1-2. (a) Sambu na nki bampangi yina me katuka kukwela fwete tudila Yehowa ntima? (Nkunga 37:3, 4) (b) Inki beto ta tubila na disolo yai?

KETI nge ke zola kukwela to nge me katuka kukwela? Kana mpidina, ntembe kele ve nde nge kele ti mpusa ya ngolo ya kuzinga ti muntu yina nge ke zola mingi. Ya kieleka, bantu yina me kwelaka ke kutanaka ti mambu ya mpasi. Yo yina, bampangi yina me katuka kukwela fwete baka balukanu ya mbote. Mambu yina beno ta sala kana beno me kutana ti bampasi mpi balukanu yina beno ta baka ta sadisa beno na kuvanda na kiese bamvula mingi. Kana beno ke tudila Yehowa ntima, beno ta baka balukanu ya mbote, zola na beno ta kuma ngolo mpi beno ta vanda na kiese mingi. Kana beno ke sadila ve bandongisila ya Nzambi, ntembe kele ve nde beno ta kutana ti bampasi yina ta sala nde beno vanda ve na kiese.—Tanga Nkunga 37:3, 4.

² Ata disolo yai ke tadila bampangi yina me katuka kukwela, yo ta tubila mpi bampasi yina bankwelani yonso lenda kutana ti yo. Yo ta tubila mpi malongi yina beto lenda baka na bambandu yina kele na Biblia, ya babakala mpi ya bankento yina sadilaka Nzambi na mutindu ya mbote. Beto lenda sadila malongi yango na mambu mingi ya luzingu na beto, mu mbandu na makwela. Beto ta mona mpi malongi yina beto lenda baka na bambandu ya bankwelani ya nkaka ya bilumbu na beto.

3-4. Inki bampasi bampangi yina me katuka kukwela lenda kutana ti yo?

³ Bantu ya nkaka lenda siamisa bampangi yina me katuka kukwela na kuzinga bonso bantu ya nkaka. Mu mbandu, bibuti  mpi bantu ya nkaka ya dibuta lenda pusa bampangi yina me katuka kukwela na kubuta nswalu. To banduku yina ke monana bonso nde bo kele ti bangindu ya mbote to bantu ya nkaka ya dibuta lenda pusa bampangi yina me katuka kukwela na kuvanda ti nzo na bo mosi mpi na kufulusa yo ti bima ya kitoko.

⁴ Kana bo keba ve, bo lenda baka balukanu yina lenda sala nde bo kuma ti bamfuka mingi kibeni. Na nima, yo lenda lomba nde bakala ti nkento kusala kisalu yina lenda baka bo bantangu mingi sambu na kufuta bamfuka yina. Kisalu yina lenda sala nde bo zwa ve ntangu ya kulonguka Biblia, ya kusala lusambu ya dibuta mpi ya kulonga nsangu ya mbote. Nkutu bo lenda tina balukutakanu sambu na kusala bantangu ya nkaka katula yina bo ke lombaka bo na kisalu sambu na kuzwa mbongo mingi to sambu na kutanina kisalu na bo. Kana bo sala mutindu yina, bo ta kuka ve kusala diaka mambu ya nkaka ya mbote na kisalu ya Yehowa.

5. Inki malongi nge me baka na mbandu ya mpangi Klaus ti nkento na yandi Marisa?

⁵ Bambandu mingi ke monisa nde kana beto ke tula bima ya kinsuni na kisika ya ntete na luzingu na beto, beto ta vanda ve na kiese. Beto tadila malongi yina mpangi Klaus ti nkento na yandi Marisa bakaka na diambu yai. * Ntangu bo kwelanaka, bo zole vandaka kusala kisalu yina vandaka kubaka bo bantangu mingi sambu na kuvanda ti luzingu ya mbote. Kansi bo vandaka ve kibeni na kiese. Mpangi Klaus ke tuba nde: “Beto vandaka ti bima mingi ya kinsuni kansi beto vandaka ve ata ti lukanu mosi ya kimpeve. Na kutuba masonga, beto vandaka ti basusi mingi.” Mbala ya nkaka nge mpi me bakisaka nde kutula bima ya kinsuni na kisika ya ntete me natilaka nge ve kiese. Kana mpidina, kulemba ve nitu. Bambandu ya mbote ya bantu ya nkaka lenda sadisa nge na kusoba. Beto tadila ntete malongi yina babakala lenda baka na mbandu ya Yehoshafati.

6. Inki mutindu ntotila Yehoshafati sadilaka ndongisila yina kele na Bingana 3:5, 6 ntangu yandi kutanaka ti mpasi ya ngolo?

⁶ Bampangi-babakala yina me kwelaka, keti bantangu ya nkaka beno ke kudiyangisaka sambu na mikumba na beno? Kana mpidina, mbandu ya ntotila Yehoshafati lenda sadisa beno. Yandi vandaka ntotila mpi yandi vandaka ti mukumba ya kutanina dikanda ya mvimba. Inki yandi salaka sambu na kulungisa mukumba yina ya mfunu mingi? Yehoshafati salaka yonso sambu na kutanina bantu yina vandaka na nsi ya lutwadisu na yandi. Yandi kumisaka bambanza ya Yuda ngolo mpi yandi ponaka basoda ya ngolo kiteso ya 1 160 000. (2 Bans. 17:12-19) Na nima, Yehoshafati kutanaka ti mpasi ya ngolo. Kimvuka ya nene ya basoda ya bantu ya Amoni, ya Moabi mpi bantu ya ntoto ya bangumba ya Seire kwisaka kunwanisa yandi, dibuta na yandi mpi bantu na yandi. (2 Bans. 20:1, 2) Inki Yehoshafati salaka? Yandi lombaka Yehowa lusadisu mpi ngolo. Yandi sadilaka ndongisila ya mbote yina kele na Bingana 3:5, 6. (Tanga.) Kisambu ya kudikulumusa yina Yehoshafati salaka  ya kele na 2 Bansangu 20: 5-12 ke monisa kibeni nde yandi vandaka kutula ntima na Tata na yandi ya zulu yina yandi vandaka kuzola. Inki mutindu Yehowa pesaka mvutu na kisambu ya Yehoshafati?

7. Inki mutindu Yehowa pesaka mvutu na kisambu ya Yehoshafati?

⁷ Yehowa songaka Yehoshafati mambu yina yandi fwete sala na nzila ya Mulevi mosi na zina ya Yahaziele. Yehowa songaka yandi nde: “Beno telama pana, beno nikana ve, mpi beno mona mutindu Yehowa ke gulusa beno.” (2 Bans. 20:13-17) Ya kieleka, bantu ke nwanaka ve bitumba mutindu yina. Mambu yina katukaka ve na bantu kansi Yehowa muntu tubaka yo. Yehoshafati tudilaka Yehowa ntima ya mvimba mpi yandi salaka kaka mutindu Yehowa songaka yandi. Ntangu yandi ti bantu na yandi kwendaka kunwana ti bambeni, yandi tulaka bantu yina vandaka kuyimba na ntwala mpi bo vandaka ve ti minduki na kisika ya kutula basoda yina me zaba kunwana mbote. Yehowa lungisaka mambu yina yandi silaka Yehoshafati mpi yandi bedisaka bambeni ya Yehoshafati.—2 Bans. 20:18-23.

8. Inki malongi bampangi-babakala yina me kwelaka lenda baka na mbandu ya Yehoshafati?

⁸ Bampangi-babakala yina me kwelaka, beno lenda baka malongi na mbandu ya Yehoshafati. Beno kele ti mukumba ya kulungisa bampusa ya bantu ya mabuta na beno. Yo yina, beno ke salaka ngolo sambu na kutanina mpi kusadisa mabuta na beno. Ntangu beno ke kutana ti bampasi, beno lenda yindula nde beno ta kuka kuyidika mambu beno mosi. Kansi beno tula ve ntima na ngolo na beno mosi. Beno samba Yehowa ntangu beno kele beno mosi sambu yandi sadisa beno. Diaka beno samba na masonga yonso ti bankento na beno. Beno longuka Biblia mpi mikanda yina dibundu ya Yehowa ke basisaka sambu na kusosa lutwadisu ya Yehowa mpi beno sadila mambu yina beno ke longuka. Bantu ya nkaka lenda sepela ve ti balukanu yina nge me baka ya me katuka na Biblia mpi nkutu bo lenda songa nge nde nge kele ve mayele. Bo lenda tuba nde mbongo mpi bima yina nge lenda sumba ta tanina mbote dibuta na nge. Kansi kuvila ve mbandu ya Yehoshafati. Yandi tudilaka Yehowa ntima mpi yo monanaka na mambu yina yandi salaka. Yehowa yambulaka ve muntu yina kangamaka kaka na yandi mpi yandi ta yambula nge ve. (Nk. 37:28; Baeb. 13:5) Inki bankwelani lenda sala diaka sambu na kuvanda na kiese?

9. Inki beto lenda tuba sambu na profete Yezaya ti nkento na yandi?

⁹ Profete Yezaya ti nkento na yandi tulaka kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete. Yezaya vandaka profete mpi yo lenda vanda nde nkento na yandi vandaka kusala mambu yina baprofete vandaka kusala sambu Biblia ke bingaka yandi “mbikudi ya nkento.” (Yez. 8:1-4) Yezaya ti nkento na yandi tulaka lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na bo. Bo kele bambandu ya mbote sambu na bankwelani bubu yai.

10. Inki mutindu kulonguka mambu yina Biblia tubaka na ntwala ke sadisaka bankwelani na kukuma ti mpusa ya ngolo ya kusala mingi na kisalu ya Yehowa?

¹⁰ Bubu yai, bankwelani lenda landa mbandu ya Yezaya ti nkento na yandi kana bo ke sala yonso yina bo lenda sala na kisalu ya Yehowa. Bo ta kumisa lukwikilu na bo ngolo kana bo ke longuka mambu yina Biblia tubaka na ntwala mpi kana bo ke mona mutindu yo ke lunganaka ntangu yonso. * (Tito 1:2) Bo lenda yindula mpi  mambu yina bo lenda sala sambu na kulungisa mambu ya nkaka yina Biblia tubaka. Mu mbandu, bo lenda pesa maboko na kisalu yina Yezu tubilaka ya kulonga nsangu ya mbote na ntoto ya mvimba na ntwala nde nsuka kukwisa. (Mat. 24:14) Kana bankwelani ke ndima kibeni nde mambu yina Biblia ke tubaka ke lunganaka, bo ta kuma ti mpusa ya kusala mingi na kisalu ya Yehowa.

11. Prisila ti Akilasi salaka nki mpi sambu na nki?

¹¹ Bampangi yina me katuka kukwela lenda baka malongi na mbandu ya Prisila ti Akilasi. Bo vandaka Bayuda yina vandaka kuzinga na mbanza Roma. Bo waka nsangu ya mbote ya me tala Yezu mpi bo kumaka Bakristu. Ntembe kele ve nde bo vandaka kusepela ti luzingu na bo. Kansi mambu ya luzingu na bo sobaka kukonda kukana ntangu Klode, mfumu ya Roma tubaka nde Bayuda yonso fwete katuka na Roma. Beto tala mambu yina yo lombaka nde Akilasi ti Prisila kusala. Yo lombaka nde bo yambula bantu yina bo yikamaka ti bo, bo sosa nzo ya nkaka mpi bo yantika diaka kusala kisalu na bo ya kutunga batenta na kisika ya nkaka. Keti mambu yina kangaka bo nzila ya kutula kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete? Ntembe kele ve nde nge ke zaba mvutu na ngiufula yina. Ntangu bo kumaka na Korinto, Akilasi ti Prisila kudipesaka na bisalu ya dibundu mpi bo sadisaka ntumwa Polo na kupesa bampangi kikesa. Na nima, bo kwendaka na bambanza ya nkaka, bisika yina mpusa ya bansamuni vandaka mingi. (Bis. 18:18-21; Bar. 16:3-5) Bo vandaka ti mambu mingi ya kusala mpi bo vandaka ti luzingu ya kiese.

12. Sambu na nki bankwelani fwete kuditudila balukanu ya kimpeve?

¹² Bubu yai mpi, bankwelani lenda landa mbandu ya Prisila ti Akilasi ya kutula mambote ya Kimfumu na kisika ya ntete. Ntangu ya kuluta mbote yina nkento ti bakala lenda solula mambu yina bo ta sala na luzingu na bo kele ntangu bo ke talana sambu na makwela. Kana bankwelani ke kuditudila balukanu na kisalu ya Yehowa mpi bo zole ke sala yonso sambu na kulungisa yo, bo ta mona mutindu Yehowa ta sadisa bo na mitindu mingi. (Lon. 4:9, 12) Beto baka mbandu ya mpangi Russell  ti mpangi Elizabeth. Mpangi Russell ke tuba nde: “Ntangu beto vandaka kutalana sambu na makwela, beto vandaka kutubila mbote-mbote balukanu na beto ya kimpeve.” Mpangi Elizabeth ke tuba nde: “Beto vandaka kutubila balukanu na beto ya kimpeve sambu kana yo ke lomba nde beto baka balukanu, mambu yina beto ke kana kusala kukanga beto ve nzila ya kulungisa balukanu na beto yina ya kimpeve.” Luzingu ya mpangi Russell ti Elizabeth pesaka bo nzila ya kukwenda na Micronésie sambu na kusala kisika yina mpusa ya bansamuni vandaka mingi.

13. Mutindu Nkunga 28:7 ke monisa yo, nki mambote beto ta baka kana beto ke tudila Yehowa ntima?

¹³ Bonso mpangi Russell ti Elizabeth, bankwelani mingi me bakaka lukanu ya kukumisa luzingu na bo pete sambu bo sala mingi na kisalu ya kusamuna mpi ya kulonga nsangu ya mbote. Kana bankwelani ke kuditudila balukanu na kisalu ya Yehowa mpi bo zole ke sala yonso sambu na kulungisa yo, bo ta baka mambote mingi. Bo ta mona mutindu Yehowa ta lungisa bampusa na bo, lukwikilu na bo ta kuma ngolo mpi bo ta kuma ti kiese ya kieleka.—Tanga Nkunga 28:7.

14. Inki mutindu ntumwa Piere ti nkento na yandi ndimaka mambu yina Biblia ke tubaka na Matayo 6:25, 31-34?

¹⁴ Bankwelani lenda baka mpi malongi na mbandu ya ntumwa Piere ti nkento na yandi. Bangonda kiteso ya sambanu na nima, ntangu Piere kutanaka ti Yezu na mbala ya ntete, yo lombaka nde Piere kubaka lukanu mosi ya mfunu. Piere vandaka kusala kisalu ya kuloba sambu na kulungisa bampusa ya dibuta na yandi. Yo yina, ntangu Yezu bingaka Piere na kusala ti yandi kisalu ya ntangu yonso, yo lombaka nde Piere kuyindula mutindu ya kulungisa bampusa ya nkento na yandi. (Luka 5:1-11) Piere bakaka lukanu ya kukwenda ti Yezu sambu na kulonga nsangu ya mbote. Yo vandaka lukanu ya mbote mpi beto kele ti bikuma ya mbote ya kundima nde nkento ya Piere ndimaka lukanu yina Piere bakaka. Biblia ke monisa nde na nima ya lufutumuku ya Yezu, nkento ya Piere kwendaka ti Piere na ba voyage ya nkaka. (1 Bak. 9:5) Ntembe kele ve nde mbandu na yandi ya mbote sadisaka Piere na kupesa bampangi yina me kwelaka bandongisila kukonda mpasi. (1 Pie. 3:1-7) Ya kieleka, Piere ti nkento na yandi ndimaka mambu yina Yehowa tubaka nde yandi ta lungisa bampusa na bo kana bo tula Kimfumu na kisika ya ntete.—Tanga Matayo 6:25, 31-34.

15. Inki malongi nge me baka na mbandu ya mpangi Tiago ti Esther?

¹⁵ Kana nge me sala dezia mwa bamvula na makwela, nki mutindu nge lenda yedisa mpusa ya kusala mingi na kisalu ya Yehowa? Nge lenda tanga masolo ya bankwelani ya nkaka. Mu mbandu, nge lenda tanga masolo “Bo Kudipesaka na Luzolo Yonso” ya ke basikaka na jw.org. Masolo yina sadisaka mpangi Tiago ti nkento na yandi Esther ya ke zingaka na Brésil na kuyedisa mpusa ya ngolo ya kusala kisika yina mpusa kele mingi. Mpangi Tiago ke tuba nde: “Ntangu beto tangaka masolo yina ke monisa mutindu Yehowa sadisaka bansadi na yandi na bilumbu na beto, beto mpi zolaka kusadila bandongisila ya Yehowa mpi kumona mutindu yandi ta sadisa beto.” Nsuka-nsuka, bo kwendaka na Paraguay mpi bo kwendaka kulonga nsangu ya mbote na kisika yina bantu ke tubaka Kiportige banda na 2014. Mpangi Esther ke tuba nde: “Mono ti bakala na mono ke zolaka mingi Baefezo 3:20. Mbala mingi beto me monaka kulungana ya mambu yina verse yina ke tuba na kisalu ya Yehowa.” Na mukanda yina Polo sonikilaka Bakristu ya Efezo, yandi songaka bo nde Yehowa ta pesa beto bima  mingi kuluta yina beto ke lomba yandi. Mambu yina ke lunganaka mbala mingi.

16. Bampangi yina me katuka kukwela lenda solula ti banani sambu bo sadisa bo ntangu bo ke kuditudila balukanu?

¹⁶ Bubu yai, bampangi yina me katuka kukwela lenda baka malongi na bambandu ya bampangi ya nkaka yina ke tudilaka Yehowa ntima. Yo lenda vanda nde bankwelani ya nkaka me salaka bamvula mingi na kisalu ya ntangu yonso. Beno lenda solula ti bo sambu bo sadisa beno ntangu beno ke kuditudila balukanu. Yo kele mutindu ya nkaka ya kumonisa nde beno ke tudila Yehowa ntima. (Bing. 22:17, 19) Bankuluntu mpi lenda sadisa bampangi yina me katuka kukwela na kuditudila balukanu ya kimpeve mpi kulungisa yo.

17. Inki kuminaka mpangi Klaus ti Marisa mpi disolo na bo ke longa beto nki?

¹⁷ Bantangu ya nkaka, beto lenda baka lukanu ya kusala mingi na kisalu ya Yehowa na mutindu mosi buna kansi Yehowa lenda sadila beto na mutindu ya nkaka. Yo kuminaka mpangi Klaus ti Marisa yina beto me tubila. Ntangu bo kwelanaka, na nima ya bamvula tatu, bo katukaka na insi na bo mpi bo kwendaka kupesa maboko na kisalu ya kutunga na Betele ya Finlande. Kansi bo songaka bo nde bo ta landa ve kusala kuna bangonda kuluta sambanu. Ntete, yo lembisaka bo nitu. Ntangu fioti na nima, bo bingaka bo na kulonguka Kiarabi. Bubu yai, bo kele na kiese ya kulonga nsangu ya mbote na Kiarabi na insi ya nkaka. Mpangi Marisa ke yibuka mambu yina salamaka mpi yandi ke tuba nde: “Mono waka boma ya kusala kima yina mono me salaka ntete ve ata fioti mpi yo lombaka nde mono tudila Yehowa ntima ya mvimba. Mono me monaka mutindu Yehowa ke sadisaka beto ntangu yonso na mutindu yina beto yindulaka ve. Yo me kumisaka lukwikilu na mono ngolo.” Mutindu mbandu yai ke monisa yo, beno lenda ndima kibeni nde Yehowa ta sadisa beno ntangu yonso kana beno ke tudila yandi ntima ya mvimba.

18. Inki bankwelani fwete sala sambu na kulanda kutudila Yehowa ntima?

¹⁸ Makwela kele dikabu ya Yehowa. (Mat. 19:5, 6) Yandi ke zolaka nde bankwelani kusepela ti dikabu yina. (Bing. 5:18) Bampangi yina me katuka kukwela, beno tadila mambu yina beno ta sala na luzingu na beno. Keti beno ke salaka yonso sambu na kumonisa Yehowa nde beno ke sepelaka ti makabu yina yandi me pesaka beno? Beno solula ti Yehowa na kisambu. Beno tanga Ndinga na yandi sambu na kuzwa minsiku yina beno lenda sadila na mambu yina beno ke kutana ti yo. Na nima, beno sadila bandongisila yina Yehowa ke pesa beno. Beno ndima kibeni nde beno ta vanda na kiese mpi ti luzingu ya mbote kana beno ke tula Yehowa na kisika ya ntete.