1, 2. (a) Sambu na nki bantu ya Izraele zabaka mbote bangogo ya Kulonga 6:4? (b) Sambu na nki Moize tubaka bangogo yai?

NA NSUNGI ya bamvula mingi, Bayuda vandaka kuvutukila bangogo ya Kulonga 6:4 na kisambu mosi ya mfunu yina bo vandaka kusala. Bo ke bingaka kisambu yango Shema. Shema kele ngogo ya ntete ya verse yai na Kiebreo. Bayuda mingi vandaka kusala kisambu yai konso kilumbu na suka mpi na nkokila sambu na kumonisa nde bo ke kangamaka na Nzambi.

² Bo bakaka bangogo yango na mambu ya nsuka yina Moize zabisaka bantu ya Izraele. Na mvu 1473 na ntwala ya Kristu, dikanda ya Izraele vandaka na ntoto ya Moabi, pene-pene ya kusabuka Nzadi ya Yordani sambu na kubaka Ntoto ya Lusilu. (Kulonga 6:1) Moize vandaka me twadisa dezia bantu yai bamvula 40, mpi yandi lombaka bo na kuvanda kikesa sambu na kununga bampasi yina bo ta kutana ti yo. Yo lombaka nde bo tudila Yehowa Nzambi ntima, mpi bo kangama na yandi. Yo yina, bangogo ya nsuka ya diskure ya Moize  siamisaka bo na kutudila Yehowa ntima, mpi kukangama na yandi. Na nima ya kutubila bansiku kumi mpi bansiku ya nkaka ya Yehowa, Moize yibusaka bantu ya Izraele mambu yina kele na Kulonga 6:4, 5. (Tanga.)

3. Inki bangiufula beto ta tadila na disolo yai?

³ Bantu ya Izraele zabaka nde Yehowa Nzambi na bo kele “Yehowa mosi kaka.” Bantu ya Izraele yina vandaka kwikama vandaka kusambila kaka Nzambi mosi, Nzambi ya ba-nkaka na bo. Kansi sambu na nki Moize yibusaka bo nde Yehowa Nzambi na bo kele “Yehowa mosi kaka”? Inki mutindu kieleka yai ke wakana ti kuzola Nzambi na ntima na beto ya mvimba, na moyo na beto ya mvimba mpi na ngolo na beto yonso? Inki mutindu bangogo ya Kulonga 6:4, 5 ke tadila beto bubu yai?

4, 5. (a) Bangogo “Yehowa mosi kaka” ke tendula nki? (b) Inki ke monisa nde Yehowa me swaswana ti banzambi yina bantu ya nkaka ke sambilaka?

⁴ Mosi kaka. Bangogo “Yehowa mosi kaka” ke tendula nde Yehowa me swaswana ti bigangwa yonso, ata kigangwa mosi ve kele kiteso mosi ti yandi. Sambu na nki Moize sadilaka bangogo yai? Yo vandaka ve mpenza sambu na kumonisa nde dilongi ya butatu-busantu vandaka ya luvunu. Yehowa gangaka zulu ti ntoto mpi yandi kele Mfumu ya luyalanganu ya mvimba. Yandi mosi kaka kele Nzambi ya kieleka, mpi kele ve ata ti nzambi ya nkaka yina kele bonso yandi. (2 Samuele 7:22) Moize tubaka mpidina sambu na kuyibusa bantu ya Izraele nde bo fwete sambila kaka Yehowa. Bo fwete sambila ve banzambi ya luvunu yina bantu ya makanda vandaka kusambila. Bantu ya makanda vandaka kuyindula nde banzambi na bo vandaka ti kiyeka na zulu ya bima ya nkaka ya lugangu.

⁵ Mu mbandu, bantu ya Ezipte vandaka kusambila Ra, nzambi ya ntangu, Nut nzambi ya zulu, Geb nzambi ya ntoto, Hapi nzambi ya Nzadi ya Nile; bo vandaka mpi kusambila bambisi mingi. Yehowa monisaka nde yandi me luta banzambi yina yonso ntangu yandi pesaka bantu ya Ezipte bandola kumi. Bantu mingi ya Kanana vandaka kusambila Baale, mpi bo vandaka kuyindula nde Baale gangaka bima ya ke zingaka, ti zulu, mvula mpi mupepe. Bantu ya bisika mingi vandaka kusosa lutaninu na Baale. (Kutanga 25:3) Yo lombaka nde bantu ya Izraele kuyibuka nde Nzambi na bo kele “Nzambi ya kieleka” mpi ya nkaka kele ve. Yandi kele “Yehowa mosi kaka.”—Kulonga 4:35, 39.

6, 7. Inki kele ntendula ya nkaka ya ngogo “mosi” mpi nki mutindu Yehowa monisaka nde yandi kele “mosi”?

⁶ Yandi ke sobaka ve mpi yandi kele ya kwikama. Bangogo “mosi kaka” ke tendula mpi nde ntangu yonso lukanu mpi mambu ya Yehowa ke lunganaka. Yehowa Nzambi kele ve ya kukabwana, yandi  ke soba-sobaka mpi ve. Yandi ke vandaka ntangu yonso ya kwikama, mpi ke tubaka kaka kieleka. Mu mbandu, yandi silaka Abrahami nde bantekolo na yandi ta zinga na Ntoto ya Lusilu. Yehowa salaka bimangu mingi sambu na kulungisa lusilu yai. Bamvula 430 lutaka, kansi Yehowa sobaka ve lusilu na yandi.—Kuyantika 12:1, 2, 7; Kubasika 12:40, 41.

⁷ Bamvula mingi na nima, Yehowa bingaka bantu ya Izraele bambangi na yandi mpi songaka bo nde: “Mono kele mutindu Mosi. Na ntwala na mono ata Nzambi mosi salamaka ve, mpi na nima na mono, ata mosi ve vandaka.” Yehowa monisaka bo mpi pwelele nde lukanu na yandi ke sobaka ve. Yandi tubaka nde: “Mono ke vandaka ntangu yonso mutindu Mosi.” (Yezaya 43:10, 13; 44:6; 48:12) Bantu ya Israele vandaka ti dibaku ya nene ya kusambila Nzambi yina ke sobaka ve mpi ya kwikama! Beto kele mpi ti dibaku yina ya nene bubu yai.—Malaki 3:6; Yakobo 1:17.

8, 9. (a) Inki Yehowa ke lombaka bansadi na yandi? (b) Inki mutindu Yezu monisaka mfunu ya bangogo ya Moize?

⁸ Ya kieleka, Moize yibusaka bantu ya Izraele nde Yehowa ta landaka kaka kuzola bo mpi kulungisa bampusa na bo. Kansi, Yehowa zolaka mpi nde bo kangama kaka na yandi mpi bo zola yandi na ntima na bo ya mvimba, na moyo na bo ya mvimba mpi na ngolo na bo yonso. Yo lombaka nde bibuti kulonga bana na bo ntangu yonso mambu ya Yehowa sambu bana yina mpi kusambila kaka Yehowa.—Kulonga 6:6-9.

⁹ Yehowa ke sobaka ve ata fioti lukanu na yandi. Yandi ta soba mpi ve mambu yina yandi ke lombaka bansadi na yandi ya kieleka. Kana beto ke zola nde Yehowa kundima beto, beto fwete kangama kaka na yandi mpi kuzola yandi. Beto fwete sala yo na ntima ya mvimba, na moyo ya mvimba mpi na ngolo na beto yonso. Yezu tubaka nde yo kele nsiku ya kuluta nene. (Tanga Marko 12:28-31.) Beto tadila ntangu yai mambu yina beto fwete sala sambu na kumonisa nde “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi kaka.”

10, 11. (a) Kusambila kaka Yehowa ke tendula nki? (b) Inki mutindu batoko ya Baebreo, na Babilone monisaka nde bo kangamaka kaka na Yehowa?

¹⁰ Nzambi na beto kele kaka Yehowa. Beto ke kangamaka kaka na yandi mutindu beto ke sambilaka kaka yandi. Beto lenda sambila banzambi ya nkaka ve to kukotisa mambu to bangindu ya mbi na lusambu ya Yehowa. Yehowa kele ve kaka Nzambi ya me luta banzambi yonso ya nkaka, yandi kele mpi Nzambi ya kieleka. Beto fwete sambila kaka Yehowa.—Tanga Kusonga 4:11.

¹¹ Mukanda ya Daniele ke tubila batoko iya ya Baebreo, Daniele, Anania, Mishaele, mpi Azaria. Bo kangamaka kaka na Yehowa mutindu bo buyaka madia yina vandaka mbi sambu na bansadi ya kieleka ya Yehowa. Banduku yai tatu ya Daniele buyaka mpi kufukimina kiteki ya wolo ya Nebukadenezare. Ya kieleka,  bo kangamaka ngolo na Yehowa.—Daniele 1:1–3:30.

12. Sambu na kukangama kaka na Yehowa beto fwete keba na nki?

¹² Beto fwete tula Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na beto. Kana beto ke zola kukangama kaka na yandi, beto fwete keba nde ata kima mosi ve kubaka kisika ya Yehowa na luzingu na beto. Inki kima? Na bansiku kumi, Yehowa tubaka nde bansadi na yandi fwete sambila ve banzambi ya nkaka. Bo fwete sambila ve biteki. (Kulonga 5:6-10) Bubu yai, muntu lenda sambila biteki na mitindu mingi kukonda kuzaba. Kansi Yehowa me sobaka ve mutindu na yandi ya kutadila mambu. Yandi kele “Yehowa mosi kaka.” Bika beto tadila mutindu beto lenda buya kusambila biteki.

13. Inki beto lenda kuma kuzola mingi kuluta Yehowa?

¹³ Bakolosai 3:5 (tanga), ke tubila bima yina lenda bebisa kinduku na beto ti Yehowa. Yo ke monisa nde lukasi, disongidila, nzala ya ngolo ya kuzwa bima yonso, kele lusambu ya biteki. Yo kele mpidina sambu nzala ya ngolo ya kuzwa kima mosi, mu mbandu mbongo to bima ya ntalu, lenda kuma kuyala beto bonso nzambi mosi buna. Masumu yonso yina Bakolosai 3:5 ke tubila, ke wakana ti lukasi, yina kele mpi lusambu ya biteki. Ya kieleka, kana beto kele ti nzala ya ngolo ya bima yai, beto lenda kuma kuzola yo mingi kuluta Nzambi, mpi Yehowa ta vanda diaka ve “Yehowa mosi kaka” sambu na beto. Ata muntu mosi ve ta zola nde mambu yai kukumina yandi.

14. Inki lukebisu ntumwa Yoane pesaka na yina me tala zola na beto sambu na Nzambi?

¹⁴ Ntumwa Yoane tubilaka mpi mambu yai. Yandi kebisaka nde kana muntu ke zola bima ya nsi-ntoto, disongidila, “nzala ya nitu mpi nzala ya meso mpi kusonga na lulendo yonso bima na [yandi] ya kuzingila,” “zola ya Tata kele ve na kati na yandi.” (1 Yoane 2:15, 16) Yo yina, beto fwete kuditadila mbala na mbala sambu na kuzaba kana beto ke zolaka bima ya nsi-ntoto. Beto lenda bakisa nde beto me kuma kusepela ti bansaka, ti bantu mpi mutindu ya kulwata to ya kuyidika nitu ya nsi-ntoto yai. Beto lenda sosa mpi kusala banzo-nkanda ya nda-nda sambu na kuzwa “bima ya nene.” (Yeremia 45:4, 5) Nsi-ntoto ya mpa me kuma pene kibeni. Yo yina beto fwete yibuka bangogo ya mfunu yina Moize tubaka! Kana beto ke bakisa mpi ke kwikila kibeni nde “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi kaka,” beto ta kangama kaka na yandi mpi beto ta sambila yandi na mutindu yina yandi ke zolaka.—Baebreo 12:28, 29.

15. Sambu na nki Polo yibusaka Bakristu nde Yehowa kele Nzambi mosi kaka?

¹⁵ Bangogo “Yehowa mosi kaka” ke sadisa beto na kuzaba nde Yehowa ke zolaka nde bansadi na yandi kuzinga na bumosi mpi kuvanda ti lukanu mosi kaka. Na mvu-nkama ya ntete, Bayuda, Bagreki, Baroma, mpi bantu ya bansi ya nkaka vandaka na dibundu ya Bukristu. Sambu  bo vandaka ve kuzinga mpi kusala mambu ya mutindu mosi, bankaka vandaka kukuka ve mpenza kuyikana ti mutindu ya mpa ya kusambila Nzambi, to kuyambula bikalulu na bo ya ntama. Yo yina Polo yibusaka bo nde Bakristu kele ti Nzambi mosi kaka, Yehowa.—Tanga 1 Bakorinto 8:5, 6.

16, 17. (a) Inki mbikudulu ke lungana bubu yai, mpi nki mbuma yo ke buta? (b) Inki lenda bebisa bumosi na beto?

¹⁶ Ebuna Bambangi ya Yehowa ya bubu yai? Profete Yezaya tubaka nde, “na kitini ya nsuka ya bilumbu,” bantu ya makanda yonso ta vukana sambu na kusambila Yehowa. Bo ta tuba nde: “Yandi ta longa beto banzila na yandi, mpi beto ta tambula na banzila na yandi.” (Yezaya 2:2, 3) Bubu yai beto kele na kiese ya kumona kulungana ya mbikudulu yai! Bampangi na beto me katukaka na bisika mingi, ke tubaka bandinga mingi, mpi mutindu na bo ya kuzinga me swaswana. Kansi beto ke sambilaka Yehowa na bumosi. Ata mpidina, sambu mutindu na beto ya kuzinga me swaswana, bantangu ya nkaka mambu ya mpasi lenda basika na kati na beto.

 ¹⁷ Mu mbandu, nki mutindu nge ke tadilaka bampangi yina me katukaka bisika ya nkaka? Ndinga ti madia na bo, mutindu na bo ya kulwata mpi ya kusala mambu lenda swaswana ti ya beno. Keti nge ke zolaka mpenza ve kukangama ti bo, kansi kaka ti bantu yina ke zingaka bonso nge? Inki mutindu nge ke tadilaka bankuluntu yina nge me luta bo na mvula to bayina kele ti mpusu ya nitu ya nkaka to me katukaka kisika ya nkaka? Kana beto keba ve, mambu yai lenda kabula beto to kubebisa bumosi na beto.

18, 19. (a) Inki bandongisila kele na Baefezo 4:1-3? (b) Inki beto lenda sala sambu na kutanina bumosi na dibundu?

¹⁸ Inki beto lenda sala sambu na kutanina bumosi na beto? Polo pesaka Bakristu ya Efezo bandongisila ya mbote, sambu mbanza Efezo vandaka ti bima mingi mpi bantu ya katukaka na bisika mingi. (Tanga Baefezo 4:1-3.) Polo tubilaka bikalulu yai: kudikulumusa, mawete, ntima ya nda, mpi zola. Yo kele bonso makunzi ya ngolo yina ke simbaka nzo. Kansi bantu fwete sala mpi ngolo sambu na kutanina nzo mbote. Polo zolaka nde Bakristu ya Efezo kusala ngolo sambu na “kutanina bumosi ya mpeve.”

¹⁹ Konso muntu na kati na beto fwete sala yonso sambu na kutanina bumosi ya dibundu. Inki mutindu? Ya ntete, beto fwete yedisa mpi kumonisa bikalulu yina Polo tubilaka: kudikulumusa, mawete, ntima-nda, mpi zola. Ya zole, beto fwete sala yonso sambu na kutula “ngemba” sambu yo ke vukisaka. Mavwanga ya fioti-fioti kele bonso banzila na kibaka; yo ke bebisaka bumosi. Yo yina beto fwete sala yonso sambu na kuyidika mavwanga yina mpi kutanina ngemba mpi bumosi na beto.

20. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke bakisa nde “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi kaka”?

²⁰ “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi kaka.” Bangogo yai ke pesa kikesa mpenza! Yo pesaka bantu ya Izraele kikesa ya kukanga ntima na bampasi ntangu bo nwanaka bitumba sambu na kukota na Ntoto ya Lusilu. Yo lenda pesa beto mpi ngolo ya kukanga ntima na mpasi ya nene mpi kupesa maboko na Paladisu yina beto ke vingila. Bika beto kangama kaka na Yehowa. Beto fwete zola yandi mpi kusambila yandi na ntima ti mabanza na beto ya mvimba, mpi na ngolo na beto yonso. Beto fwete sala mpi yonso sambu na kutanina ngemba mpi bumosi na beto. Kana beto landa kusala mambu yai, Yezu ta tula beto na ndonga ya mameme mpi ta binga beto nde: “Beno kwisa, beno bantu yina Tata na mono me sakumunaka, beno baka Kimfumu yina bo me yidikilaka beno katuka na luyantiku ya nsi-ntoto.”—Matayo 25:34.