Bibuti, mbandu na beno kelongaka inki?
Bibuti, Mbandu na Beno Kelongaka Inki?
“Beno kele bana yina ya Nzambi ke zolaka; yo yina beno fweti meka na kusala bonso yandi. Beno fweti zolana na luzingu na beno yonso.”—EFEZO 5:1, 2.
1. Inki malongi Yehowa pesaka na bankwelani ya ntete?
YEHOWA kele Mubandisi ya dibuta. Mabuta yonso kele sambu yandi zolaka nde yo vanda, yandi muntu salaka dibuta ya ntete mpi yandi pesaka na bantu ya ntete ngolo ya kubuta. (Efezo 3:14, 15) Yandi pesaka Adami ti Eva malongi ya mfunu ya metala mikumba na bo ti nswa ya kusadila mayele na bo sambu na kulungisa mikumba yina. (Kuyantika 1:28-30; 2:15-22) Na nima ya kusumuka ya Adami ti Eva, luzingu ya mabuta kukumaka mpasi. Kansi, na zola na yandi, Yehowa pesaka bansadi na yandi malongi yina lendaka kusadisa bo na kununga mambu yina.
2. (a) Inki bamwaye Yehowa kesadilaka sambu na kupesa ngolo na malongi ya kusonika ti ya munoko? (b) Inki bangyufula bibuti fwete kudiyula?
2 Longi na beto ya Nene, Yehowa, mepesaka beto ve kaka malongi ya kusonika sambu na kuzaba mambu ya beto fwete sala to yina beto fwete buya. Na ntangu ya ntama, Yandi pesaka bansiku ya kusonika ti bansiku ya munoko na nsadisa ya banganga-Nzambi ti baprofete mpi bamfumu ya mabuta. Nani yandi kesadila na bilumbu na beto sambu na kupesa malongi ya munoko ya mutindu yina? Bakristu yina kele bankuluntu ti bibuti. Kana nge kele kibuti, keti nge kesalaka yonso sambu na kulonga dibuta na nge banzila ya Yehowa?—Bingana 6:20-23.
3. Na yina metala kulonga ya mbote, nki dilongi bamfumu ya mabuta lenda longuka na mbandu yina Yehowa kepesa?
3 Inki mutindu kupesa malongi ya mutindu yina na dibuta? Yehowa kepesa mbandu. Yandi kemonisaka pwelele mambu yina kele ya mbote ti mambu yina kele ya mbi, mpi yandi kevutukilaka yo ti ntima ya mbote. (Kubasika 20:4, 5; Kulonga 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Yozue 24:19, 20) Yandi kesadilaka bangyufula sambu na kusadisa bantu na kuyindula. (Yobi 38:4, 8, 31) Na nsadisa ya bingana ti bambandu yina kekatuka na luzingu ya bantu, yandi kesimbaka mawi na beto mpi keyidikaka ntima na beto. (Kuyantika 15:5; Daniele 3:1-29) Bibuti, ntangu beno kelongaka bana na beno, keti beno kemekaka kulanda mbandu yina?
4. Inki dilongi beto kelonguka na mbandu yina Yehowa kepesa na yina metala kupesa ndola, mpi sambu na nki ndola kele mfunu?
4 Yehowa kezolaka mambu ya mbote, kansi yandi kebakisaka mambu yina kikalulu ya kukonda kukuka menatilaka beto. Yo yina, na ntwala ya kupesa ndola, yandi kelongaka, mpi mbala na mbala yandi kepesaka balukebisu ti bangibusa na bantu ya kukonda kukuka. (Kuyantika 19:15, 16; Yeremia 7:23-26) Kana yandi kepesa ndola, yandi kepesaka yo na kiteso mosi ya kufwana, yandi kelutisaka ve ndilu. (Nkunga 103:10, 11; Yezaya 28:26-29) Kana beto kesalaka mutindu yina na bana na beto, yo kemonisa nde beto mezaba Yehowa, mpi yo tavanda ve mpasi sambu bo mpi kuzaba yandi.—Yeremia 22:16; 1 Yoane 4:8.
5. Inki dilongi bibuti lenda longuka na mbandu yina Yehowa kepesa na yina metala kuwidikila?
5 Yo kele kyese mingi na kuzaba nde, Yehowa kewidikilaka bonso tata ya zola yina kele na zulu. Yandi kuzaba kupesa bansiku kaka ve. Kansi, yandi kezolaka mpi nde beto kangudila yandi ntima na beto. (Nkunga 62:8) Kana bangindu ya beto ketuba kele mbote ve, yandi kenganinaka beto ve na ndinga ya ngolo katuka na zulu. Yandi kelongaka beto ti kukanga ntima yonso. Yo yina, ndongisila ya ntumwa Polo ya ketuba nde: ‘Beno sala bonso yandi. Beno bana yina Nzambi ke zolaka’ mefwana mpenza! (Efezo 4:31–5:1) Yehowa kepesa mbandu mosi ya mbote mpenza sambu na bibuti yina kesosa kulonga bana na bo! Yo kele mbandu mosi ya kesimba ntima na beto mpi kepesa mpusa ya kulanda nzila na yandi ya luzingu.
Bupusi yina mbandu ya mbote kevandaka na yo
6. Inki mutindu bikalulu ti mbandu ya bibuti kesimbaka bana na bo?
6 Bansiku ya munoko mpamba ve kevandaka ti ngolo. Mbandu ya mbote mpi kevandaka ti ngolo mingi na bana ya fyoti. Ata bibuti kuzola yo to ve, bana na bo talanda mbandu na bo. Yo lenda pesa bibuti kyese, kansi ntangu yankaka yo lenda pesa bo mawa, na kuwa bana na bo ketuba mambu ya bo mosi tubaka. Kana bikalulu ti mutindu ya kutadila mambu ya bibuti kemonisa nde bo kezitisa mpenza mambu ya kimpeve, yo tavanda ti bupusi ya mbote na bana.—Bingana 20:7.
7. Inki mbandu ya kibuti Yefte pesaka mwana na yandi ya nkento, mpi nki yo butaka?
7 Biblia kepesa bambandu ya kemonisa mbuma yina mbandu ya bibuti kebutaka. Yefte, yina Yehowa sadilaka sambu na kunungisa bantu ya Izraele na ntwala ya bantu ya Amoni, vandaka mpi tata. Kana beto tala mvutu yina yandi pesaka na ntotila ya Amoni, yo kemonisa nde Yefte vandaka ti kikalulu ya kutanga mbala na mbala masolo yina vandaka kumonisa mutindu Yehowa vandaka kusala mambu ti bantu ya Izraele. Yandi vandaka kutubila kukonda mpasi nkenda yina, mpi yandi monisaka lukwikilu ya ngolo na Yehowa. Ntembe kele ve nde mbandu na yandi kusadisaka mwana na yandi ya nkento na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo mpi mpeve ya kuditambika ya yandi monisaka na mpila yandi ndimaka na kukonda kukwela sambu na kudipesa na kisalu ya Yehowa luzingu na yandi ya mvimba.—Bazuzi 11:14-27, 34-40; fwanisa ti Yozue 1:8.
8. (a) Inki kikalulu ya mbote bibuti ya Samuele kumonisaka? (b) Inki mambote yo natilaka Samuele?
8 Samuele vandaka mbandu mosi ya mbote ntangu yandi vandaka mwana; mpi ntangu yandi kumaka profete, yandi monisaka kwikama na Nzambi na luzingu na yandi yonso. Keti nge tazola nde bana na nge mpi kusala mutindu yandi salaka? Tala mbandu yina bibuti ya Samuele, Elkana ti Ana kupesaka. Ata mambu vandaka ve mbote ntangu yonso na dibuta na bo, bo vandaka kwenda kusambila mbala na mbala na Silo, kisika nkela ya santu vandaka. (1 Samuele 1:3-8, 21) Tala kiteso ya mawi yina Ana vandaka ti yo ntangu yandi vandaka kusamba. (1 Samuele 1:9-13) Tala mutindu bo zole vandaka kuyindula sambu na yina metala mfunu ya kulungisa lusilu ya bo salaka na Nzambi. (1 Samuele 1:22-28) Ntembe kele ve nde mbandu na bo ya mbote sadisaka Samuele na kuyedisa bikalulu yina kusadisaka yandi na kuvanda ti luzingu mosi ya mbote, ata ntangu bantu ya vandaka kuzinga penepene ti yandi mpi ya vandaka kutuba nde bo kesambilaka Yehowa, monisaka kukonda bulemfu na bansiku ya Nzambi. Na nima, Yehowa pesaka Samuele mukumba ya kuvanda profete na Yandi.—1 Samuele 2:11, 12; 3:1-21.
9. (a) Inki mambu vandaka kusalama na dibuta butaka mbuma ya mbote na Timoteo? (b) Timoteo kukumaka muntu ya nki mutindu?
9 Keti nge kezola nde bana na nge kuvanda bonso Timoteo, yina kukumaka nduku ya ntumwa Polo ata yandi vandaka leke? Tata ya Timoteo vandaka mumpani, kansi mama na yandi ti nkaka na yandi ya nkento vandaka kumonisa luzitu na mambu ya kimpeve. Ntembe kele ve nde dyambu yai sadisaka bo na kutula fondasio mosi ya mbote na luzingu ya Timoteo sambu yandi kuma Mukristu. Biblia kezabisa beto nde mama na yandi, Enise, ti nkaka na yandi ya nkento Loisi vandaka ti “lukwikilu . . . ya kieleka.” Bo vandaka Bakristu ebuna bo vandaka kusala ve mambu ya luvunu na luzingu na bo. Bo vandaka kuzinga mpenza na kuwakana ti mambu yina bo vandaka kutuba nde bo kekwikila na yo, mpi bo longaka Timoteo na kusala mutindu mosi. Timoteo kumonisaka nde bo lenda kutudila yandi ntima mpi nde yandi vandaka kudibanza sambu na mambote ya bantu yankaka.—2 Timoteo 1:5; Filipi 2:20-22.
10. (a) Inki bambandu ya kele na nganda ya dibuta lenda simba bana na beto? (b) Inki beto tasala kana mambu yina mekota na kutuba to na kikalulu ya bana na beto?
10 Bambandu ya kepusaka bana na kubalula bikalulu na bo kekatukaka kaka ve na kati ya dibuta. Bambandu yankaka kekatukaka na bana yina bo kelongukaka na bo na nzo-nkanda, na balongi ya kele ti kisalu ya kuyidika bangindu ya bana ya fyoti, na bantu ya keyindulaka nde konso muntu fwete zitisa bansiku ya bambuta yina ketaninaka bo, na bavedete yina bantu yonso kesikisaka, ti na bamfumu ya Leta yina luzingu na bo kezabanaka na nzila ya bansangu. Bana mingi dyaka mekumaka kumona mpasi na mvita. Keti beto fwete yituka kana beto kuwa bana na beto ketuba to mekuma ti kikalulu ya kusala mambu bonso bantu yina? Inki beto kesalaka kana bo mesala mpidina? Keti kungana na makasi to kubokuta tamanisa makambu? Na kifulu ya kuwila bana na beto makasi nswalu, yo tavanda mbote beto kudiyula ngyufula yai: ‘Keti kele ti kima na mutindu Yehowa kesalaka mambu ti beto ya lenda sadisa beto na kuzaba mutindu ya kumanisa mambu yai?’—Fwanisa ti Roma 2:4.
11. Kana bibuti kesala bifu, nki mutindu yo lenda simba bikalulu ya bana na bo?
11 Ya kyeleka, bibuti ya kukonda kukuka tayidikaka ve ntangu yonso mambu na mutindu mosi ya kuluta mbote. Bo tasalaka mpi bifu. Kana bana mebakisa yo, keti yo takulumusa luzitu ya bo fwete pesa na bibuti na bo? Yo lenda salama mutindu yina, mingimingi kana bibuti kemeka kubumba bifu na bo na kumonisaka kimfumu na bo na kingolongolo. Kansi, mambu lenda suka mutindu yankaka kibeni kana bo kekudikulumusa mpi kendima bifu na bo kukonda mpasi. Kana bo kesala mutindu yina, bo lenda pesa mbandu mosi ya mbote na bana na bo, yina kele na mfunu ya kulonguka na kusala mutindu mosi.—Yakobo 4:6.
Mambu yina mbandu na beto lenda longa
12, 13. (a) Bana fwete longuka nki na yina metadila zola, mpi nki mutindu kulonga yo na mpila mosi ya mbote? (b) Sambu na nki yo kele mbote nde bana kulonguka mambu yina metala zola?
12 Mambu ya mfunu ya kulonga kele mingi kana bangogo kekwenda kumosi ti mbandu mosi ya mbote. Beto tadila mwa bambandu fyoti.
13 Kumonisa zola ya kukonda bwimi: Dilongi mosi ya nene ya fwete monana na mbandu kele kumonisa zola. “Beto ke zolanaka sambu Nzambi muntu zolaka beto ntete.” (1 Yoane 4:19) Yandi kele Nto mpi mbandu ya kuluta nene ya zola. Zola yai ya mesimbama na minsiku, a·gaʹpe, kele ya kusonika mbala kuluta 100 na Biblia. Yo kele kikalulu ya kesadisaka na kuzaba Bakristu ya kyeleka. (Yoane 13:35) Beto fwete monisa zola ya mutindu yai na Nzambi ti na Yezu Kristu. Beto fwete monisa yo mpi na kati na beto, ata na bantu yina ya beto kesepelaka na bo ve. (Matayo 5:44, 45; 1 Yoane 5:3) Zola yai fwete vanda na ntima na beto mpi beto fwete monisa yo na luzingu na beto na ntwala ya kulonga yo kibeni na bana na beto. Bantu ketalaka bisalu ya muntu kesala, kutuba mpamba kele na mfunu ve. Na kati ya dibuta, bana kele na mfunu ya kumona zola ti bikalulu yankaka ya mesimbama na yo. Kana bima yai yonso kele ve, kuyela ya mwana tavanda mbote ve na kinsuni, na mabanza, ti na mawi. Bana kele mpi na mfunu ya kumona mutindu bibuti kemonisa zola na bampangi Bakristu yankaka na nganda ya dibuta.—Roma 12:10; 1 Piere 3:8.
14. (a) Inki mutindu bibuti lenda longa bana mpila ya kusala kisalu ya mbote ya kepesa kyese? (b) Inki mutindu beno lenda sadila yo na dibuta na beno?
14 Kulonguka mutindu ya kusala kisalu: Kisalu kele kima mosi ya mfunu na luzingu. Sambu na kudipesa kilo, muntu kele na mfunu ya kulonguka nki mutindu kusala kisalu ya mbote. (Longi 2:24; 2 Tesalonika 3:10) Kana nge mepesa mwana kisalu ya nge monisaka yandi ve mbote mutindu ya kusala yo, ebuna nge yantika kunganina yandi sambu yandi mesala yo ve mbote, yo tavandila yandi mpasi na kulonguka kusala kisalu ya mbote. Kansi, kana bana kelonguka na kusalaka kumosi ti bibuti mpi kana beno kesikisa bo, bo lenda longuka kusala kisalu ya mbote yina kepesaka kyese. Ntangu bibuti kepesa mbandu, kana bo ketendula mpi mambu mbote, bana lenda longuka kusadisa kisalu mpamba ve kansi mpi kubongisa kisika yo mebeba, mutindu ya kukangama na kisalu tii kuna yo tamana, mpi mutindu ya kuyindula mpi ya kubaka badesizio. Na kisika yai, nge lenda sadisa bo na kuzaba nde Yehowa mpi kesalaka, nde yandi kesalaka kisalu ya mbote, nde Yezu mpi kesalaka bonso Tata na yandi. (Kuyantika 1:31; Bingana 8:27-31; Yoane 5:17) Kana dibuta kesala bilanga to kesala mumbongo mosi, bantu yankaka ya dibuta lenda sala kumosi ti bo. To ntangu yankaka, mama lenda longa mwana na yandi ya bakala to ya nkento mutindu ya kulamba ti ya kuyobisa malonga na nima ya kudya. Tata yina kekwendaka kusala kisalu na yandi ntama lenda yidika bisalu yankaka ya kusala ti bana na yandi na nzo. Yo kele mbote kibeni kana bibuti kesosa ve kaka nde kisalu kusalama nswalunswalu, kansi bo kelonga mpi bana na kuzaba kisalu yina tasadisa bo na luzingu!
15. Inki mitindu beno lenda longa malongi ya metala lukwikilu? Pesa mbandu.
15 Kulunda lukwikilu na ntangu ya mpasi: Lukwikilu kele mpi kima mosi ya mfunu na luzingu na beto. Kana beno ketubila lukwikilu na kulonguka ya dibuta, bana lenda longuka mutindu ya kutendula yo. Bo lenda bakisa mpi mambu yina tasala nde lukwikilu kuyantika kuyela na ntima na bo. Kansi, kana bo kemona bibuti na bo kemonisa lukwikilu ya ngolo na ntwala ya mimekamu ya ngolo, bo lenda vila ve mambu yina luzingu na bo ya mvimba. Na Panama, bakala mosi vandaka kuzabisa nkento na yandi ya vandaka kulonguka Biblia nde yandi takula yandi na nzo kana yandi bikisa ve kusadila Yehowa. Ata mpidina, nkento yina ti bana na yandi iya ya fyoti vandaka lemba ve na kusala mbala na mbala bakilometre 16 na makulu. Na nima bo vandaka kusala bakilometre 30 na bisi sambu na kukuma na Nzo ya Kimfumu ya penepene. Mbandu yina pesaka bantu 20 ya dibuta na bo kikesa, ebuna yo sadisaka bo na kuyamba nzila ya kyeleka.
Pesa mbandu na kutangaka Biblia konso kilumbu
16. Sambu na nki yo kele mbote na kutanga Biblia na dibuta konso kilumbu?
16 Kikalulu mosi ya kuluta mfunu ya konso dibuta lenda landa, kele kikalulu ya kutanga Biblia mbala na mbala. Yai kele kikalulu mosi yina tanatina bibuti mambote mpi yina tavanda mbandu ya mbote sambu bana kulanda. Kana mpila kele beno tangaka Biblia konso kilumbu. Kima kele mfunu kele ve kiteso ya mambu ya beno ketanga. Kansi kima ya meluta mfunu mingi kele kutanga mbala na mbala mpi na mutindu mosi ya mbote. Sambu na bana ya fyoti, na nima ya kutanga Biblia, beno lenda widikila bakaseti ya Mukanda ya Bankenda ya Biblia kana yo kele na ndinga na beno. Kutanga Ndinga ya Nzambi konso kilumbu kesadisaka na kulunda bangindu ya Nzambi na ntu. Kana kutanga Biblia mutindu yina kesalama na mabuta ya mvimba, kansi muntu mosi mosi ve, yo tasadisa mabuta yonso na kutambula na banzila ya Yehowa. Bo syamisaka beto na kuyedisa kikalulu yai na Balukutakanu ya Distrike “Nzila ya Nzambi ke Luzingu” na kifwanifwani ya kuvandaka ti ntu-dyambu Mabuta—Beno Kumisa Lutangu ya Biblia ya Konso Lumbu Nzila na Beno ya Luzingu! —Nkunga 1:1-3.
17. Inki mutindu kutanga Biblia na dibuta ti kusimba mikapu ya mfunu na ntu lenda sadisa beno na kusadila ndongisila yina kele na Efezo 6:4?
17 Kikalulu ya kutanga Biblia na kimvuka na dibuta kewakana ti mambu yina ntumwa Polo sonikaka na mukanda na yandi ya kupemama na Bakristu ya Efezo nde: “Beno batata, beno pesa bana na beno makasi ve, kansi, beno landa na kusansa bau ti malongi mpi balukebisu, ya Yehowa.” (Efezo 6:4, NW) Inki yo kezo tuba? “Balukebisu ya Yehowa” ketendula “kukotisa na mabanza”; disongidila, batata yina kele Bakristu fwete kotisa mabanza ya Yehowa Nzambi na ntima ya bana na bo. Bo fwete sadisa bana na kuzaba mabanza ya Nzambi. Kusyamisa bana na kusimba na ntu mikapu ya mfunu, lenda sadisa bo na kulungisa dyambu yai. Lukanu kele nde mabanza ya Yehowa kutwadisa bangindu ya bana na mpila nde bampusa ti luzingu na bo kukuma kumonisa fyotifyoti nde bo kezitisa bansiku ya Nzambi, yo vanda na ntangu bibuti kele na bo kisika mosi to ve. Biblia kele fondasio ya kesadisaka muntu na kuvanda na bangindu ya mutindu yina.—Kulonga 6:6, 7.
18. Kana beno ketanga Biblia, nki beno lenda vanda na yo mfunu sambu na (a) kubakisa yo mbotembote? (b) kubaka mambote yina kele na kati na yo? (c) kundima mambu yo kesonga ya metadila lukanu ya Yehowa? (d) kubaka mambote na mambu yo ketuba na yina metadila bikalulu ti bisalu ya bantu?
18 Ya kyeleka, kana beto kezola nde Biblia kutwadisa luzingu na beto, beto fwete zaba nki mambu yo ketuba. Sambu na bantu mingi, yo talomba kutangaka kitini mosi mbala mingi. Sambu na kubakisa mbotembote bangogo yankaka, yo talomba nde beto talaka bangogo yango na diksionere to na mukanda Étude perspicace des Écritures. Kana mukapu yango kele ti ndongisila to nsiku mosi, beno baka ntangu ya kutubila mambu ya kesalama na ntangu na beto yina kelomba beto na kusadila ndongisila to nsiku yango. Na nima, nge lenda kuyula, ‘Inki mambote beto lenda baka kana beto sadila ndongisila yai?’ (Yezaya 48:17, 18) Kana mukapu yango ketubila dyambu mosi ya ketadila lukanu ya Yehowa, yula nde: ‘Inki mutindu dyambu yango kesimba luzingu na beto?’ Mbala yankaka beno ke na kutanga disolo mosi ya ketubila luzingu ti bisalu ya bantu. Inki bampasi bo vandaka na yo na luzingu na bo? Inki mutindu bo vandaka kunwana ti mambu yai yonso? Inki mambote beto lenda baka na mbandu na bo? Beno vilaka ve na kutubila ntangu yonso nki disolo yina ketendula na luzingu na beto bubu yai.—Roma 15:4; 1 Korinto 10:11.
19. Kana beto kesala bonso Yehowa, nki kima beto tapesa na bana na beto?
19 Yai kele mutindu mosi ya mbote mpenza ya kukotisa bangindu ya Nzambi na mabanza ti na ntima na beto! Kana beto kesala mpidina, yo tasadisa beto mpenza na ‘kusala bonso [Nzambi], bonso bana yina ya yandi ke zolaka.’ (Efezo 5:1) Ebuna beto tapesa mbandu ya mbote yina mefwana mpenza nde bana na beto kulanda.
Keti nge keyibuka?
◻ Inki mambote bibuti lenda baka na mbandu yina Yehowa kepesaka?
◻ Sambu na nki bibuti fwete pesa mbandu ya mbote ntangu bo kelonga bana?
◻ Inki malongi bibuti kelongaka mbote na mbandu yina bo kepesaka?
◻ Inki mutindu beto lenda baka mpenza mambote na kutangaka Biblia na dibuta?
[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]
[Bifwanisu ya kele na lutiti 20]
Bantu mingi ketangaka Biblia konso kilumbu na dibuta