Nsuka ya Bitumba

‘Beto kele kaka ti bamvula 12. Beto kele ve na bupusi na mambu ya politiki mpi na bitumba, kansi beto kezola kuzinga! Beto kevingila ngemba. Keti yo tasalama ntangu beto kele kaka na luzingu?’​—Bana ya nzo-nkanda ya mvu tanu.

‘Beto kezola kukwenda na nzo- nkanda, kukwenda kutala banduku mpi bampangi na beto kukonda boma nde bo tayiba beto. Mu ketula kivuvu nde luyalu tatula dikebi na mambu yai. Beto kezola kuzinga luzingu mosi ya mbote. Beto kezola ngemba.’​—Alhaji ya kele na bamvula 14.

BANGOGO yai ya kesimba ntima kemonisa kivuvu ya masonga ya baleke yina kenyokwama banda bamvula mingi na bitumba yina kesalamaka na kati ya bimvuka ya bantu ya insi mosi. Bo kezola kaka kuzinga luzingu ya mbote. Kansi, yo kele ve pete na kulungisa dyambu yina muntu ketudilaka ntima. Keti kilumbu kele beto tazinga na inza mosi ya kukonda bitumba?

Na bamvula yai, na inza ya mvimba, bantu ke na kusala bikesa sambu na kupusa bimvuka yina kenwana na kutula maboko na bangwisana ya ngemba sambu na kumanisa bitumba. Bansi yankaka metindaka basoda na bo sambu na kupusa bimvuka yina kenwana na kuzitisa bangwisana yina. Kansi, bansi fyoti mpamba kele na mbongo to luzolo ya kukengidila bansi ya ntama yina mefulukaka na kimbeni, mpi kukonda kutula ntima na bankaka ya kesalaka nde bimvuka yina kenwana kuzitisa ve bangwisana yango. Mbala mingi, bitumba keyantikaka dyaka kaka bamposo to bangonda fyoti na nima ya kutula maboko na bangwisana ya kuyambula bitumba. Institut mosi (Institut international de recherche pour la paix de Stockholm) kutubaka nde, “yo kele mpasi na kutula ngemba kana bantu yina kenwana kele na mpusa mpi ngolo ya kulanda kunwana.”

Kaka na ntangu yina, bitumba yina kemanaka ve mpi ya kenyokula bantu na bisika mingi ya ntoto keyibusa Bakristu mbikudulu mosi ya Biblia. Mukanda ya Kusonga ketubila ntangu mosi ya mpasi na luzingu ya bantu ntangu muntu mosi yina ketambusa mpunda ya kifwani ‘takatula ngemba na ntoto.’ (Kusonga 6:4, NW) Bitumba yai ya kemana ve kele na kati ya kidimbu ya kele ti mambu mingi na kati, yina kemonisa nde bubu yai beto kezinga na ntangu yina Biblia kebingaka nde “bilumbu ya nsuka.” a (2 Timoteo 3:1) Kansi, Ndinga ya Nzambi kendimisa beto nde bilumbu yai ya nsuka kele kidimbu ya luyantiku ya nsungi mosi ya ngemba.

Na Nkunga 46:10 Biblia ketendula nde ngemba ya kyeleka kelomba nsuka ya bitumba, na kitini mosi ya inza kaka ve, kansi na ntoto ya mvimba. Dyaka, kaka nkunga yai mosi ketubila pwelele mutindu bo tafwa minduki yina bo vandaka kusadila na ntangu ya ntama, tolotolo mpi dikonga. Mutindu mosi mpi, yo kelomba kufwa minduki ya mepanzanaka bubu yai kana beto kezola nde bantu kuzinga na ngemba.

Kansi, yo ke pwelele nde, kima kepusaka bantu na kunwana kele ntetentete kimbeni ti bwimi, kansi masasi ti minduki ve. Nzala ya kuzwa bima mingi, to bwimi, kele kisina ya ntete ya kenataka bitumba, mpi kimbeni kenataka mbala mingi na kunwana. Sambu na kukatula mawi yai yonso ya mbi, bantu fwete soba mutindu na bo ya kuyindula. Yo kelomba kulonga bo mutindu ya  kuzinga na ngemba. Yo yina, profete Yezaya kutubaka na masonga yonso nde bitumba tamana kaka kana bantu ‘kulonguka dyaka ve bitumba.’​—Yezaya 2:4, NW.

Kansi, ntangu yai beto kezinga na inza mosi ya kelonga bambuta ti bana ya fyoti lukumu ya bitumba na kisika ya kulonga bo mfunu ya ngemba. Yo kele mawa mingi na kumona nde bo kelonga mpi bana ya fyoti na kufwa bantu.

Bo Longukaka na Kufwa Bantu

Ntangu Alhaji vandaka ti bamvula 14, bo katulaka yandi na kisalu ya kisoda. Yandi vandaka kaka na bamvula 10 ntangu barebele kukangaka yandi mpi kulongaka yandi kunwana ti munduki yina bo kebingaka AK-47. Na nima ya kukumisa yandi soda na ngolo, yandi vandaka kuyiba mpi kuyoka banzo sambu na kuzwa madya. Dyaka, yandi vandaka kufwa bantu mpi kuzenga bo bitini-bitini. Bubu yai, Alhaji kekukaka ve na kuvilana mambu ya yandi vandaka kusala na bitumba mpi na kuzinga bonso sivile. Abraham, leke yankaka yina kele soda, kulongukaka mpi na kufwa bantu mpi yandi vandaka kuzola ve na kuvutula munduki na yandi. Yandi tubaka nde: “Kana bo songa mono na kukwenda kukonda munduki na mono, mu kezaba ve nki kima mu tasala, inki mutindu mu tazwa madya.”

Bana-babakala ti bana-bankento kuluta 300 000 yina kele basoda, kenwana mpi kefwa na bitumba ya kemana ve yina kesalama na ntoto na kati ya bantu ya insi mosi. Mfumu mosi ya barebele kutubaka nde: “Bo kezitisaka bantuma; bo kevandaka ve na susi ya kuvutuka sambu na kukuta bankento to mabuta na bo; mpi bo kewaka ve boma.” Ata mpidina, bana yai kezolaka mpi fwete vanda na luzingu ya mbote.

Na bansi yina metomaka, yo kevandaka mpasi na kuyindula nde bana ya fyoti lenda kuma basoda. Ata mpidina, bana mingi na bansi yango kelonguka na kunwana bitumba sambu na mambote na bo mosi. Inki mitindu?

Beto baka mbandu ya José, muntu ya sudi-esti ya Espagne. Ntangu yandi vandaka ti bamvula 16, yandi vandaka zola kusala bansaka ya kunwana, bonso karate ti zido. Kima ya mfunu ya yandi vandaka na yo kuvandaka mbele mosi ya nda ya bantu ya Japon yina tata na yandi kusumbilaka yandi bonso dikabu ya nkinsi ya Lubutuku. Yandi vandaka kuzola mpi bansaka ya video, mingimingi bafilme ya mubulu. Na Aprili 1, 2000, yandi salaka mambu yina muntu mosi ya ngolo ya yandi vandaka kuzola kusalaka na televizio. Kilumbu mosi yandi vandaka kusala nsaka ya kufwa bantu, ebuna yandi fwaka mpenza tata na yandi, mama na yandi, mpi leke na yandi ya nkento kaka na mbele ya nda yina tata na yandi kupesaka yandi. Yandi tendudilaka bapolisi nde: “Mu vandaka zola kuvanda kaka munu mosi na inza; mu vandaka kuzola ve nde bibuti na mono kutanina mono.”

Ntangu yandi tubilaka mambu ya mbi yina bansaka ya mubulu kevandaka na yo, Dave Grossman, nsoniki mpi mfumu ya basoda, kutubaka nde: “Beto kezinga na nsungi mosi yina bantu kemonaka kyese na kubula mpi kunyokula bantu yankaka mpi kemonaka yo bonso nsaka: bo kewaka kyese na kutala mambu ya mutindu yina, na kisika ya kumenga yo. Beto kelonguka na kufwa bantu, mpi beto kelonguka na kusepela na yo.”

Alhaji ti José kulongukaka na kufwa bantu. Ata muntu mosi ve na kati na bo kuvandaka ti nzala ya kukuma muntu ya kefwaka bantu, kansi malongi ya bo bakaka kubebisaka mabanza na bo. Malongi ya mutindu yina, yo vanda na bana ya fyoti to na bambuta, kekunaka nkeni ya mubulu mpi bitumba.

Longuka Ngemba Kansi Bitumba Ve

Ngemba ya kyeleka lenda vanda ve kana bantu kelonguka na kufwa bantu. Bamvu-nkama mingi meluta, profete Yezaya kusonikaka nde: “Kana nge landaka bansiku [ya Nzambi] mbote-mbote, nge zolaka kuvanda na ngemba kimakulu.” (Yezaya 48:17, 18) Kana bantu mebaka nzayilu ya sikisiki ya Ndinga ya Nzambi mpi melonguka na kuzola nsiku ya Nzambi, bo kekumaka kumenga mubulu mpi bitumba. Ata ntangu yai, bibuti fwete zikisa kana bansaka yina bana na bo kesala kepusa bo ve na kukuma mubulu. Bambuta mpi lenda longuka na kukatula kimbeni mpi bwimi. Bambangi ya Yehowa memonaka mbala mingi kibeni nde Ndinga ya Nzambi ke na ngolo ya kusoba bikalulu ya muntu.​—Baebreo 4:12.

Beto tadila mbandu ya Hortêncio. Yandi vandaka na bamvula 23 ntangu bo kumisaka yandi soda na ngolo. Yandi tendulaka nde lukanu ya  malongi ya kisoda ya bo vandaka kupesa beto kuvandaka ya “kukuna na ntima na beto mpusa ya kufwa bantu yankaka mpi ya kukonda kuwa boma na kufwa bantu.” Yandi nwanaka na bitumba mosi yina kusalamaka na kati ya bimvuka ya insi mosi na Afrika. Yandi kendima nde: “Bitumba kubebisaka kimuntu na mono. Nkutu tii bubu yai mu keyibukaka mambu yonso ya mu salaka. Mu kewaka mawa mingi kibeni sambu na mambu yina bo vandaka kupusa mono na kusala.”

Ntangu nduku ya Hortêncio yina kuvandaka mpi soda kutubilaka yandi mambu ya metala Biblia, yo simbaka ntima na yandi. Lusilu ya Nzambi yina kele na Nkunga 46:10 ya kumanisa mitindu yonso ya bitumba kuyitukisaka yandi. Ntangu yandi vandaka kulonguka Biblia, mpusa na yandi ya kunwana vandaka kufyotuna. Ntama mingi ve, bo katulaka yandi ti banduku na yandi na kisalu ya kisoda, ebuna bo kudipesaka na Yehowa Nzambi. Hortêncio ketendula nde: “Kyeleka ya Biblia kusadisaka mono na kuzola bambeni na mono. Mu bakisaka nde ntangu mu vandaka kunwana bitumba, mu vandaka kusala disumu na ntwala ya Yehowa, sambu Nzambi ketuba nde beto fwete fwa ve bampangi na beto. Sambu na kumonisa zola yai, yo lombaka nde mu soba mutindu na mono ya kuyindula mpi kutadila ve bantu yankaka bonso bambeni na mono.”

Bambandu yai ya ketubila mambu ya kyeleka ya luzingu kemonisa nde malongi ya Biblia kenataka mpenza ngemba. Yo kele ve dyambu ya kuyituka. Profete Yezaya kutubaka nde kuwakana ya ngolo kele na kati ya malongi ya Nzambi ti ngemba. Yandi tubaka nde: “Mono mosi ta longa bana na nge, mono ta pesa bo luzingu ya ngemba ti ya mbote.” (Yezaya 54:13) Profete yai mosi kumonaka na ntwala ntangu mosi yina bantu ya makanda yonso takwenda na lusambu ya kukonda mvindu ya Yehowa Nzambi sambu na kulonguka banzila na yandi. Inki mbuma yo tabuta? “Bambele na bo ya bitumba bo ta kumisa yo bansengo, makonga na bo ta kuma bakupukupu. [Insi mosi tatombula ve mbele sambu na kunwanisa insi yankaka, mpi bo talonguka dyaka ve bitumba ata fyoti, NW].”​—Yezaya 2:2-4.

Na kuwakana ti mbikudulu yai, na ntoto ya mvimba, Bambangi ya Yehowa ke na kusala kisalu ya kulonga bantu. Kisalu yango mesadisaka bantu mingi na kukatula kimbeni yina kevandaka na kisina ya bitumba.

Lusilu ya Kyeleka ya Ngemba ya Inza

Katula kulonga bantu, Nzambi metulaka luyalu mosi, to “kimfumu,” yina takuka kutula ngemba na inza ya mvimba. Yo yina, Biblia kemonisa Mfumu yina Nzambi meponaka, Yezu Kristu, ti kikuma nde yandi kele “Mfumu ya Ngemba.” Yo kendimisa beto dyaka nde “kimfumu na yandi ta yela, yo ta kwenda kaka na ntwala; yo ta vandaka kaka na ngemba tii kuna.”​—Yezaya 9:5, 6.

Inki kima kendimisa beto nde kimfumu ya Kristu takatula bitumba ya mitindu yonso? Profete Yezaya keyika nde: “[Yehowa] na luzolo na yandi, me zenga na kusala mambu yai.” (Yezaya 9:6) Nzambi kele ti luzolo mpi ngolo ya kutanina ngemba kimakulu. Yezu ketulaka mpenza ntima na lusilu yai. Yo yina yandi longaka balongoki na yandi na kusamba sambu Kimfumu ya Nzambi kukwisa mpi sambu luzolo ya Nzambi kusalama awa na ntoto. (Matayo 6:9, 10) Nsukansuka, ntangu Nzambi tapesa mvutu na kisambu yai ya masonga, bitumba tanyokula dyaka ve ata fyoti bantu awa na ntoto.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Malongi ya Biblia kenataka ngemba ya kyeleka