Keti Nge Kele ti Kikuma ya Kutula Kivuvu na Paladisu?

“Mono zaba mukristo mosi yina ya Nzambi nataka . . . tii na Paladiso.”​—2 KORINTO 12:2-4.

1. Inki balusilu ya Biblia kesepedisaka bantu mingi?

PALADISU. Keti nge keyibuka mutindu nge kudiwaka ntangu nge waka na mbala ya ntete nde Nzambi mesilaka na kutula paladisu na ntoto? Nge lenda yibuka ntangu nge longukaka nde ‘meso ya bantu ya kufwa-meso tamona, makutu ya bantu ya kufwa-makutu takanguka, mpi bamasa tabasika mingi na ntoto ya zelo na zelo’ mpi nde yo tavanda kitoko mpenza. To nki mutindu nge kudiwaka ntangu nge longukaka mbikudulu ya ntambu ti mwana ya dimeme mpi mwana ya nkoi? Keti nge sepelaka ve na kutanga nde bantu ya nge vandaka kuzola yina mefwaka tavutuka na luzingu ti kivuvu ya kuzinga na Paladisu?​—Yezaya 11:6; 35:5, 6; Yoane 5:28, 29.

2, 3. (a) Sambu na nki beto lenda tuba nde kivuvu ya nge ketulaka na mambu yina Biblia ketubaka kele ve ya mpamba? (b) Inki bikuma yankaka ya kutudila kivuvu beto kele na yo?

² Kivuvu na nge kele ve ya mpamba. Nge kele ti kikuma ya kukwikila na balusilu ya Biblia yina ketubilaka Paladisu. Mu mbandu, nge ketulaka ntima na bangogo yai ya Yezu kutubilaka muntu ya mbi yina vandaka na zulu ya nti: “Nge ta vandaka ti mono na Paladiso.” (Luka 23:43) Nge ketulaka ntima na lusilu yai: “Beto ke vingila nde Nzambi kubasisa zulu ya mpa ti ntoto ya mpa, yina ya yandi silaka beto; kuna bantu yonso ta lemfuka kaka na Nzambi konso ntangu.” Nge ketulaka mpi ntima na lusilu ya Nzambi ya kukatula mansanga na beto; lufwa tavanda dyaka ve; bantu talwataka dyaka mpidi ve, bo tadilaka dyaka ve, bo mpi tawaka dyaka mpasi ve. Mambu yai ketendula mpenza nde paladisu tavanda dyaka na ntoto!​—2 Piere 3:13; Kusonga 21:4.

³ Kansi kikuma yankaka ya kepusa beto na kutula kivuvu na Paladisu yai kele kima mosi ya kevukisa Bakristu ya ntoto ya mvimba ntangu yai. Inki kima yango? Nzambi mesalaka paladisu mosi ya kimpeve mpi yandi metulaka bantu na yandi na kati na yo. Yo kele mpasi na kubakisa “paladisu ya kimpeve” sambu yo kemonanaka ve na meso, kansi Biblia kuzabisaka na ntwala nde paladisu ya mutindu yina tavanda, mpi yo kele mpenza.

Mbona-Meso ya Paladisu

4. Inki mbona-meso 2 Korinto 12:2-4 ketubila, mpi nani kumonaka yo?

⁴ Sambu na yina metala paladisu ya kimpeve, tala mambu yina ntumwa Polo kusonikaka: “Mono zaba mukristo mosi yina ya Nzambi nataka tii na zulu ya tatu . . . E, mono zaba nde Nzambi nataka muntu yina tii na Paladiso (diaka, mono zaba ve kana ya kieleka Nzambi nataka yandi na zulu, to yo vandaka mbona-meso ka yo, kaka Nzambi yandi mosi zaba). Kuna yandi waka mambu ya nkaka yina ya muntu ke na nswa ve na kutuba to na kutendula.” (2 Korinto 12:2-4) Kitini yai kelanda mbala mosi baverse yina ketendula mutindu Polo kunwaninaka kintumwa na yandi. Dyaka, Biblia ketubila ve ata muntu yankaka yina kukwendaka tii na zulu ya tatu, mpi Polo muntu ketela beto yo. Yo yina, yo fwete vanda Polo muntu kumonaka mbona-meso yina. Na mbona-meso yai, na nki “paladisu” yandi kotaka?​—2 Korinto 11:5, 23-31.

5. Inki Polo kumonaka ve, mpi “paladisu” yango kuvandaka ya nki mutindu?

⁵ Baverse yina kele na ntwala mpi na nima na yo kemonisa ve nde “zulu ya tatu” ketendula mupepe yina kele na ntoto, to na kitini yankaka na zulu. Mbala mingi Biblia kesadilaka ntalu tatu sambu na kunyata mfunu, kuyika ngolo. (Longi 4:12; Yezaya 6:3; Matayo 26:34, 75; Kusonga 4:8) Yo yina, mambu yina Polo kumonaka na mbona-meso  kuvandaka ya kuzanguka. Yo vandaka ya kimpeve.

6. Inki mambu ya kusalamaka na ntangu ya ntama kesadisa beto na kubakisa mbote kima yina Polo kumonaka?

⁶ Bambikudulu ya ntama ya Biblia kesadisa beto na kubakisa mbote dyambu yango. Ntangu bantu na yandi ya ntama kukondaka kwikama na yandi, Nzambi kubakaka lukanu ya kubika nde bantu ya Babilone kunwanisa Yuda ti Yeruzalemi. Na kutadila kronolozi ya Biblia, mambu yai kusukaka na lufwa yina kusalamaka na mvu 607 ya N.T.B. Mbikudulu kutubaka nde ntoto zolaka kubikala ya mpamba bamvula 70 ya mvimba; na nima Nzambi zolaka kupesa nzila na Bayuda yina kubalulaka ntima na kuvutuka sambu na kuvutula lusambu ya kyeleka. Dyambu yai yantikaka kusalama na mvu 537 ya N.T.B. tii na ntwala. (Kulonga 28:15, 62-68; 2 Bantotila 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Yeremia 29:10-14) Kansi, inki kukuminaka ntoto yo mosi? Na nsungi yina ya bamvula 70, matiti kufulukaka kuna, yo kumaka kisika ya kukauka, mpi nzo ya bibulu. (Yeremia 4:26; 10:22) Ata mpidina, lusilu yai kuvandaka: “Mono [Yehowa] ta katula mawa na bwala Sioni, mono ta pesa diaka kikesa na bantu yonso ke zinga na mayumbu na yo. Ata yo mekuma ntoto ya zelo na zelo, mono ta kumisa yo kilanga; mono ta kumisa yo bonso kilanga na ntoto ya Edeni.”​—Yezaya 51:3.

7. Inki mambu zolaka kusalama na nima ya bamvula 70 yina ntoto kubikalaka mpamba?

⁷ Mambu yina kusalamaka na nima ya bamvula 70. Ti lusakumunu ya Nzambi, mambu kutomaka mpenza. Meka na kutala dyambu yai na mabanza: ‘Nseke tavanda na kyese mingi, ntoto ya kuyuma tasepela, bintuntu tayantika kumena na ntoto ya zelo na zelo. Ntoto tatula milolo ya kyese, yo tayimba bankunga, yo takina. Bantu ya makulu-kifu tapumbuka bonso mbambi, bababa takuma kutuba na ndinga ya ngolo ti kyese. Bamasa tabasika mingi na ntoto ya zelo na zelo; kisika zelo kele yo takuma dizanga, ntoto ya kuyuma tafuluka na banto ya masa. Na bisika yina ya bibulu vandaka kulala, matiti ti bamwa-nti yina kevandaka na lweka ya masa tamena.’​—Yezaya 35:1-7.

Bantu Kuvutukaka mpi Bo Sobaka

8. Inki mutindu beto mezaba nde Yezaya kapu ya 35 ketubila bantu?

⁸ Mambu kusobaka mpenza! Bo katukaka na ntoto ya kubeba mpi bo kotaka na paladisu. Ya kyeleka, mbikudulu yai ti bambikudulu yankaka ya mefwana na kutudila ntima kumonisaka nde bantu mpi zolaka kusoba, kaka mutindu ntoto ya kubeba kumaka kubuta bambuma mingi. Sambu na nki beto lenda tuba mpidina? Sambu, Yezaya vandaka kutula dikebi na “bantu yina ya Mfumu Nzambi me gulusaka, bayina kele bantu na yandi  mpenza,” yina zolaka kuvutuka na ntoto na bo mpi kuyimba ‘bankunga ya kyese mpi kutula milolo.’ (Yezaya 35:9) Mambu yai ketadila ve ntoto ya kyeleka, kansi bantu. Dyaka, na kisika yankaka Yezaya kutubaka na ntwala sambu na bantu yina kuvutukaka na Sioni nde: “Bantu ta monaka bo bonso banti ya kitoko ya Mfumu Nzambi me kuna . . . mutindu ntoto ke basisa bimenina, . . . Mfumu Nzambi ta kwisa kugulusa beto; beto ta pesa yandi lukumu na meso ya bantu yonso ya nsi-ntoto.” Yezaya kutubaka dyaka sambu na bantu ya Nzambi nde: ‘Mfumu Nzambi tasongaka beno nzila ntangu yonso. Yandi tayika ngolo na nitu na beno; beno tavanda bonso bilanga ya bo melosila masa.’ (Yezaya 58:11; 61:3, 11; Yeremia 31:10-12) Yo yina, kaka mutindu mambu ya metala ntoto zolaka kutoma, Bayuda yina tavutuka zolaka mpi kusoba.

9. Inki “paladisu” Polo kumonaka, mpi nki ntangu yo lunganaka?

⁹ Mbandu ya mambu yina kusalamaka na Yuda kesadisa beto na kubakisa mambu yina Polo kumonaka na mbona-meso. Yo zolaka kutadila dibundu ya Bukristu, yina yandi bingaka nde “kilanga ya Nzambi” mpi yina fwete buta bambuma. (1 Korinto 3:9) Inki ntangu mbona-meso yina zolaka kulungana? Polo kubingaka mambu yina yandi monaka nde “mbona-meso” disongidila dyambu yina tasalama na bilumbu kekwisa. Yandi zabaka nde na nima ya lufwa na yandi apostazi ya ngolo zolaka kubasika. (2 Korinto 12:1; Bisalu 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3, 7) Ata apostazi kukumaka mingi mpi kumonanaka nde yo kefika bo, bo lendaka ve kufwanisa Bakristu ya kyeleka ti kilanga yina kebuta bambuma. Kansi, ntangu zolaka kulunga ya bo zolaka kutombula dyaka lusambu ya kyeleka. Nzambi zolaka kuvutula bantu na yandi na mpila nde ‘bantu ya Nzambi kupela bonso ntangu na Kimfumu ya Tata na bo.’ (Matayo 13:24-30, 36-43) Dyambu yai kusalamaka mwa bamvula fyoti na nima, ntangu Nzambi kutulaka Kimfumu na yandi na zulu. Na nima ya bamvula, yo kemonanaka pwelele nde bantu ya Nzambi kezingaka na paladisu ya kimpeve, yina Polo kumonaka na ntwala na mbona-meso yango.

10, 11. Sambu na nki beto lenda tuba nde beto kezinga na paladisu ya kimpeve ata beto kele bantu ya kukonda kukuka?

¹⁰ Ya kyeleka, beto kezaba nde konso muntu na kati na beto kele ya kukonda kukuka, yo yina beto lenda yituka ve kana bantangu yankaka mavwanga kebasikaka, mutindu yo salamaka mpi na kati ya Bakristu yina kuzingaka na bilumbu ya Polo. (1 Korinto 1:10-13; Filipi 4:2, 3; 2 Tesalonika 3:6-14) Kansi, yindula paladisu ya kimpeve yina beto kele na yo bubu yai. Kana beto fwanisa mutindu beto vandaka ntete, beto tamona nde beto vandaka ti kimbefu, kansi beto mebelukaka na kimpeve. Ebuna nki beto lenda tuba kana beto fwanisa madya ya kimpeve ya beto kele na yo ntangu yai ti nzala ya kimpeve yina beto vandaka na yo ntete. Na kisika ya kumona mpasi na ntoto ya kuyuma na kimpeve, Nzambi kendimaka bansadi na yandi mpi kepesaka bo balusakumunu  mingi. (Yezaya 35:1, 7) Na kisika nde meso na beto kuvanda ya kukanga na mpimpa ya kimpeve bonso muntu yina kele na boloko, beto kemona nsemo ya kimpwanza mpi ya kundimama ya Nzambi. Bantu yina vandaka kubakisa ve ata fyoti bambikudulu ya Biblia mekumaka kuwa mpi kubakisa mambu yina Masonuku ketuba. (Yezaya 35:5) Mu mbandu, Bambangi ya Yehowa mingi ya inza ya mvimba kulongukaka mbikudulu ya Daniele, verse mosi-mosi. Na nima bo tadilaka na dikebi yonso konso kapu ya mukanda ya Yezaya. Keti madya yai ya kimpeve ya kepesaka kikesa kele ve kidimbu ya kemonisa nde beto kele na paladisu ya kimpeve?

¹¹ Yindula mpi bansoba yina bantu ya masonga ya mekatukaka na bansi yonso mesalaka na bikalulu na bo sambu bo ketulaka kikesa na kubakisa mpi kusadila Ndinga ya Nzambi. Ya kyeleka, bo salaka ngolo sambu na kukatula bikalulu ya bambisi yina bo vandaka na yo ntete. Mbala yankaka nge salaka kikesa mpi nge nungaka na kukatula bikalulu ya mbi ya mutindu yina, mpi bampangi na nge ya babakala ti ya bankento kusalaka mutindu mosi. (Kolosai 3:8-14) Yo yina, na ntangu nge kevukana ti dibundu ya Bambangi ya Yehowa, nge kezinga ti bantu yina mekumaka bantu ya ngemba mpi ya mbote. Bo kele ntete ve bantu ya kukuka, kansi muntu lenda fwanisa bo ve ti bantambu to bambisi ya makasi. (Yezaya 35:9) Kinduku yai ya kimpeve mpi ya ngemba ketendula inki? Yo mefwana mpenza nde beto binga mutindu ya luzingu yina beto kele ti yo na kimpeve nde paladisu ya kimpeve. Mpi paladisu na beto ya kimpeve kele kifwani ya paladisu ya ntoto yina beto takota kana beto bikala ya kwikama na Nzambi.

12, 13. Inki beto fwete sala sambu na kubikala na paladisu na beto ya kimpeve?

¹² Kansi, kele ti kima mosi yina beto lenda vila ve. Nzambi kutubilaka bantu ya Izraele nde: “Beno landa mambu yonso ya mono ke songa beno bubu yai. Ebuna beno ta zaba kusabuka masa ti kukota na ntoto ya beno ke kwenda kutunga.” (Kulonga 11:8) Levi 20:22, 24 ketubila ntoto mosi yina. Biblia ketuba nde: “Beno landa bansiku na mono yonso ti mambu yonso ya mono me tubaka na beno, beno lungisa yo; mpidina nsi ya Kanana ya mono ke nata beno sambu na kutunga muna, yo ta luka beno ve. Mono tubilaka beno yo nde ntoto yai ya mbote yina kele mpi na bima mingi ya kudia mono ta pesa yo na maboko na beno.” Ya kyeleka, sambu na kukota na Ntoto ya Lusilu yo lombaka kuvanda ti bangwisana ya mbote ti Yehowa Nzambi. Sambu bantu ya Izraele kulemfukaka ve na Nzambi, yandi pesaka nzila nde bantu ya Babilone kununga bo mpi kukatula bo na kisika yina bo vandaka kuzinga.

¹³ Yo lenda vanda ti mambu mingi ya Paladisu na beto ya kimpeve yina beto kezolaka mingi. Nzyunga na yo kele ya kitoko mpi ya ngemba. Beto kezingaka na ngemba ti Bakristu yina mesalaka ngolo na kukatula bikalulu ya bambisi. Bo kesala kikesa na kuvanda bantu ya mbote mpi yina kesadisaka bankaka. Kansi, sambu beto bikala na paladisu na beto ya kimpeve, yo kelomba mambu mingi kuluta kuvanda kaka ti bangwisana ya mbote ti bantu yai. Yo kelomba nde beto vanda ti bangwisana ya mbote ti Yehowa mpi beto sala luzolo na yandi. (Mishe 6:8) Beto kotaka na paladisu yai ya kimpeve na luzolo na beto mosi, kansi beto lenda vila nzila, to bo lenda basisa beto, kana beto ketanina ve bangwisana na beto ti Nzambi.

14. Inki tasadisa beto na kubikala na paladisu ya kimpeve?

¹⁴ Kima mosi ya mfunu yina lenda sadisa beto kele kulanda kubaka kikesa na Ndinga ya Nzambi. Tala bangogo ya kifwani yina kele na Nkunga 1:1-3: “Kiese na muntu yina ke ndimaka ve ngindu ya bantu ya mbi . . . Kansi yandi ke monaka kiese na bansiku ya Mfumu Nzambi, yandi ke yindulaka yo mpimpa ti mwini. Yandi kele bonso nti yina ke menaka penepene na mwa-masa; yo ke butaka bambuma na yo konso mvula, matiti na yo mpi ke yumaka ve. Mambu yonso ya yandi ke salaka ke vandaka mbote.” Dyaka, mikanda ya ketendulaka Biblia yina kimvuka ya mpika ya kwikama mpi ya mayele kebasisaka kepesaka madya ya kimpeve na paladisu ya kimpeve.​—Matayo 24:45-47.

Kumisa Kivuvu na Nge ya Paladisu Ngolo

¹⁵ Beto tadila dyambu yankaka ya kemonisa mutindu Paladisu tavanda. Na nima ya kutambula-tambula na ntoto ya zelo na zelo bamvula 40, Moize kutwadisaka bantu ya Izraele na Banseke  ya Moabi, na ndambu ya esti ya Nzadi ya Yordani. Sambu na disumu yina Moize kusalaka bilumbu fyoti na ntwala, Yehowa kuzengaka nde yandi tatwadisa ve bantu ya Izraele na nsimu ya Yordani. (Kutanga 20:7-12; 27:12, 13) Moize kubondilaka Nzambi nde: “Pardo Mfumu, pesa mono nzila mono sabuka nzadi ya Yordani sambu mono mona ntoto ya mbote yina kele na simu.” Ata yandi lendaka ve kukota na ntoto yango, na nima ya kumata na Ngumba Pisga mpi ya kumona bitini mingi ya ntoto yina, Moize kundimaka nde yo vandaka “ntoto ya mbote.” Nge keyindula nde ntoto yango kuvandaka nki mutindu?​—Kulonga 3:25-27.

16, 17. (a) Inki mutindu Ntoto ya Lusilu ya ntangu ya ntama meswaswana ti mutindu ntoto yango kele bubu yai? (b) Sambu na nki beto lenda kwikila nde Ntoto ya Lusilu kuvandaka ntete bonso paladisu?

¹⁶ Kana mutindu na nge ya kutadila ntoto yango mesimbama na mpila yo kele bubu yai, nge lenda yindula nde yo vandaka ntoto ya kuyuma mpi ya zelo na zelo, ya kukauka mpi ya matadi-matadi, mpi kisika mwini kevandaka ngolo mingi. Kansi, beto kele na kikuma ya mbote ya kuyindula nde, na ntangu ya ntama, ntoto yina yonso kuvandaka ve mutindu yo kele bubu yai. Na zulunalu Scientific American, Dr. Walter C. Lowdermilk, muntu ya mayele yina kelongukaka masa mpi ntoto, kutubaka nde ntoto yango “mebebaka na nima ya kusadila yo na mutindu mosi ya mbi bamvula funda mosi.” Agronome yai kusonikaka nde: “Kisika yina ntoto ya mbote kuvandaka, bantu mekumisaka yo ‘ntoto ya kuyuma,’ kansi kisika yango kuvandaka mutindu yina ve.” Ya kyeleka, bansosa ya yandi salaka kumonisaka nde “ntoto yina kuvandaka ntete paladisu ya kugungula.” Yo memonanaka pwelele nde bantu mebebisaka kisika yina kuvandaka “paladisu ya kugungula.” *

¹⁷ Kana nge yindulula mambu yina nge tangaka na Biblia, nge lenda mona nde yo mefwana mpenza na kusukisa nde Ntoto ya Lusilu kuvandaka mpenza paladisu. Yibuka mambu yina Yehowa kutubaka na nzila ya Moize sambu na kundimisa bantu: “Ntoto yai ya beno ke kwenda kukota, yo kele ntoto mosi ya mbote, mvula ke nokaka mingi. Mfumu Nzambi na beno muntu ke talaka ntoto yango ntangu yonso.”​—Kulonga 11:8-12.

18. Inki mutindu Yezaya 35:2 kupesaka bana ya Izraele yina vandaka na kimpika ngindu ya mutindu Ntoto ya Lusilu zolaka kuvanda?

¹⁸ Ntoto ya Lusilu kuvandaka kitoko mpenza mpi yo vandaka kubuta bambuma mingi na mpila nde kutubila mwa mambu na yo keyibusa beto luzingu na paladisu. Dyambu yai kemonana pwelele na mbikudulu ya Yezaya kapu ya 35, yina kulunganaka na mbala ya ntete ntangu bana ya Izraele kukatukaka na Babilone. Yezaya kutubaka nde: “Ntoto ke tula milolo ya kiese, yo ke yimba bankunga, yo ke kina; yo me kuma kitoko bonso mfinda kuna na ngumba ya Libani, yo me kuma kubuta bima mingi bonso bilanga ya ngumba ya Karmele ti ya ntoto ya Saroni.  Bantu yonso ta mona lukumu ya Mfumu Nzambi, bo ta mona nene ya Nzambi na beto.” (Yezaya 35:2) Ya kyeleka, kutubila Libani, Karmele, mpi Saroni vandaka kumonisa bana ya Izraele kifwani ya kyese mpi zola.

19, 20. (a) Tendula mutindu Saroni ya ntama kuvandaka. (b) Tubila mutindu mosi ya beto lenda kumisa kivuvu na beto ya Paladisu ngolo.

¹⁹ Beto baka mbandu ya Saroni, ntoto yina kuvandaka na lweka ya masa na katikati ya bangumba ya Samaria ti Nzadi-Mungwa ya Nene, to Mediterane. (Tala kifwanisu na lutiti 10.) Yo zabanaka sambu na kitoko na yo mpi mutindu yo vandaka kubuta bambuma mingi. Sambu yo vandaka ntoto mosi ya bamasa mingi, yo fwanaka mpenza na kudisa bambisi, kansi yo vandaka ti bamfinda ya banti ya nene na ndambu ya nordi na yo. (1 Bansangu 27:29; Kitoko 2:1; Yezaya 65:10) Yo yina Yezaya 35:2 vandaka kutubila kuvutuka mpi ntoto mosi ya kitoko mingi, yina ke na kukuma bonso paladisu. Mbikudulu yina vandaka kutubila mpi paladisu mosi ya kimpeve ya kitoko, na kuwakana ti mambu yina Polo kumonaka na nima na mbona-meso. Nsukansuka, mbikudulu yai ti bambikudulu yankaka kekumisa ngolo kivuvu na beto ya paladisu ya ntoto sambu na bantu.

²⁰ Na ntangu beto kezinga na paladisu na beto ya kimpeve, beto lenda yika ntonda na beto sambu na yo mpi kivuvu na beto sambu na Paladisu ya ntoto. Inki mutindu? Kana beto keyedisa mayele na beto ya mambu yina beto ketanga na Biblia. Mbala mingi bantendula mpi bambikudulu ya Biblia ketubilaka bisika ya sikisiki. Keti nge tazola kuzaba mbote bisika mambu yai kusalamaka mpi kuwakana yina kele na kati na yo ti bisika yankaka ya ntoto? Na disolo yina kelanda, beto tatadila mutindu nge lenda sala yo mpi kubakila yo mambote.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

• Inki “paladisu” ntumwa Polo kumonaka na mbona-meso?

• Inki kuvandaka kulungana ya ntete ya Yezaya kapu ya 35, mpi nki mutindu yo kewakana ti mambu yina Polo kumonaka na mbona-meso?

• Inki mutindu beto lenda kumisa ngolo ntonda na beto sambu na paladisu ya kimpeve mpi kivuvu na beto sambu na paladisu ya ntoto?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

15. Sambu na nki Moize lendaka ve kukotisa bantu ya Izraele na Ntoto ya Lusilu, kansi nki yandi monaka?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]

Ntoto ya Saroni, kisika mosi yina vandaka kubuta bambuma mingi na Ntoto ya Lusilu

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 12]

Moize kubakisaka nde yo vandaka “ntoto ya mbote”