Keti Nge Kelutisaka Ntangu Kumosi Ti Dibuta Na Nge?

“NA Japon, Batata Kevandaka na Zola Mingi​—⁠Ata Kisalu Kebakaka Bo Ntangu Yonso ya Kusakana ti Bana.” Mwa bamvula meluta banda ya ntu-dyambu yai basikaka na zulunalu Mainichi Shimbun. Na kati ya disolo yina, bo tubaka nde, ntangu Leta yulaka bana mingi bangyufula, bana kiteso ya 87,8 na kati ya nkama tubaka nde mpusa na bo kele ya kusadisa batata na bo ntangu bo takuma minunu. Na nimero na yo ya Kingelesi, zulunalu yango tubilaka mpi bangyufula yina, kansi bo sobaka ntu-dyambu. Ntu-dyambu ya Kingelesi vandaka nde: “Batata Ketula Ve Dikebi na Bana na Bo.” Na Kingelesi bo tendulaka dyambu yai ya bo tubaka ve na Kijaponais: Konso kilumbu ya kisalu, batata ya Japon kelutisaka minuta 36 mpamba kumosi ti bana na bo. Bo tesaka ntalu yina ti Allemagne, kuna bibuti kelutisaka minuta 44 ti bana na bo, na États-Unis minuta 56 na konso kilumbu ya kisalu.

 Kaka batata mpamba ve kelutisaka ntangu fyoti ti bana na bo. Bamama mingi mpi mebandaka kuyambula nzo sambu na kukwenda na kisalu. Mu mbandu, bamama mingi ya kele na babakala ve kesalaka sambu na kusosa mwaye ya kusansa bana. Yo yina, bibuti (batata ti bamama) kelutisaka dyaka ve ntangu mingi ti bana na bo.

Na 1997, bo longukaka na kati ya baleke 12000 na Amerika mpi bo monaka nde, baleke yina kele ti kinduku ya ngolo ti bibuti na bo, kevandaka na basusi mingi ve, kewaka ve nzala ya kudifwa to ya kusala kibandi, mpi kesosaka ve kunwa bima ya mpila na mpila sambu na kulauka. Ebuna, mosi na kati ya bantu yina kulongukaka dyambu yai, sosaka mpenza kutimuna dyambu yango mingi. Yandi tubaka nde: “Muntu lenda kuma ve nduku ya bana kana yandi kevandaka ve kisika ya bo kele sambu na kusadisa bo.” Na yau, yo kele mfunu mingi na kulutisa ntangu kumosi ti bana na nge ti kusolula ti bo.

Masolo Kevandaka Ve

Bibuti ya kevandaka na mpasi ya kuluta na kusolula ti mabuta na bo kele bayina mebikisaka nzo mpi mekwendaka kusala kisalu na bwala mosi ya ntama. Kansi, dikambu ya kukonda kusolula metadila ve kaka bibuti yina kezingaka ntama ti mabuta na bo. Bibuti yankaka kezingaka kisika mosi ti bana na bo, kansi bo kebasikaka na nzo ntangu bana metelama ntete ve mpi kekwisaka kuvutuka bana melala dezia. Sambu na kuyidika kisika yina, bibuti mingi kevandaka na ntwala ya nzo na nsuka ya mposo ti na bilumbu yina kisalu kevandaka ve. Bo ketubaka nde yo kele kulutisa ntangu ya “mfunu” ti bana na bo.

Kansi, keti ntangu ya mfunu lenda yinga ntangu yonso ya muntu lendaka kulutisa ti bana? Laurence, muntu mosi ya mayele ya ketalaka mpi dyambu yai, kevutula nde: “Na kimvuka, bana yina kelutisaka ntangu mingi ti bibuti na bo kesalaka mbote kuluta bayina kelutisaka ntangu fyoti. Yo kele mpasi na kuzwa kima ya kuyingisa na kisika ya ntangu ya beto sadilaka ve. Lukumu ya bo pesaka ngindu ya ntangu ya mfunu vandaka ya kuluta ndilu.” Nkento mosi ya Birmanie kemona mpi mutindu mosi. Bakala na yandi kele Japonais ya kyeleka mpenza. Yandi kekwisaka kuvutuka na nzo kaka na dezere ya suka. Na nsuka ya mposo, yandi kevandaka na ntwala ya nzo, kansi nkento na yandi ketuba nde: “Ata nge vanda na nzo konso Sabala ti Lumingu, nge takanga ve dibulu ya bantangu yonso ya nge vandaka ve kumosi ti dibuta na bilumbu yankaka. . . . Keti nge lenda bumba madya ya bilumbu yankaka yonso sambu na kwenda kudya yo kaka na Sabala ti na Lumingu?”

 Yo Kelombaka Kusala Ngolo

Kuzwa ntangu ya kusolula mbote na dibuta kele mpasi ve na kutuba, kansi yo kele mpasi na kusala. Kusosa mbongo ya kudisa ti kusansa dibuta kele kima ya pete ve ya fwete bikisila batata ti bamama ntangu yankaka ya kulutisa kumosi ti bana. Bantu mingi ya kezingaka ntama ti dibuta na bo kesolulaka mingi na nzila ya telefone to ya mikanda. Kansi, ata beno kezinga kisika mosi to ve, beno fwete sala bikesa ya kyeleka sambu na kulunda kikalulu ya mbote ya kusolula na dibuta.

Bibuti yina kemonaka kusolula ti dibuta na bo bonso kima ya mpamba, kelokutaka mbuma ya kikalulu na bo yina. Tata mosi vandaka kulutisa ve ntangu ti dibuta na yandi. Yandi vandaka nkutu ve ata na ntangu ya kudya kisika mosi ti bo. Ebuna, yo butilaka yandi makambu mingi na nzo. Mwana na yandi ya bakala kumaka bandi; ya nkento, bo kangaka yandi keyiba na zandu. Kilumbu mosi ya Lumingu na suka, tata telamaka sambu na kwenda kusala nsaka na yandi ya golf. Ntangu yandi keyilama, mwana na yandi ya bakala kwisaka kunganina yandi nde: “Na nzo yai kibuti mekuma kaka mama mpamba?” Yandi landisaka nde: “Makambu yonso na nzo yai kaka mama, kansi nge papa . . . ”

Mambu yai nataka tata na kuyindula mingi. Na nima, yandi tubaka nde yandi fwete yantika ntete na kudya kisika mosi ti dibuta na suka. Yandi yantikaka ntete na kudya kumosi ti nkento na yandi. Na nima, bana mpi bandaka kudya ti bo, mpi bo kumaka kusadila ntangu yango sambu na kusolula. Kyese yai nataka bo na kubanda kudya mpi kisika mosi na nkokila. Tala, muntu yai kwisaka kuzwa mpila ya kutedimisa dyaka dibuta na yandi yina vandaka dezia na nzila ya lufwa.

Lusadisu ya Kekatuka na Ndinga ya Nzambi

Biblia kesonga bibuti na kubakaka ntangu ya kusolula ti bana na bo. Nzambi songaka bana ya Izraele na nzila ya profete na yandi Moize nde: “Bantu ya Israele, beno wa! Mfumu Nzambi, yandi kaka muntu kele Nzambi na beto. Beno zola Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, konso muntu na ntima na yandi yonso ti na ngolo na yandi yonso. Bansiku ya mono ke pesa beno bubu, beno kanga yo na ntima na beno. Beno fweti longa yo  na bana na beno. Ntangu beno kele na nzila to na nzo, ntangu beno kele na kisalu to beno ke pema, beno fweti longa yo kaka na bana na beno.” (Kulonga 6:​4-7) Ee, bibuti yonso na kati na beto fwete baka ntangu ya kuvanda ti bana, kana beto kezola kukuna ndinga ya Nzambi na ntima ti na mabanza na bo.

Yo kele kyese na kuzaba nde, nsosa yina ya bo salaka na Amerika na 1997 na kati ya bana 12000 monisaka nde “na kati ya bana kiteso ya 88% . . . yina tubaka nde bo kesambilaka, bo monaka nde kima ketaninaka bo mingi kele dibundu ti lusambu.” Bakristu ya kyeleka kemonaka nde malongi ya mbote ya lusambu ketaninaka baleke na mambu bonso kunwa bima ya kelausaka, basusi, kudifwa, kibandi ti bima yankaka ya mutindu mosi.

Bibuti yankaka kemonaka nde yo ke mpasi na kuzwa ntangu ya kulutisa kumosi na dibuta. Mingimingi bamama yina kele na babakala ve, yina kevandaka na kyese ya kuvanda ti bana na bo, kansi bo fwete kwenda na kisalu. Na wapi bo lenda zwa mwa ntangu ya kulutisa ti bana? Biblia ketuba nde: “Keba mayele ti ngangu, kubika yo ve yo mana.” (Bingana 3:21) Bibuti lenda sadila “mayele ti ngangu” sambu na kuzwa ntangu ya kulutisa kumosi ti dibuta. Na nki mutindu?

Kana nge ke mama mpi nge melemba na nima ya kisalu, keti nge lenda ve kusonga bana na kusadisa nge na kusala madya kumosi? Yina si kele ntangu ya beno lenda sadila sambu na kukumisa kinduku na beno ngolo. Ntete, zaba nde kuyikana ti bana na nge talomba ntangu mingi. Kansi, ntama mingi ve, nge tamona nde yo kele kyese mpi yo kelutisaka kisalu nswalu.

Nge lenda vanda tata yina kele ti kisalu mingi ya kusala na Sabala ti na Lumingu. Sambu na nki ve kusala bisalu yai yankaka kumosi ti bana na nge? Nge lenda solula mambu mingi ti bo, ntangu beno kesala kumosi, mpi yo tavanda ntangu ya mbote ya kulonga bo bisalu. Ndongisila yina Biblia kepesa na kulonga bana ketuma nge na kutuba ti bo “ntangu beno kele na nzila to na nzo,” disongidila, bisika yonso. Nge tamonisa “mayele ti ngangu” kana nge kesolula ti bana na nge ntangu yonso ya beno kesala kumosi.

Lufutu ya kikalulu ya kulutisa ntangu kumosi ti dibuta kelandaka tii na bilumbu kekwisa. Kingana mosi ya Biblia ketuba nde: “mayele kele na bantu yina [“kesolulaka kumosi,” NW].” (Bingana 13:10) Kana beto kezwa ntangu ya kusolula ti bantu ya dibuta na beto, beto tanunga na kusonga bo nzila ya mbote na luzingu ya konso kilumbu. Kana beto ketwadisa dibuta mutindu yai bubu, yo lenda katula beto basusi na bilumbu kekwisa ti kubikila beto ntangu ya kusala mambu yankaka. Dyaka, yo lenda natila nge ti bana kyese mingi. Sambu na kupesa lutwadisu ya mutindu yai, nge fwete baka ntangu yonso mayele na nto, na Biblia, Ndinga ya Nzambi. Sadila yo sambu na kutwadisa bana ti dibuta na nge ya mvimba.​—⁠Nkunga 119:105.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 4]

Baleke yina kele ti kinduku ya ngolo ti bibuti na bo kevandaka ve na basusi mingi

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Kusolula ya mbote kepesaka lufutu ya nene na luzingu ya dibuta

[Kifwanisu ya kele na lutiti 6]

Kana nge kesala kumosi ti bana, nge lenda solula ti kulonga bo bisalu na ntangu yina