Sosa Kuzaba Mutindu Ngangi na Nge Kele

“Nge ta mona mambote na mono, mono ta tuba zina na mono yai [Yehowa] na meso na nge.”​—⁠KUBASIKA 33:⁠19.

1. Sambu na nki beto fwete pesa Ngangi lukumu?

 NTUMWA Yoane, nsoniki ya mukanda ya nsuka ya Biblia, sonikaka dyambu yai ya mfunu ya metala Ngangi: “Nge Mfumu Nzambi na beto, nge me lunga na kubaka lukumu, luzitu ti ngolo. Sambu nge muntu salaka bima yonso; bima yonso ke zingaka . . . sambu na luzolo na nge.” (Kusonga 4:11) Mutindu beto monaka yo na disolo ya ntete, bima yonso ya siansi kesengumunaka keyikaka bikuma ya beto kele na yo na kukwikila nde Ngangi muntu salaka bima yonso.

2, 3. (a) Inki bantu kele na yo mfunu sambu na kuzaba mambu ya metala Ngangi? (b) Sambu na nki yo kele mayele ve na kusosa kumona Ngangi na meso?

² Yo kele mfunu na kundima nde Ngangi kele. Mutindu mosi, yo kele mpi mfunu na kuzaba mutindu yandi kele mpenza. Yandi kele muntu ya kyeleka. Yandi kele ti kimuntu na yandi mpi ti mambu ya kebendaka bantu na yandi. Ata nge melongukaka na kuzaba yandi nki kiteso, keti yo tavanda mbote ve nde nge sosa kuzaba yandi dyaka mbote kuluta? Yo kelomba ve nde nge mosi kukutana ti yandi mutindu beto kekutanaka ti bantu yankaka.

³ Yehowa Muntu salaka bambwetete yonso ti ntangu yina kele mbwetete mosi ya nene. Keti nge lenda yindula na kuyunsa kupusana penepene ti ntangu? Ata fyoti ve! Bantu yonso kewaka nkutu boma na kutala ntangu to na kutambula na nsi ya mwini ya ngolo bantangu mingi. Yo kebasisaka tiya na kiteso ya badegre 15 000 000 Celsius (27 000 000°F.). Na konso sekondi, tiya yai ya nene kebalulaka kiteso ya bamiliyo iya ya bagaze ti mupepe yina kele na kati na yo na ngolo. Ndambu fyoti kaka ya ngolo yina kekumaka na ntoto bonso tiya mpi nsemo. Kansi, ngolo yina ya fyoti melunga sambu na kupesa luzingu na bima ya kele na zulu ya ntoto. Banzikisa yai ya kyeleka fwete yitukisa beto sambu na yina metala ngolo ya kuyitukisa ya Ngangi. Yo yina Yezaya lendaka kutuba nde “Ngolo [ya Ngangi] kele nene mpenza.”​—⁠Yezaya 40:⁠26.

4. Inki Moize kulombaka, mpi nki mutindu Yehowa pesaka yandi mvutu?

⁴ Kansi, keti nge kezaba nde bangonda fyoti na nima ya kubasika ya bana ya Izraele na Ezipte na mvu 1513 ya N.T.B., Moize bondilaka Ngangi nde: “Pardo Mfumu, songa mono lukumu na nge.” (Kubasika 33:18) Yibuka nde Nzambi Muntu salaka ntangu, mpidina nge lenda bakisa sambu na nki yandi zabisaka Moize nde: “Nge lenda mona ilungi na mono ve sambu ke na muntu ve lenda mona ilungi na mono ebuna yandi zinga diaka.” Ngangi zabisaka Moize na kubumbana na kisika mosi na Ngumba ya Sinai ‘ntangu yandi lutaka.’ Ebuna, Moize kumonaka kaka “nima” ya Nzambi, na kutuba ya mbote yandi monaka nsemo fyoti ya lukumu ya Ngangi, to ya kuluta na yandi.​—⁠Kubasika 33:​20-23; Yoane 1:⁠18.

5. Inki mutindu Ngangi kulungisaka mambu yina Moize lombaka, ye nki yo monisaka?

⁵ Mpusa ya Moize ya kusosa kuzaba Ngangi mbote mbote kubikalaka ve ya kukonda kulungisa. Yo kemonana pwelele nde ntangu yandi tubilaka yandi na nsadisa ya wanzio, Nzambi lutaka na ntwala ya Moize mpi yandi tubaka nde: “Mono kele Mfumu Nzambi. Mono kele Nzambi mosi ke zolaka bantu ti kuwila bo mawa; mono ke waka makasi nswalu ve kansi mono ke songaka kaka mambote na mono. Mono ke salaka mambu yonso ya mono ke tubaka, mono ke salaka yo na bantu yonso tii kuna. Mono ke kangaka ntima na mambu yonso ya mbi ya bantu ke salaka, mono ke wilaka bantu mawa sambu na masumu na bo; kansi mono ke nungisaka ve bantu yina ke salaka mbi, mono ke vilaka ve na kupesa ndola.” (Kubasika 34:​6, 7) Yo kesonga nde kuzaba Ngangi na beto mbote kezola kutuba ve nde beto fwete mona yandi na meso na beto, kansi kubakisa mpenza mutindu yandi kele, kimuntu na yandi ti bikalulu na yandi.

6. Inki mutindu ngolo yina kenwanaka ti bamikrobe na nitu na beto kele kima mosi ya kuyitukisa?

⁶ Mutindu mosi ya beto lenda sala kele kusosa kubakisa bikalulu na yandi na kutalaka bima ya yandi salaka. Beto baka mbandu ya nitu (système immunitaire) na beto. Yo kele ti ngolo ya kenwanaka na bamikrobe. Disolo ya zulunalu mosi (Scientific American) tubaka nde: “Kubanda na ntwala ya lubutuku tii na lufwa, nitu na beto kele ti ngolo mosi yina ketaninaka beto na maladi. Ngolo yango kesalaka ntangu yonso. Kimvuka mosi ya baselile ti bamolekile . . . ketaninaka beto na bamikrobe yina kepesaka maladi. Kana bima yai yonso vandaka ve, nga bantu kezingaka dyaka ve.” Nani muntu kusalaka ngolo yina? Disolo mosi na zulunalu yina tubaka nde: “Baselile yina kesalaka kumosi na mpila mosi ya kuyitukisa sambu na kunwana ti bamikrobe yina kenatilaka beto maladi, kekatukaka na baselile ya kubutukaka ntete bamposo uvwa na nima ya kuyantika ya divumu.” Nkento yina kele na divumu kepesaka ngolo yina na mwana yina kele na divumu na yandi. Na nima, yandi kepesaka dyaka ngolo yina ti bavitamine yankaka na mwana na yandi ntangu yandi kenwisaka yandi mabele.

7. Inki beto lenda tuba na yina metala ngolo yina kenwanaka ti bamikrobe na nitu na beto, mpi yo kenata beto na kutuba nde nki?

⁷ Nge kele ti bikuma ya kutuba nde ngolo yina meluta bankisi yonso ya minganga lenda pesa bubu yai. Na yau, nge lenda kudiyula ngyufula yai: ‘Inki mambu yai yonso kesonga sambu na Mubandisi mpi Mupesi ya ngolo yai?’ Ngolo yai ya ‘keyantikaka bamposo uvwa na nima ya kuyantika ya divumu’ mpi yina kesungiminaka sambu na kutanina mwana, kemonisa mayele ti susi ya Nzambi sambu na luzingu ya bilumbu yina kele na ntwala. Kana beto tala ngolo yai, keti beto lenda longuka dyaka mambu yankaka ya metala Ngangi? Inki beto lenda tuba sambu na Albert Schweitzer ti bantu yankaka ya kutambikaka luzingu na bo na kusansa bansukami? Beto ketubaka nde bantu ya lutondo mutindu yai kele ti bikalulu ya mbote. Ebuna, nki beto lenda tuba sambu na Ngangi na beto, ya kepesaka ngolo yina na bamvwama ti na bansukami? Yo kele pwelele nde yandi kele Nzambi mosi ya zola, ya kekabulakabulaka ve, mpi ya lunungu. Keti mambu yai mefwana ve ti yina ya Moize kuwaka Ngangi yandi mosi ketendula?

Yandi kesongaka mutindu yandi kele

8. Inki mutindu yankaka Yehowa kekudisongaka na beto?

⁸ Kansi, kima yankaka ya kesadisaka beto na kuzaba Ngangi mbotembote kele Biblia. Yo kele mpenza mfunu mingi sambu kele ti bima yankaka ya metala yandi ya siansi ti luyalanganu lenda kutendula ve ata fyoti ti bima yankaka ya kele pwelele mpenza na Biblia. Mbandu mosi ya mambu yai kele zina ya Ngangi yandi mosi. Kaka Biblia mpamba kepesaka zina ya Ngangi ti ntendula na yo. Na Biblia ya bo sonikaka na Kiebreo, zina ya Ngangi kele mbala 7000. Kuna bo kesonikaka yo ti bisono iya yai YHWH to JHVH, ya bantu mingi kelutaka kutanga Jéhovah na Kifalansa to Yehowa na Monokutuba.​—⁠Kubasika 3:15; 6:⁠3.

9. Zina ya Ngangi ketendula nki, mpi nki beto lenda tuba sambu na yo?

⁹ Sambu beto zaba Ngangi mbotembote, beto fwete ndima ve nde yandi kele “Mubandisi ya Ntete” mpamba, to “Mono Kele” ya kele pwelele mpi ve. Zina na yandi kemonisaka yo. Yo kele mutindu mosi ya bo kesonikaka ngogo mosi ya Kiebreo yina ketendula “kukuma” to “kudimonisa.” a (Fwanisa ti Kuyantika 27:29; Longi 11:⁠3.) Zina ya Nzambi ketendula “Yandi Kekumisaka” mpi yo ketubila mingi balukanu ti mambu ya yandi kesalaka. Kana beto zaba mpi kusadila zina na yandi, beto tamona nde yandi kelungisaka mambu ya yandi kesilaka mpi yandi kelungisaka balukanu na yandi.

10. Inki mambu ya mfunu beto lenda longuka na masolo yina kele na mukanda ya Kuyantika?

¹⁰ Biblia kele nto ya nzayilu ya balukanu ti kimuntu ya Nzambi. Mambu yina kele na mukanda ya Kuyantika kesongaka nde kele ti ntangu mosi bantu vandaka na ngemba ti Nzambi mpi bo vandaka ti kivuvu ya luzingu mosi ya nda mpi ya kuvandaka mfunu na meso na bo. (Kuyantika 1:28; 2:​7-9) Mutindu zina na yandi ketendula yo, beto lenda tula ntima nde Yehowa takatula mpasi ti mawa yonso ya bantu kemonaka tuka ntama. Tala mutindu beto ketanga sambu na yina metala kulungana ya balukanu na yandi: “Sambu bima yina ke landaka mambu ya mpamba-mpamba. Yo ke salaka mpidina na luzolo na yo mosi ve, kansi na luzolo ya Nzambi. Kansi beto lenda tula ntima nde kilumbu mosi Nzambi ta katula bima yina yonso na kimpika yina ke nataka lufwa, ebuna yo ta baka dipanda ya lukumu yina ya bana ya Nzambi ta baka.”​—⁠Roma 8:​20, 21, The New Testament Letters, by J. W. C. Wand.

11. Sambu na nki yo mefwana na kulongukamasolo yina kele na Biblia, mpi tendula disolo mosi ya mutindu yina?

¹¹ Biblia lenda sadisa beto dyaka na kuzaba Ngangi mbotembote sambu yo kesongaka bisalu na yandi ti mitindu yandi vandaka kuzinga ti bana ya Izraele ya ntama. Beto baka mbandu ya ketubila Elisha ti Namani, mfumu ya basoda ya nku ya Siria. Kana nge tanga disolo yai na 2 Bantotila kapu 5, nge tamona nde mwana-nkento mosi ya Izraele ya vandaka na kimpika, zabisaka nde maladi ya lepre ya Namani lenda mana na lusadisu ya Elisha yina vandaka na Izraele. Namani kwendaka kuna ti ngindu nde Elisha tabelula yandi na kimpa, na kulutisaka yandi diboko na yandi bonso na mazi. Kansi, Elisha zabisaka Muntu ya Siria yina na kukwenda kuyobila na Nzadi Yordani. Bantu ya kisalu ya Namani bondilaka yandi na kukwenda, ntangu yandi salaka yo, yandi belukaka. Namani pesaka Elisha makabu mingi ya bima ya ntalu, kansi yandi buyaka na kubaka yo. Na nima, muntu ya kisalu ya Elisha sadilaka mayele ya mbi ti luvunu mpi bakaka ndambu ya bima yina ya ntalu. Yandi belaka maladi ya lepre sambu na muyibi na yandi. Yai kele dyambu mosi ya kebenda mpenza dikebi na beto mpi beto lenda longuka mambu mingi na yo.

12. Inki beto lenda tuba na yina metala Ngangi na disolo ya Elisha ti Namani?

¹² Disolo yango kelonga beto mambu mingi, sambu yo kemonisa nde ata Ngangi ya Nene ya luyalanganu kele muntu ya nene, bunene yina kupimisaka yandi ve na kusadila mwana-nkento ya fyoti, ata dyambu yai kewakana ve ti mutindu bantu mingi kesalaka bubu yai. Yo kemonisa dyaka nde Ngangi kesalaka ve mambote na bantu ya mpusu to dikanda mosi mpamba. (Bisalu 10:​34, 35) Kima ya kuyituka mpenza, sambu olie ya kusadila bima ya mpambampamba yina “banganga-nkisi” vandaka kusadila na ntangu ya ntama to ya bo kesadilaka na ntangu na beto, Ngangi monisaka mayele ya kuyitukisa kibeni. Yandi zabaka mutindu ya kubelula lepre. Yandi monisaka dyaka mayele ti lunungu sambu yandi ndimaka ve nde muyibi kununga. Keti mambu yai mefwana ve ti kimuntu ya Yehowa yina Moize kuwaka? Ata disolo yango ya Biblia kele nkufi, yo kesadisa beto na kuzaba mutindu Ngangi na beto kele mpenza!​—⁠Nkunga 33:5; 37:⁠28.

13. Pesa mbandu ya kemonisa mutindu beto lenda baka malongi ya mfunu na masolo yina kele na Biblia.

¹³ Masolo yankaka ya metadila mutindu bana ya Izraele vandaka kukonda ntonda na bisalu na bo ti mvutu ya Nzambi kemonisa nde Yehowa kekudibanzaka mpenza sambu na bantu. Biblia ketuba nde bana ya Izraele vandaka kumeka yandi mbala mingi, bo vandaka kupesa yandi mawa ti makasi. (Nkunga 78:​40, 41) Yo kemonisa nde Ngangi kele ti mawi mpi yandi kekudibanzaka sambu na mambu bantu kesalaka. Beto lenda longuka mambu mingi dyaka, na masolo ya bantu mingi yina beto mezaba mbotembote. Ntangu yandi ponaka Davidi bonso ntotila ya Izraele, Nzambi zabisaka Samuele nde: “Muntu ke talaka yina ke monika na meso, kansi Mfumu Nzambi ke talaka ntima.” (1 Samuele 16:⁠7) Ee, Ngangi ketalaka kimuntu yina beto kele na kati na beto, kansi mambu ya kemonanaka na nganda ve. Dyambu yai kepesa beto kyese mpenza!

14. Inki mambu ya mbote beto lenda sala kana beto tanga Masonuku ya Kiebreo?

¹⁴ Mikanda 39 na kati ya mikanda yina kele na Biblia, bo sonikaka yo na ntwala ya ntangu ya Yezu, ye yo kelomba nde beto kutangaka yo. Yo kezola kutuba ve nde beto fwete longuka masolo to nkenda ya Biblia kulonguka mpamba. Kana beto kezola mpenza kuzaba mutindu Ngangi na beto kele, beto fwete yindululaka mambu yina kele na masolo yina, ziku beto lenda kudiyula ‘Inki mutindu mambu yai kesadisa mono na kubakisa mbote kimuntu na yandi? Inki bikalulu na yandi kemonana pwelele na kisika yai?’ b Kusala mutindu yina lenda sadisa mpi bantu yina ketulaka ntembe na kubakisa nde Biblia mekatukaka na Nzambi, ebuna yo tatula fondasio sambu bo zaba mbote Muntu ya kufuluka ti zola yina kusonikisaka yo.

Longi mosi ya nene kesadisa beto na kuzaba Ngangi

15. Sambu na nki beto lenda longuka mambu mingi na bisalu ti malongi ya Yezu?

¹⁵ Ntembe kele ve nde bantu yina kevandaka ti badute nde Ngangi kele, to bayina kuzaba yandi ve mbotembote, lenda kuzaba mambu mingi ve na Biblia. Ziku nge mekutanaka dezia ti bantu yina kekukaka ve kutuba kana Moize kuzingaka na ntwala to na nima ya Matayo, mpi bayina kuzaba kima ve na yina metadila malongi to bisalu ya Yezu. Yai kele dyambu mosi ya mawa mpenza sambu bantu lenda longuka mambu mingi yina metadila Ngangi na Longi ya Nene, Yezu. Yandi vandaka ti kinduku ya ngolo ti Nzambi, ebuna yandi lendaka songa nki mutindu Ngangi na beto kele. (Yoane 1:18; 2 Korinto 4:6; Baebreo 1:⁠3) Yandi salaka yo. Ya kyeleka, kilumbu mosi yandi tubaka nde: “Muntu yina me mona mono, yandi me mona mpi Tata.”​—⁠Yoane 14:⁠9.

16. Disolo ya Yezu ti nkento ya Samaria kemonisa nki?

¹⁶ Tala mbandu yai. Kilumbu mosi, ntangu Yezu lembaka na nima ya kutambula mingi, yandi solulaka ti nkento mosi ya Samaria, penepene na Sishare. Yandi zabisaka yandi bakyeleka mingi ya nene ya vandaka kutubila mingi “kusambila Tata na mpeve ti na kyeleka.” Bayuda ya ntangu yina vandaka kuzola ve kukutana ti Bantu ya Samaria. Kansi, Yezu monisaka luzolo ya Yehowa na kundimaka babakala ti bankento ya masonga ya makanda yonso, kaka mutindu beto monaka yo na disolo ya Elisa ti Namani. Yo fwete ndimisa beto nde Yehowa kekotaka ve na bimbeni ya mpambampamba ya mabundu kesalaka mpi yina kekabula inza bubu yai. Beto lenda simba mpi nde Yezu vandaka zola kulonga nkento yina, nkento yango vandaka kuzinga ti muntu ya kuvandaka ve bakala na yandi. Na kisika ya kunganina yandi, Yezu bakaka yandi ti luzitu, na mpila mosi ya lendaka kusadisa yandi mpenza. Na nima, bantu ya Samaria yankaka widikilaka Yezu mpi tubaka nde: “Beto me zaba ya kieleka, yandi kele Ngulusi ya bantu.”​—⁠Yoane 4:​2-30, 39-42; 1 Bantotila 8:​41-43; Matayo 9:​10-13.

17. Inki beto lenda tuba sambu na disolo ya lufutumuku ya Lazare?

¹⁷ Bika beto baka mbandu yankaka yina lenda sadisa beto na kuzaba mambu yina metala Ngangi sambu na kubakisa mbote bisalu ti malongi ya Yezu. Yibuka ntangu nduku ya Yezu Lazare kufwaka. Na ntwala, Yezu monisaka dezia ngolo na yandi ya kufutumuna bafwa. (Luka 7:​11-17; 8:​40-56) Kansi, nki yandi salaka ntangu yandi monaka Maria, mpangi ya Lazare kedila? “Mawa ti mpasi simbaka yandi [Yezu] na ntima.” Yandi monisaka ve nde mambu yina ketala yandi ve, yandi “yantikaka kudila.” (Yoane 11:​33-35) Yandi monisaka ve kaka mawa ya mpamba. Yezu zolaka mpi kusala kima mosi ya mbote, yandi futumunaka Lazare. Ntembe kele ve nde yo sadisaka balongoki na kubakisa mawi ti bisalu ya Ngangi. Yo fwete sadisa beto mpi bantu yankaka na kubakisa kimuntu ti banzila ya Ngangi.

18. Inki mutindu bantu fwete kudiwa na kulonguka Biblia?

¹⁸ Kikuma ata mosi kele ve ya kuwa nsoni na kulonguka Biblia mpi kuzaba mambu mingi ya metala Ngangi. Biblia kele ve mukanda mosi ya ketubaka mambu ya ntama ya kele dyaka mfunu ve. Muntu mosi ya kulongukaka yo mpi kukumaka nduku ya Yezu vandaka Yoane. Yandi sonikaka nde: “Beto zaba mpi nde Mwana-Nzambi kwisaka awa na nsi-ntoto; yandi bikaka kupesa beto mayele sambu na kuzaba Nzambi ya kieleka. Beto kele kimvuka mosi ti Nzambi ya kieleka sambu na Mwana na yandi Yesu Kristo. [“Yandi yina Nzambi ya kyeleka,” NW], yandi muntu ke pesaka moyo ya mvula na mvula.” (1 Yoane 5:20) Zaba nde kusadila “mayele” sambu na kubaka nzayilu ya “Nzambi ya kieleka,” Ngangi, lenda nata na “moyo ya mvula na mvula.”

Inki mutindu nge lenda sadisa bantu yankaka na kuzaba yandi?

19. Inki kima bo mesala sambu na kusadisa bantu yina kevandaka ti badute?

¹⁹ Sambu na bantu mingi, yo kelombaka mambu mingi sambu na kukwikila nde Ngangi ya mawa kekudibanzaka sambu na beto mpi kuzaba mutindu yandi kele. Mafunda mingi ya bantu kevandaka na badute na yina metala Ngangi, to ngindu ya bo kevandaka na yo sambu na yandi kelunganaka ve ti mambu yina kele na Biblia. Inki mutindu nge lenda sadisa bo? Na lukutakanu ya distrike ti ya bansi mingi ya Bambangi ya Yehowa kusalaka na 1998/99, kisadilu ya kyeleka mosi ya mpa kubasikaka na bandinga mingi​—⁠yo kele mukanda Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous?

20, 21. Inki mutindu beto lenda sadila mbote mukanda Créateur?

²⁰ Yo kele mukanda mosi yina tasadisa nge na kukumisa lukwikilu na nge na Ngangi na beto ngolo mpi yo tasadisa nge na kubakisa mbotembote kimuntu ti banzila na yandi. Sambu na nki beto kendima nde yo tasalama mutindu yina? Sambu bo sonikaka mukanda Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous? ti balukanu yina na ntu. Dyambu ya nge takutana ti yo mingi na kati ya mukanda yai kele “Inki Lenda Sadisa Nge na Kumona Luzingu na Nge Mfunu?” Mutindu bo memonisa mambu yina kele na kati ya mukanda yai tayitukisa ata bantu ya melongukaka mingi. Yo kesimba mpi bampusa yonso ya beto kevandaka na yo. Batangi yina kevandaka ti badute sambu na Ngangi tatanga mambu mingi yina tayitukisa mpi tandimisa bo. Mukanda yai ketuba ve nde batangi na yo kukwikila na Ngangi. Bantu yina ketulaka ntembe tayituka na mutindu ya bo metubila mambu ti bangindu yina bantu ya siansi mekatuka kusengumuna. Mambu yina tapesa dyaka kikesa na bantu yina kekwikilaka na Nzambi.

²¹ Kana nge longuka mukanda yai ya mpa, nge tamona nde bitini na yo mingi kepesa bangindu ya kimvuka ya nkenda ya Biblia na mutindu mosi ya kepesa nsemo na kimuntu ya Nzambi, sambu na kusadisa batangi na kuzaba Nzambi mbotembote. Bantu mingi ya metanga yo dezia salaka bakomantere ya kemonisa nde mambu ya beto mekatuka kutuba kele ya kyeleka. Bika yo vanda mpi mutindu mosi sambu na nge ntangu nge tatanga yo nge mosi, mpi sadila yo sambu na kusadisa bantu yankaka na kuzaba Ngangi mbotembote.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti nge bakisaka?

◻ Inki mutindu Moize kuzabaka mbotembote Yehowa na Ngumba ya Sinai?

◻ Sambu na nki kulonguka ya Biblia kesadisaka na kuzaba mutindu Nzambi kele?

◻ Inki mutindu beto lenda kumisa bangwisana na beto ngolo ti Ngangi na ntangu beto ketanga Biblia?

◻ Inki mutindu nge kekudiyidika sambu na kusadila mukanda Créateur?

[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Kitini ya Barulo ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa ya kemonisa pwelele Tetragrame (zina ya Nzambi na Kiebreo)

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Na nswa ya Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 17]

Inki dilongi beto lenda baka na mutindu Yezu salaka na mpasi yina Maria vandaka na yo?