nki beto ke yituka ve na kumona nde bantu ya nkaka ke tudilaka ve bantu ntima na nsi-ntoto yai?

 BANTU mingi na nsi-ntoto yai ya Satana ke zabaka ve nani bo lenda tudila ntima. Ntangu yonso, bo ke waka mpasi sambu na mambu yina bantu ya mumbongo, bamfumu ya luyalu mpi bamfumu ya mabundu ke salaka. Bantu mingi ke monaka mpi nde bo lenda tudila ve banduku, bantu yina ke zingaka pene-pene ti bo mpi nkutu bantu ya mabuta na bo ntima. Yo fwete yitukisa beto ve. Biblia tubaka nde: “Na bilumbu ya nsuka . . . , bantu ta vanda . . . bantu ya me konda kwikama, . . . bantu ya ke kusilaka bankaka makambu, . . . bantu ya ke tekaka bankaka.” Yo ke tendula nde bantu ta sala mambu bonso Satana, mfumu ya nsi-ntoto yai yina bo lenda tudila ve ntima ata fioti.—2 Tim. 3:1-4; 2 Bak. 4:4.

2. (a) Banani beto fwete tudila kibeni ntima? (b) Inki bampangi ya nkaka lenda kudiyula?

² Beto kele Bakristu mpi beto me zaba nde beto fwete tudila Yehowa ntima ya mvimba. (Yer. 17:7, 8) Beto ke ndimaka kibeni nde yandi ke zolaka beto mpi nde yandi “ta yambula ve ata fioti” banduku na yandi. (Nk. 9:10) Beto fwete tudila mpi Kristu Yezu ntima sambu yandi pesaka luzingu na yandi sambu na beto. (1 Pie. 3:18) Diaka beto mosi me bakisaka nde Biblia ke pesaka lutwadisu yina beto fwete tudila ntima. (2 Tim. 3:16, 17) Beto ke ndimaka kibeni nde beto fwete tudila Yehowa ti Yezu ntima mpi beto fwete ndima kibeni mambu yina Biblia ke tubaka. Kansi bampangi ya nkaka lenda kudiyula kana ntangu yonso bo fwete tudila bampangi na dibundu ntima. Kana mpidina, sambu na nki beto fwete tudila bo ntima?

3. Inki dikabu ya nene beto kele ti yo? (Marko 10:29, 30)

³ Yehowa me ponaka beto na kuvanda na kati ya dibuta ya bansadi na yandi ya ntoto ya mvimba. Yo kele dikabu ya nene kibeni mpi yo ke natilaka beto mambote mingi. (Tanga Marko 10:29, 30.) Na  ntoto ya mvimba, beto kele ti bampangi mingi yina ke zolaka Yehowa bonso beto mpi bo ke salaka yonso sambu na kuzitisa bansiku na yandi. Beto ke tubaka ve ndinga mosi ti bo, beto ke zingaka ve kisika mosi mpi beto ke lwataka ve kiteso mosi. Ata mpidina, beto ke zolaka bo ata beto me kutana ti bo na mbala ya ntete. Beto ke zolaka mingi kukumisa mpi kusambila Tata na beto ya zulu yina ke zolaka beto.—Nk. 133:1.

4. Sambu na nki beto kele ti mfunu ya bampangi na beto?

⁴ Na bilumbu yai ya nsuka, beto fwete landa kuzinga na bumosi ti bampangi na beto. Bantangu ya nkaka, bo ke sadisaka beto ntangu beto ke kutanaka ti bampasi. (Bar. 15:1; Bagal. 6:2) Bo ke siamisaka beto mpi na kulanda kusadila Yehowa mpi na kulanda kuvanda ngolo na kimpeve. (1 Bat. 5:11; Baeb. 10:23-25) Yindula mutindu beto ta kudiwa kana bampangi na beto kusadisa beto ve na kutelemina Satana Diabulu, mbeni na beto yonso mpi nsi-ntoto na yandi ya nku. Ntama mingi ve Satana mpi bantu yina yandi ke twadisa ta nwanisa bansadi ya Nzambi. Kansi na ntangu yina, beto ta vanda na kiese ya kuvanda na lweka ya bampangi na beto yina ta sadisa beto.

5. Sambu na nki bampangi ya nkaka ke tudilaka diaka ve bampangi ntima?

⁵ Yo ke vandaka mpasi sambu bampangi ya nkaka kutudila bampangi ntima sambu yo lenda vanda nde, bo songaka mpangi mosi diambu ya kinsweki kansi mpangi yina songaka yo diaka bantu ya nkaka. To mbala ya nkaka, mpangi mosi na dibundu tubaka to salaka kima mosi yina pesaka bo mpasi mingi na ntima. Mambu yina lenda sala nde beto tudila ve bantu ya nkaka ntima. Ebuna nki lenda sadisa beto na kulanda kutudila bampangi ntima?

6. Inki mutindu zola ke sadisaka beto na kutudila bampangi ntima? (1 Bakorinto 13:4-8)

⁶ Zola kele kima ya ntete ya ke pusaka beto na kutudila bampangi ntima. 1 Bakorinto kapu 13  ke tubila bikalulu mingi ya zola ya lenda sadisa beto na kutudila bantu ya nkaka ntima. (Tanga 1 Bakorinto 13:4-8.) Mu mbandu, verse 4 ke tuba nde: “Zola kele ntima-nda mpi ntima-mbote.” Yehowa ke monisilaka beto ntima-nda ata ntangu beto me sala disumu. Ya kieleka, beto fwete monisila bampangi na beto ntima-nda, kana bo me tuba to bo me sala kima mosi ya me pesa beto mpasi mingi. Verse 5 ke yika nde: “[Zola] ke waka makasi ve. Yo ke bumbaka ve mbi yina bo me sala yo.” Beto ta zola ve ‘kubumba mbi yina bo me sala beto,’ beto ta landa ve kutanga mambu ya mbi yina bampangi sadilaka beto mpi kubumba yo sambu na kutubila yo diaka na bilumbu ke kwisa. Longi 7:9 ke tuba nde beto fwete ‘wa ve makasi nswalu.’ Yo kele mfunu mingi nde beto sadila mambu yina kele na Baefezo 4:26. Yo ke tuba nde: “Beno bika ve nde ntangu kudinda mpi beno kele kaka na makasi.”

7. Inki mutindu mambu yina kele na Matayo 7:1-5 ke sadisa beto na kutudila bampangi ntima?

⁷ Kima ya nkaka yina ta sadisa beto na kutudila bampangi ntima kele, kutadila bo mutindu Yehowa ke tadilaka bo. Nzambi ke zolaka bo mpi yandi ke talaka ve kaka masumu na bo. Beto mpi, beto fwete sala mutindu mosi. (Nk. 130:3) Beto fwete sala yonso sambu na kutula dikebi na bikalulu na bo ya mbote mpi kuyindula mambu ya mbote yina bo lenda sala. (Tanga Matayo 7:1-5.) Beto ke ndimaka nde bo ke zolaka kusala mambu ya mbote sambu zola “ke kwikilaka mambu yonso.” (1 Bak. 13:7) Mambu ya verse yina ke tuba ke tendula ve nde, Yehowa ke zolaka nde beto tudila bampangi ntima kaka mpidina. Kansi yandi ke zolaka nde, beto tudila bo ntima kana bo mosi me monisa kibeni nde bo me fwana na kutudila ntima. *

8. Inki nge lenda sala sambu na kutudila bampangi ntima?

⁸ Kutudila muntu ntima kele bonso kuzitisa yandi. Beto fwete sala mambu yina ta pusa bantu na kuzitisa beto mpi na kutudila beto ntima. Yo ke bakaka ntangu. Inki nge lenda sala sambu na kutudila bampangi ntima? Sosa kuzaba bo mbote. Solula ti bo na balukutakanu ya dibundu. Longa nsangu ya mbote ti bo. Monisila bo ntima-nda mpi pesa bo dibaku ya kumonisa nde bo me fwana na kutudila ntima. Ntete yo lenda lomba nde, nge songa ve muntu yina nge ke sosa kuzaba mambu na nge yonso to mutindu nge ke kudiwa. Ntangu nge ta zaba yandi mbote, nge lenda songa yandi mutindu nge ke kudiwa mpi mambu na nge kukonda mpasi. (Luka 16:10) Kansi nki nge lenda sala kana mpangi mosi me bumba ve mambu ya kinsweki ya nge songaka yandi? Kufwa ve kinduku nswalu, bika ntete mwa ntangu kuluta. Kubika ve nde mambu ya mbi yina mpangi mosi me sadila nge kupusa nge na kutudila diaka ve bampangi ntima. Beto tadila bambandu ya bansadi ya Yehowa yina sadilaka yandi na mutindu ya mbote, bayina landaka kutudila bampangi na bo ntima ata bo sadilaka bo mambu yina pesaka bo mpasi.

9. (a) Inki mutindu Ana landaka kutudila Yehowa ntima ata bantu yina vandaka ti mikumba vandaka kusala mambu ya mbi? (b) Mambu yina Ana kutanaka ti yo ke longa nge nki na yina me tala kutula ntima na bantu yina Yehowa ke ponaka sambu na kukeba bansadi na yandi? (Tala kifwanisu.)

⁹ Keti mpangi mosi ya kele ti mukumba salaka kima mosi ya pesaka nge mpasi? Kana mpidina, mbandu ya Ana ta sadisa nge. Eli, nganga-nzambi ya nene muntu vandaka kutwadisa lusambu ya Yehowa na Izraele. Kansi dibuta na yandi vandaka ve mbandu ya mbote. Bana na yandi yina vandaka banganga-nzambi vandaka kusala mambu ya mbi mpi ya nsoni mbala na mbala. Kansi papa na bo salaka ve mambu yina yo lombaka nde yandi sala sambu na kuvutula bo na nzila. Yehowa katulaka  ve mbala mosi Eli mukumba ya kinganga-nzambi. Ata mpidina, Ana landaka kaka kusambila Yehowa na nzo-tenta ata Eli vandaka kaka nganga-nzambi. Ntangu Eli monaka Ana ke samba ti mawa ya ngolo, yandi yindulaka nde Ana lawukaka malafu. Yandi zikisaka ve mambu mbote. Yo yina yandi tubaka mambu ya mbi sambu na Ana yina vandaka na mpasi ya ngolo. (1 Sam. 1:12-16) Ana tubaka dezia nde kana yandi buta mwana, yandi ta nata yandi na nzo-tenta sambu na kusadila Yehowa. Ata Eli salaka mutindu yina, Ana sobaka ve mambu yina yandi tubaka ata yo lombaka nde Eli kukeba mwana yina. (1 Sam. 1:11) Keti yo lombaka kaka nde bo sungika bana ya Eli sambu na mambu yina bo vandaka kusala? Ee, mpi nsuka-nsuka Yehowa pesaka bo ndola na ntangu yina fwanaka. (1 Sam. 4:17) Nzambi sakumunaka Ana mpi yandi butaka Samuele.—1 Sam. 1:17-20.

10. Inki mutindu ntotila Davidi landaka kutudila bantu ya nkaka ntima ata bankaka teleminaka yandi?

¹⁰ Keti nduku na nge mosi ya ngolo me salaka dezia kima yina pesaka nge mpasi mingi? Kana mpidina, beto tadila mbandu ya ntotila Davidi. Ahitofele vandaka mosi na kati ya banduku na yandi. Kansi ntangu Absalomi mwana ya Davidi sosaka kukuma ntotila na kisika ya papa na yandi, Ahitofele vukanaka ti Absalomi sambu na kutelemina Davidi. Ntembe kele ve nde Davidi waka mpasi mingi na ntima, mutindu mwana na yandi ti nduku na yandi teleminaka yandi. Ata mpidina, Davidi bikaka ve nde mambu yina kusala nde yandi tudila diaka ve bantu ya nkaka ntima. Yandi landaka kutudila Hushai, nduku na yandi ya nkaka ntima. Nduku na yandi yango teleminaka yandi ve. Davidi vandaka ti bikuma ya mbote ya kulanda kutudila Hushai ntima. Hushai monisaka kibeni nde yandi vandaka nduku ya mbote. Nkutu yandi tulaka luzingu na yandi na kigonsa sambu na kusadisa Davidi.—2 Sam. 17:1-16.

11. Inki mutindu nsadi mosi ya Nabale monisaka nde yandi tudilaka Abigaile ntima?

¹¹ Beto tadila mpi mbandu ya nsadi mosi ya Nabale. Davidi ti bantu na yandi taninaka mbote bansadi ya Nabale muntu mosi ya Izraele. Na nima, Davidi ti bantu na yandi lombaka Nabale yina vandaka mvwama na kupesa bo madia yina yandi lendaka kupesa bo. Ntangu Nabale buyaka, Davidi waka makasi mingi kibeni. Yo yina yandi bakaka lukanu ya kufwa babakala yonso ya nzo ya Nabale. Nsadi mosi ya Nabale songaka yo Abigaile, nkento ya Nabale. Yandi vandaka na nzo ya Nabale mpi yandi zabaka nde Abigaile lendaka kugulusa yandi. Yandi tinaka ve. Yandi tudilaka Abigaile ntima mpi yandi ndimaka nde Abigaile lendaka kusala kima  mosi sambu na kuyidika mambu. Yo ke monana nde nsadi yina tudilaka Abigaile ntima, sambu yandi zabaka nde bantu yonso vandaka kuzaba nde Abigaile vandaka nkento ya mayele. Mambu yina salamaka na nima monisaka nde, nsadi yina vandaka ti bikuma ya mbote ya kutudila Abigaile ntima. Abigaile salaka mambu ti kikesa mutindu yandi kangaka Davidi nzila ya kusala mambu yina yandi kanaka. (1 Sam. 25:2-35) Abigaile ndimaka nde Davidi ta vanda ve makambu ngolo.

12. Inki mutindu Yezu monisaka nde yandi vandaka kutudila balongoki na yandi ntima ata bo vandaka kusala bifu?

¹² Yezu vandaka kutudila balongoki na yandi ntima ata bo vandaka kusala bifu. (Yoa. 15:15, 16) Ntangu Yakobo ti Yoane lombaka Yezu kisika ya mfunu mingi na Kimfumu, Yezu yindulaka ve nde bo vandaka kusadila Yehowa ti bikuma ya mbi mpi yandi katulaka bo ve na ndonga ya bantumwa. (Mar. 10:35-40) Na nima, balongoki yonso ya Yezu yambulaka yandi na mpimpa yina bo kangaka yandi. (Mat. 26:56) Ata mpidina, Yezu landaka kutudila bo ntima. Yandi zabaka mbote bifu na bo, kansi yandi “zolaka bo tii na nsuka.” (Yoa. 13:1) Ntangu Yezu futumukaka, yandi pesaka bantumwa na yandi ya kwikama 11 mukumba mosi ya mfunu mingi. Mukumba ya kutwadisa kisalu ya kukumisa bantu balongoki mpi ya kukeba mameme na yandi yina kele mfunu mingi. (Mat. 28:19, 20; Yoa. 21:15-17) Yandi vandaka ti bikuma ya mbote ya kutudila bantumwa na yandi yina vandaka bantu ya kukonda kukuka ntima. Bo yonso sadilaka yandi na kwikama tii na nsuka ya luzingu na bo awa na ntoto. Ya kieleka, Ana, Davidi, nsadi ya Nabale, Abigaile mpi Yezu pesaka mbandu ya mbote na yina me tala kutudila bantu ya kukonda kukuka ntima.

13. Inki lenda sala nde beto tudila ve bantu ya nkaka ntima?

¹³ Keti nge songaka mpangi mosi diambu ya kinsweki mpi na nima yandi songaka yo bantu ya nkaka? Yo lenda pesa mpasi kibeni. Kilumbu mosi, mpangi-nkento mosi songaka nkuluntu mosi diambu na yandi mpi yandi ndimaka kibeni nde nkuluntu yango ta songa yo ve bantu ya nkaka. Na kilumbu ya kulanda, nkento ya nkuluntu yina bingaka mpangi-nkento yango sambu na kupesa yandi kikesa, sambu yandi zabaka mambu yina mpangi-nkento yango songaka nkuluntu yina na kinsweki. Ya kieleka, yo vandaka mpasi kibeni sambu mpangi-nkento yina kutudila diaka nkuluntu yina ntima. Kansi mpangi-nkento yina salaka mambu ya mbote mpi yandi lombaka lusadisu. Yandi solulaka diambu yina ti nkuluntu ya nkaka mpi nkuluntu yina sadisaka yandi na kutudila diaka bankuluntu ntima.

14. Inki sadisaka mpangi mosi na kutudila diaka bankuluntu ntima?

¹⁴ Mpangi-bakala mosi wilaka bankuluntu zole makasi. Yo salaka bilumbu mingi. Yandi yantikaka kuyindula kima yina mpangi mosi ya yandi ke zitisaka mingi tubaka. Mpangi yango tubaka nde: “Mbeni na beto kele Satana kansi bampangi na beto ve.” Mpangi yina yindulaka yo mingi mpi yandi yindulaka mambu yina yandi fwete sala. Na nima yandi sambaka Yehowa na kusadisa yandi mpi nsuka-nsuka, yandi tulaka ngemba ti bankuluntu yina.

15. Sambu na nki kutudila diaka bampangi ntima lenda baka ntangu? Pesa mbandu.

¹⁵ Keti bo me katulaka nge dezia mukumba yina nge vandaka ti yo na dibundu? Ntembe kele ve nde yo salaka nge mpasi mingi. Mpangi-nkento Grete ti mama na yandi vandaka kusadila Yehowa na kwikama yonso. Na Allemagne, na luyalu ya Nazi, bo buyisaka kisalu na beto na ntwala ya Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba. Mpangi Grete vandaka ti mukumba ya kusonika bakopi ya Nzozulu ya Nkengi sambu na bampangi na yandi ya Bakristu. Kansi ntangu bampangi zabaka nde papa na yandi vandaka kutelemina Bambangi ya Yehowa, bo katulaka yandi mukumba yina sambu bo vandaka kuwa boma nde papa na yandi ta teka dibundu na bambeni. Bampasi ya mpangi Grete sukaka ve kaka pana. Na Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba,  bampangi vandaka diaka ve kupesa mpangi Grete ti mama na yandi bakopi ya bazulunalu, mpi bo vandaka kubuya kusolula ti bo ntangu bo vandaka kukutana ti bo na nzila. Yo salaka mpangi Grete mpasi mingi na ntima. Yo lwadisaka yandi kibeni. Yo lombaka bantangu mingi sambu yandi lolula bampangi yina mpi yandi tudila bo diaka ntima. Kansi na nima, yandi bakisaka nde Yehowa lolulaka bampangi yina mpi nde yandi mpi fwete lolula bo. *

16. Sambu na nki beto fwete sala yonso sambu na kulanda kutudila bampangi ntima?

¹⁶ Kana nge me kutanaka ti diambu ya mpasi ya mutindu yina, sala diaka bikesa sambu na kutudila diaka bampangi ntima. Yo lenda baka nge ntangu mingi. Kansi bikesa yina nge ta sala ta natila nge mambote. Mu mbandu, kana bo me tudilaka beto poison na madia, beto ta kuma kutula dikebi mingi na madia yina beto ke dia. Ata mpidina, madia mosi ya mbi ta sala ve nde beto kuma kudia diaka ve. Mutindu mosi mpi, beto fwete bika ve nde diambu mosi ya mbi yina beto me kutana ti yo, kusala nde beto kuma kutudila diaka ve bampangi ntima. Beto me zaba nde bo butukaka bantu ya kukonda kukuka. Kana beto ke tudila diaka bampangi ntima, beto ta vanda na kiese mpi yo ta sadisa beto na kubakisa mambu yina beto lenda sala sambu na kusadisa bampangi yonso na dibundu na kulanda kutudila bampangi ntima.

17. Sambu na nki kutudila bampangi ntima kele mfunu mingi mpi nki beto ta tubila na disolo ya ke landa?

¹⁷ Bantu mingi na nsi-ntoto yai ya Satana ke tudilaka ve bantu ntima. Kansi beto ke tudilaka bampangi na beto ntima sambu beto ke zolaka bo mpi bo ke zolaka beto. Kana beto ke tudila bampangi na beto ntima, yo ta sadisa beto na kuvanda na kiese mpi na bumosi. Yo ta tanina beto mpi ntangu beto ta kutana ti bampasi na bilumbu ke kwisa. Inki nge ta sala kana mpangi mosi me sadila nge diambu mosi ya mbi yina lenda sala nde nge tudila yandi diaka ve ntima? Sosa kutadila diambu yina mutindu Yehowa ke tadila yo, sadila minsiku ya Biblia, zola diaka bampangi mingi mpi longuka bambandu ya Biblia. Beto lenda katula bangindu ya mbi yina ke yangisa beto mpi beto lenda tudila diaka bampangi ntima. Kana beto sala mpidina, beto ta zwa banduku mingi yina ‘ta kangama ngolo ti beto kuluta bantu ya mabuta na beto.’ (Bing. 18:24) Beto mpamba ve bantu fwete tudila bampangi ntima. Kansi bo mpi, bo fwete zaba nde bo fwete tudila beto ntima. Na disolo ya ke landa, beto ta tubila mambu yina beto fwete sala sambu na kumonisa nde beto me fwana na kutudila ntima.